“ရွိ” ကတ္ဖို႔လား၊ “ယိွ” ကတ္ဖို႔လား၊ “ဟိ” ကတ္ဖို႔လား
===========================
ရခိုင္ပိုင္စာရြီးေက “ဟိ” နန္႔ ကင္းလြတ္လို႔ မရ။ “ခ်ဇားရွီမွာ ဒဂၤါးငါးျပား ဟိသည္”၊ “သဇင္ျဖဴ”မွာ “အက်ႌတစ္ထည္ ဟိသည္”။ “ျမတ္သာထြန္း အခန္းထဲမွာဟိသည္”။ “ေဒနိစားမီးပဲြဟိ သည္”။ “ေမာင္သာဘန္း ရန္ကုန္လားဖို႔ဟိသည္”။ “သက္ဟိလူသား” “လက္ဟိအနီအထား” အစဟိေရ “ဟိ” အသံုးတိက ေကာင္းဟိပါေရ။ အနက္က ပိုင္ဆိုင္ျခင္း တည္ဟိျခင္းကို ပီးပါေရ။
“ဟိ” အသံုးကို ရွိေခတ္ရခိုင္ေက်ာက္စာတိမွာ ပီပီျပင္ျပင္ တိြရပါေရ။ ရခိုင္ေက်ာက္စာအားလံုး “ဟိ” ကိုရာသံုးကတ္ေတ။ “ဟိ” အသံုးတိြရေရ ေက်ာက္စာတခ်ိဳ႕ကို ဥပမာအျဖစ္ ေဖာ္ျပပါေမ။
၁။ တပည္သာသိရိကႆဖသည္ လုပ္အံ့သည္ဥစြာ ဟိလွ်က္ (မင္းထီးေက်ာက္စာ၊ သၾကစ္ ၆၅၇) ၂။ သာသနာငါေထာင္စိေအာင္ ဟိစိေသာ (ေ၀သာလီ ေရႊေတာင္ေစတီေက်ာက္စာ၊ သၾကစ္ ၈၈၁) ၃။ ပိုင္ရို၀္ မဟိဟူ၍ ဆို၀္လတ္သ္ွ (မဟာ၀ိနိယ္ဓိုင္ေက်ာက္စာ၊ သၾကစ္ ၉၀၅) ၄။ လြန္လီၿပီေသာခါေစာမြန္အစ ဟိေသာ (ကလံုေတာင္ဘုရားေက်ာက္စာ၊ ပထမမ်က္ႏွာ၊ သၾကစ္ ၉၄၇) ၅။ ၀ါးခုနစ္ေဆ ဟိရာအနက္တြင္ ၾဆာေတာ္ (ကုလားတန္းစားေက်ာက္စာ၊ သၾကစ္ ၁၀၇၀) အခုေခတ္ ရခိုင္ကၽြန္းရြာတိမွာလည္း “ဟိ” ကို ပီပီျပင္ျပင္ သံုးကတ္တုန္းသိမ့္။ ရမ္းၿဗဲလီသံမွာလည္း တိြရေရ။ ေျမာက္ဦးလီသံမွာလည္း တိြရေရ။ အေျပာဘာသာစကား မွာ “ဟိ” ကို “ဟိန္႔” လို႔ အသံထြက္စြာ တိြရပါေရ။
ေဒသအလိုက္အသံအယင့္၊ အယူကြဲစြာပါရာ။ မူလရုပ္ရင္းက “ဟိ” ကို ေျပာစြာရာျဖစ္ေတ။
ရခိုင္အသံုး “ဟိ”
(HIAE) ကို ေဒနိျမန္မာစာ၊ ျမန္မာစကားမွာ “ရွိ” လို႔သံုးစြာကို တိြရပါေရ။ ပုဂံေခတ္ ျမန္မာေက်ာက္စာတိမွာကေတာ့ “ဟိ” အသံုးရာ တိြရေရ။ ပုဂံသားတိ ေျပာစကားမွာလည္း “ဟိ” ရာ ဟိလီဖို႔။ ေဒနိရခိုင္ေဒသ ၿမိဳ႕ႀကီးတိက ၿမိဳ႕ႀကီးသားတိပါးစမွာ၊ အရီြးအသားတိမွာ “ရွိ” ကို တိြနီရပါေရ။ ရခိုင္ကၽြန္းကစကား “ဟိ” ကို “ရိွ” လို႔ ေျပာနီကတ္စြာပါ။ “ရွိ” ကို ရခိုင္ကၽြန္းစကားစစ္စစ္နန္႔ အသံထြက္ေက “RHIAE” လို႔ရာ ထြက္ရဖို႔။ “ဟိ” ကို က်ေက (HIAE) လို႔ထြက္ရဖို႔။ ( ေဒပိုင္အဂၤလိပ္အကၡရာနန္႔ အသံထြက္ျပစြာကို Transliteration လို႔ေခၚပါေရ။ Phonetic Symbol နန္႔ မတူပါသိမ့္။
Phonetic Symbol က ပညာသွ်င္တိရာ နားလည္ႏိုင္ေရ။ အရပ္သား အဂၤလိပ္က Transliteration နန္႔ျပေက နားလည္ႏိုင္ေရ။ အင္ဒိုနီးသွ်ားဘာသာစကားကိုလည္း ေဒပိုင္ရီြးစာ တိြရပါေရ) “ရွိ” ကို ၿမိဳ႕ႀကီးသားရခိုင္တိအသံနန္႔ ဆိုေက “SHI ” လို႕ ထြက္စြာတိြရပါေရ။ ရခိုင္ကၽြန္းရြာတိစြာ ရခိုင္လူဦးရီြ၏ (၉၀) ရခိုင္ႏႈန္းေလာက္ နီထိုင္ကတ္ေတ နီရာပါ။ ရခိုင္သားအမ်ားစုက ကၽြန္းမွာပါ။ ေယနန္႔ ရခိုင္ကၽြန္းရြာတိမွာေျပာကတ္ေတ ရခိုင္အသံထြက္ရာ အမွန္ျဖစ္ရပါဖို႔။ ရခိုင္ကၽြန္းရြာ အေျပာစကားမွာ “ဟိ” လည္းဟိေရ။ “ရွိ” လည္း ဟိပါေရ။
၁။ နီ အရွိဘက္ကထြက္ေတ။
၂။ ရၿဖီးခ်ပ္ေတာင္စြာ စစ္ေတြ၏အရွိဘက္မွာ ဟိေရ။
၃။ မင္းရို႕ႏွစ္ေယာက္ အရပ္အရွိရွိကာေ၀။
၄။ ေဒ၀ါးႏွစ္ပိုင္းအရွိရွိပ်ာယ္။
၅။ ဆန္ကို သိုက္ဒံုနန္႔ ရွိရွိျခင္ခ။
၆။ ေဒနိမိုးထက္ ထမင္းအရွိရွိရာက်ေရ။
၇။ ရွိကိုေနာက္ကို ၾကည့္လို႔လား။
၈။ ရွိအနာဂါတ္ကို ေမွ်ာ္ၾကည့္ရဖို႔။
၉။ ရွိနီေစာေမာင္လာပ်ာယ္။
၁၀။ အေခ်တိ ရွိခိုးနီကတ္ေတ။
ေဒ၀ါက်တိကိုၾကည့္ေက “ရွိ” ၏အနက္စြာ
(က) အရွိဘက္
(ခ) အရပ္အနိမ့္အျမင့္ တူညီျခင္း
(ဂ) အျပည့္ဟိျခင္း
(ဃ) အပိုအလိုမဟိျဖစ္ျခင္း
(င) ေနာင္ျဖစ္လာဖို႔ကိစၥကို ဆိုလိုျခင္းအစဟိေရ အနက္တိထြက္စြာ တိြရေရ။ ေယနန္႔
“ခ်ဇားရွီမွာ ဒဂၤါးငါးျပား ရွိ သည္ ။
“ျမတ္သာထြန္း အခန္းထဲမွာ ရွိ သည္ ။
“ေဒနိ စာမီးပြဲ ရိွသည္ ။
“ေမာင္သာဘန္း ရန္ကုန္လားဖို႔ ရွိ သည္။
“သက္ ရွိ လူသား ”
“လက္ ရွိ အနီအထား”
အစဟိေရ အသံုးအႏႈန္းတိစြာ ရခိုင္သဒၵါနန္႔ၾကည့္ေက မွားယြင္းနီစြာ တိြရပါေရ။ “ဟိ” ကိုရာသံုးကတ္ရပါဖို႕။
ရခိုင္ၿမိဳ႕ႀကီးသားတခ်ိဳ႕က “ရွိ” အသံုးမွားနီစြာကို တိြလားကတ္ေတခါ ေနာက္ကိုတလွမ္းမဆုတ္ခ်င္လို႔ “ယိွ”
(SHI) ဆိုၿပီးပ်င္လို႔ ရီြးလာစြာတြိရျပန္ေရ။ ေဒနိ ၿမိဳ႕မွာသံုးေရ စကားသံနန္႔ ကိုက္ေကလည္း ရခိုင္အမ်ားစုျဖစ္ေတ ကၽြန္းစကားနန္႔က မကိုက္။ ရုပ္ရင္းရို႕၊ သဒၵါရို႕၊ အဘိဓာန္ရို႕နန္႔လည္း မကိုက္။ ေယနန္႔ ၿမိဳ႕ႀကီးသားရခိုင္တိ ကၽြန္းကရခုိင္တိနန္႔ တသားတည္းက်ေအာင္ ေနာက္ကိုတလွမ္း ဆုတ္ကတ္ရဖို႔ ျမင္မိပါေရ။ ေျပာေရခါ “ရွိ” (SHI) နန္႔ “ယိွ” (YHI ) ကိုဖ်က္ၿပီး “ဟိ” (HIAE) လို႔ ျပန္ပ်င္ေျပာကတ္ပါေမ။ ရီြးေရခါလည္း “ရွိ” နန္႔ “ယိွ” ကိုဖ်က္ၿပီး “ဟိ” လို႔ ပ်င္ရီြးကတ္ေက ရခိုင္အရီြးအသား တည္ၿငိမ္လာပါဖို႕။ ေနာက္ကို တလွမ္းဆုတ္သင့္စြာမွာ ဆုတ္ရပါဖို႔။ မဟုတ္ေက ရခိုင္စကားေပ်ာက္လားဖို႔ရာ ဟိပ်ာယ္။ ရခိုင္ဘာသာ အရြီးအသားကိစၥကို လူအားနန္႔လည္း ပ်င္လို႔မရ။ ေဖသာအားနန္႔လည္း ပ်င္လို႔မႏိုင္။ ပညာနန္႔ရာ ပ်င္ရဖို႔။ ရခိုင္သဒၵါသေဘာကို စိစိကိုက္ကိုက္ ေလ့လာၿပီးေက၊ ျပည္သူအမ်ားေျပာစကားနန္႔ ညွိယူလိုက္ေက ရခိုင္အရီြးအသား တည္ၿငိမ္လာဖို႔ ေသခ်ာပါေရ။
(အသွ်င္သူရိယ)
အကိုးအကား
(ရွိေဟာင္းရခိုင္ေက်ာက္စာမ်ား- ဦးဦးသာထြန္း)
ေအာင္တံခြန္ ၀ံသရကၡိတမဂၢင္း အတြဲ(၂) အမွတ္ (၁) မွ ကူးယူေဖာ္ျပသည္။
Saturday, September 5, 2015
အသားျဖဴခ်င္ေရ ရခိုင္သမညီမေခ်တိသို႔
အသားျဖဴခ်င္ေရ ရခိုင္သမညီမေခ်တိသို႔
===================
အခုေနာက္ပိ္ုင္း Cosmetics (အလွျပင္ပစၥည္း) တိမွာ Mercury လို႔ေခၚေရ လူ႔အသားအရီမွာ ကင္ဆာျဖစ္ႏိုင္ေလာက္ေတ ဓာတ္တိပါဝင္ေရ အသားျဖဴလိမ္ဆီး (Whitening lotion) တိ ကေကာင္းေခတ္စားလာစြာႏွင့္ပတ္သက္ၿပီးေက ရင္ထဲမွာ က်ိတ္မႏိုင္ခဲမရျဖစ္လာလို႔ ေအေဆာင္းပါးကို ရြီးလိုက္ရျခင္းျဖစ္ပါေရ။
ရခိုင္ျပည္၊ ျမန္မာျပည္ႏွင့္ အာသွ်ပိုင္းေဒသႏိုင္ငံတိမွာ “အသားျဖဴမွ ေတာ္ဝင္ေရ ထက္ျမက္လွပေရ” ဆိုေရအယူအဆ ဇာပိုင္ေပၚထြန္းလာေရလဲလို႔ ျပန္ေကာက္ဖို႔ဆိုေက ထိုးလြန္ခေရႏွစ္ေပါင္းရာေက်ာ္က ကိုလိုနီေခတ္ကို ျပန္ၿပီးၾကည့္ဖို႔လိုပါေရ။
အေနာက္ႏိုင္ငံသားတိ (အထူးသျဖင့္ ဥေရာပသားတိ) စြာ ကိုလိုနီေခတ္တေလွ်ာက္လုံးမွာ အျဖဴေရာင္အသား၊ ေရႊဝါေရာင္ဆံပင္၊ ႏွာတံခၽႊန္ေရ ရုပ္ရည္ပိုင္သွ်င္တိမွ ထက္ျမက္ေတ ထူးခၽႊန္ျမင့္ျမတ္ေတဆိုေရ အေတြးအေခၚကို အာသွ်၊ အာဖရိကႏွင့္ အေမရိကရို႕မွာ ေနာင္းေနာင္းရိုက္သြင္းပစ္ခပနာ လူျဖဴတိ၏ profile ကိုျမွင့္တင္ရာမွာ ကေကာင္းေအာင္ျမင္ခကတ္ေတ။
သမိုင္းေႏွာင္းပိုင္း (၂၀) ရာစုပိုင္းမွာ ကိုလိုနီတိခ်န္ပစ္ခေရ လူျဖဴလူမဲခြဲျခားေရး လူမ်ိဴေရးျပႆနာတိစြာ စဥ္ဆက္မျပတ္ျဖစ္ခကတ္စြာကို တြိရပါေရ။ ဥပမာအားျဖင့္ အေမရိကန္ႏိုင္ငံမွာ လူမဲတိစြာ “ကၽြန္” အျဖစ္ႏွင့္ ၁၉၆၀ ေႏွာင္းပိုင္အထိ လူျဖဴတိ၏ဖိႏွိပ္ျခင္းကို ခံခရကတ္ေတ။ အလားတူပင္ ေတာင္အာဖရိကႏိုင္ငံမွာလည္းေသာ့ အသားအေရာင္ခြဲျခားအုပ္ခ်ဳပ္ေတ စနစ္ဆိုးစြာ (၁၉၉၆) ေလာက္ခါမွ အရင္းျပဳတ္လားခစြာပါရာ။
ေဖာ္ျပခေရ သမိုင္းဆုိင္ရာအခ်က္အလက္တိႏွင့္ ရွိဦးေဖာ္ျပခေရ အသားျဖဴလိမ္းဆီးတိ ဇာပိုင္ဆက္စပ္ပါေရလဲလို႔ ေတြးေကာင္းေတြးနီကတ္ပါလိမ့္ေမ။ ေဒပိုင္ပါ…
ရခိုင့္လူ႔အဖြဲ႕အစည္းမွာလည္းေသာ့ အသားအေရာင္ခြဲျခားေရ လကၡဏာတိက အေမရိကန္ႏိုင္ငံ၊ ေတာင္အာဖရိကႏိုင္ငံရို႕ေလာက္မွာပိုင္ မျပင္းထန္တာလည္း ဟိနီပါေရ။ အသားအေရာင္ကိုမူတည္ၿပီးေက ခြဲျခားဆက္ဆံစြာေရ ယင္းလူသား၏ ကိုယ့္ကိုယ္ကို ယံုၾကည္မူကို ပ်က္ျပားစီပါေရ။ ေဒအေၾကာင္းႏွင့္ပတ္သက္လို႔ အကၽြန္႔ကိုယ္ပုိင္ အတြိအႀကဳံကို ဝီမွ်ခ်င္ပါေရ။
အကၽြန္အငယ္ခါက ေက်ာက္ျဖဴၿမိဳ႕မွာ ႀကီးျပင္းခစြာပါ။ ပင္လယ္နားမွာနီေရအျပင္ အမိဖက္အမ်ိဳးတိကလည္း အသားမဲေရအတြက္ အကၽြန္လည္းေသာ့ မဲမဲေခ်ပါရာ။ အသားကမဲမဲ ပိန္ကပိန္ပိန္ ကုလိေမၼေခ်တေယာက္အနီႏွင့္ အကၽြန္႔ကိုယ္အကၽြန္ လွပါေရလို႔ ေယာင္လို႔ေတာင္ မေတြးခေရအျပင္ တျခားေသာသူတိက ေဖာ္ျပျခင္းလည္း ဘဝမွာ တခါလည္း မၾကားဖူးခပါ။ “အသားျဖဴျဖဴေခ်ႏွင့္ လွလိုက္ေတ” လို႔ အေျပာခံရေရ ကုလိေမၼေခ်တိကိုရာ အားက်စိတ္ႏွင့္ ေငးၾကည့္ရံုရာ တတ္ႏိုင္ခပါေရ။
ကိုယ့္ကုိယ္ကို မယံုၾကည္မူ မေၾကနပ္မူတိႏွင့္ အကြန္႔မ်က္ႏွာစြာ ႐ႈံ႕သထက္႐ံႈ႕ၿပီးေက ရုပ္ဆိုးၿပီးယင္း ဆိုးၿပီးေက ငယ္ဘဝတေလွ်ာက္ “ရုပ္ဆိုးမေခ်” နာမည္ရာ တြင္ခရပါေရ။
အဂၤလိပ္စာမွာ အၿမဲတမ္းထူးခၽြန္ေရအကၽြန္စြာ ယင္းအဂၤလိပ္စာကိုပင္ အရင္းျပဳစာသင္ယင္း ဘဝကိုရပ္တည္ႏိုင္ခပနာ ကံေကာင္းစြာျဖင့္ ႏုိင္ငံတကာႏွင့္ရင္ေဘာင္တန္းၿပီး ရပ္တည္ႏိုင္ေရအတိြအႀကံဳတိရလာၿပီးေက ပညာအရည္အျခင္းတိ ပိုတိုးမ်ားလာခါ ကိုယ့္ကိုယ္ကို ယံုၾကည္လာလတ္ေတ။ တီထြင္ႀကံဆဥာဏ္တိတိုးပြားလာခါ မ်က္ႏွာမွာ အၿပံဳးပန္းဆင္ရေကာင္မွန္း သိပါလတ္ေတ။
အခုအခ်ိန္ခါမွာ အကၽြန္အငယ္ခါက အကၽြန္႔အသားအရီႏွင့္ ရုပ္ရည္ကိုၾကည့္ပနာ ခါးခါးသီးသီးဆက္ဆံခေရလူတိကို အကၽြန္႔ပညာႏွင့္ ၿပံဳးၿပီးေက လွပနီေရအကၽြန္႔မ်က္ႏွာကို ျမင္စီခ်င္ပါေရ။
ရခိုင္သမညီမေခ်တိ၊ အသားညိဳလို႔ အသားမဲလို႔ ကိုယ့္ကိုယ္ကို မေၾကမနပ္၊ မယံုမရဲျဖစ္နီကတ္ေတလား။ အကၽြန္ အႀကံေကာင္းတခုပီးပါရစီ။ နိစဥ္နိတိုင္း အိပ္ရာကႏိုးတိုင္း ကိုယ့္ကိုယ္ကို မွန္မွာၾကည့္၊ ၿပဳံးျပၿပီးေက “ငါေကာင္းလွပါေရကား” လို႔ စိတ္ကေျပာပါ။
လူတေယာက္၏အလွအပစြာ အသားအရီႏွင့္ ရုပ္ရည္မွာ မူတည္စြာမဟုတ္။ အေရးႀကီးစြာက ဥာဏ္ပညာ၊ အတြိအႀကံဳႏွင့္ ကိုယ့္ကိုယ္ကို ယံုၾကည္မူျဖစ္ပါေရ။ အသားျဖဴမွ စိတ္ျဖဴစြာမဟုတ္ပါ။ စိတ္ျဖဴေက အသားမျဖဴတာလည္း ျဖဴစင္ေရအသားအရီပိုင္သွ်င္ျဖစ္လာဖို႔စြာ ဧကန္မလြဲပါရာ။
(မမၿပံဳးသူ)
===================
အခုေနာက္ပိ္ုင္း Cosmetics (အလွျပင္ပစၥည္း) တိမွာ Mercury လို႔ေခၚေရ လူ႔အသားအရီမွာ ကင္ဆာျဖစ္ႏိုင္ေလာက္ေတ ဓာတ္တိပါဝင္ေရ အသားျဖဴလိမ္ဆီး (Whitening lotion) တိ ကေကာင္းေခတ္စားလာစြာႏွင့္ပတ္သက္ၿပီးေက ရင္ထဲမွာ က်ိတ္မႏိုင္ခဲမရျဖစ္လာလို႔ ေအေဆာင္းပါးကို ရြီးလိုက္ရျခင္းျဖစ္ပါေရ။
ရခိုင္ျပည္၊ ျမန္မာျပည္ႏွင့္ အာသွ်ပိုင္းေဒသႏိုင္ငံတိမွာ “အသားျဖဴမွ ေတာ္ဝင္ေရ ထက္ျမက္လွပေရ” ဆိုေရအယူအဆ ဇာပိုင္ေပၚထြန္းလာေရလဲလို႔ ျပန္ေကာက္ဖို႔ဆိုေက ထိုးလြန္ခေရႏွစ္ေပါင္းရာေက်ာ္က ကိုလိုနီေခတ္ကို ျပန္ၿပီးၾကည့္ဖို႔လိုပါေရ။
အေနာက္ႏိုင္ငံသားတိ (အထူးသျဖင့္ ဥေရာပသားတိ) စြာ ကိုလိုနီေခတ္တေလွ်ာက္လုံးမွာ အျဖဴေရာင္အသား၊ ေရႊဝါေရာင္ဆံပင္၊ ႏွာတံခၽႊန္ေရ ရုပ္ရည္ပိုင္သွ်င္တိမွ ထက္ျမက္ေတ ထူးခၽႊန္ျမင့္ျမတ္ေတဆိုေရ အေတြးအေခၚကို အာသွ်၊ အာဖရိကႏွင့္ အေမရိကရို႕မွာ ေနာင္းေနာင္းရိုက္သြင္းပစ္ခပနာ လူျဖဴတိ၏ profile ကိုျမွင့္တင္ရာမွာ ကေကာင္းေအာင္ျမင္ခကတ္ေတ။
သမိုင္းေႏွာင္းပိုင္း (၂၀) ရာစုပိုင္းမွာ ကိုလိုနီတိခ်န္ပစ္ခေရ လူျဖဴလူမဲခြဲျခားေရး လူမ်ိဴေရးျပႆနာတိစြာ စဥ္ဆက္မျပတ္ျဖစ္ခကတ္စြာကို တြိရပါေရ။ ဥပမာအားျဖင့္ အေမရိကန္ႏိုင္ငံမွာ လူမဲတိစြာ “ကၽြန္” အျဖစ္ႏွင့္ ၁၉၆၀ ေႏွာင္းပိုင္အထိ လူျဖဴတိ၏ဖိႏွိပ္ျခင္းကို ခံခရကတ္ေတ။ အလားတူပင္ ေတာင္အာဖရိကႏိုင္ငံမွာလည္းေသာ့ အသားအေရာင္ခြဲျခားအုပ္ခ်ဳပ္ေတ စနစ္ဆိုးစြာ (၁၉၉၆) ေလာက္ခါမွ အရင္းျပဳတ္လားခစြာပါရာ။
ေဖာ္ျပခေရ သမိုင္းဆုိင္ရာအခ်က္အလက္တိႏွင့္ ရွိဦးေဖာ္ျပခေရ အသားျဖဴလိမ္းဆီးတိ ဇာပိုင္ဆက္စပ္ပါေရလဲလို႔ ေတြးေကာင္းေတြးနီကတ္ပါလိမ့္ေမ။ ေဒပိုင္ပါ…
ရခိုင့္လူ႔အဖြဲ႕အစည္းမွာလည္းေသာ့ အသားအေရာင္ခြဲျခားေရ လကၡဏာတိက အေမရိကန္ႏိုင္ငံ၊ ေတာင္အာဖရိကႏိုင္ငံရို႕ေလာက္မွာပိုင္ မျပင္းထန္တာလည္း ဟိနီပါေရ။ အသားအေရာင္ကိုမူတည္ၿပီးေက ခြဲျခားဆက္ဆံစြာေရ ယင္းလူသား၏ ကိုယ့္ကိုယ္ကို ယံုၾကည္မူကို ပ်က္ျပားစီပါေရ။ ေဒအေၾကာင္းႏွင့္ပတ္သက္လို႔ အကၽြန္႔ကိုယ္ပုိင္ အတြိအႀကဳံကို ဝီမွ်ခ်င္ပါေရ။
အကၽြန္အငယ္ခါက ေက်ာက္ျဖဴၿမိဳ႕မွာ ႀကီးျပင္းခစြာပါ။ ပင္လယ္နားမွာနီေရအျပင္ အမိဖက္အမ်ိဳးတိကလည္း အသားမဲေရအတြက္ အကၽြန္လည္းေသာ့ မဲမဲေခ်ပါရာ။ အသားကမဲမဲ ပိန္ကပိန္ပိန္ ကုလိေမၼေခ်တေယာက္အနီႏွင့္ အကၽြန္႔ကိုယ္အကၽြန္ လွပါေရလို႔ ေယာင္လို႔ေတာင္ မေတြးခေရအျပင္ တျခားေသာသူတိက ေဖာ္ျပျခင္းလည္း ဘဝမွာ တခါလည္း မၾကားဖူးခပါ။ “အသားျဖဴျဖဴေခ်ႏွင့္ လွလိုက္ေတ” လို႔ အေျပာခံရေရ ကုလိေမၼေခ်တိကိုရာ အားက်စိတ္ႏွင့္ ေငးၾကည့္ရံုရာ တတ္ႏိုင္ခပါေရ။
ကိုယ့္ကုိယ္ကို မယံုၾကည္မူ မေၾကနပ္မူတိႏွင့္ အကြန္႔မ်က္ႏွာစြာ ႐ႈံ႕သထက္႐ံႈ႕ၿပီးေက ရုပ္ဆိုးၿပီးယင္း ဆိုးၿပီးေက ငယ္ဘဝတေလွ်ာက္ “ရုပ္ဆိုးမေခ်” နာမည္ရာ တြင္ခရပါေရ။
အဂၤလိပ္စာမွာ အၿမဲတမ္းထူးခၽြန္ေရအကၽြန္စြာ ယင္းအဂၤလိပ္စာကိုပင္ အရင္းျပဳစာသင္ယင္း ဘဝကိုရပ္တည္ႏိုင္ခပနာ ကံေကာင္းစြာျဖင့္ ႏုိင္ငံတကာႏွင့္ရင္ေဘာင္တန္းၿပီး ရပ္တည္ႏိုင္ေရအတိြအႀကံဳတိရလာၿပီးေက ပညာအရည္အျခင္းတိ ပိုတိုးမ်ားလာခါ ကိုယ့္ကိုယ္ကို ယံုၾကည္လာလတ္ေတ။ တီထြင္ႀကံဆဥာဏ္တိတိုးပြားလာခါ မ်က္ႏွာမွာ အၿပံဳးပန္းဆင္ရေကာင္မွန္း သိပါလတ္ေတ။
အခုအခ်ိန္ခါမွာ အကၽြန္အငယ္ခါက အကၽြန္႔အသားအရီႏွင့္ ရုပ္ရည္ကိုၾကည့္ပနာ ခါးခါးသီးသီးဆက္ဆံခေရလူတိကို အကၽြန္႔ပညာႏွင့္ ၿပံဳးၿပီးေက လွပနီေရအကၽြန္႔မ်က္ႏွာကို ျမင္စီခ်င္ပါေရ။
ရခိုင္သမညီမေခ်တိ၊ အသားညိဳလို႔ အသားမဲလို႔ ကိုယ့္ကိုယ္ကို မေၾကမနပ္၊ မယံုမရဲျဖစ္နီကတ္ေတလား။ အကၽြန္ အႀကံေကာင္းတခုပီးပါရစီ။ နိစဥ္နိတိုင္း အိပ္ရာကႏိုးတိုင္း ကိုယ့္ကိုယ္ကို မွန္မွာၾကည့္၊ ၿပဳံးျပၿပီးေက “ငါေကာင္းလွပါေရကား” လို႔ စိတ္ကေျပာပါ။
လူတေယာက္၏အလွအပစြာ အသားအရီႏွင့္ ရုပ္ရည္မွာ မူတည္စြာမဟုတ္။ အေရးႀကီးစြာက ဥာဏ္ပညာ၊ အတြိအႀကံဳႏွင့္ ကိုယ့္ကိုယ္ကို ယံုၾကည္မူျဖစ္ပါေရ။ အသားျဖဴမွ စိတ္ျဖဴစြာမဟုတ္ပါ။ စိတ္ျဖဴေက အသားမျဖဴတာလည္း ျဖဴစင္ေရအသားအရီပိုင္သွ်င္ျဖစ္လာဖို႔စြာ ဧကန္မလြဲပါရာ။
(မမၿပံဳးသူ)
ရခိုင္ပန္း၀ွက္စကားထာမ်ား (၁)
ရခိုင္ပန္း၀ွက္စကားထာမ်ား (၁)
=================
ပန္းဝွက္တမ္း အမီး (ႏွင့္) အေျဖ
၁) ၾကက္ဖနီနီ၊ သားတ႐ီြ။ (ဘုန္းႀကီး)
၂) ငါ့ႏြားၾကံစံု၊ ျပည္ကိုၿမံဳ၊ အစာကုန္ခါ၊ ျပန္လို႔လာ။ (မီးပံုး၊ မီးပံုးပ်ံ)
၃) ဆင္မတရာ၊ ရီေသာက္လာ၊ ၿခီရာလည္းေပ်ာက္၊ ရီလည္းေနာက္။ (ဆန္ဆီးရည္)
၄) ကန္၊ ကန္ထက္က ႃပြန္၊ ႃပြန္ထက္ပတၱၿမား၊ ပတၱျမားထက္က ပံုးဆိုးႀကီး၊ ပံုးဆိုးႀကီးထဲက က်ား။ (ပါးစ၊ ႏွေခါင္း၊ မ်က္စိ၊ ဆံပင္၊ သန္း)
၅) အကိုင္းကိုေလွ်ာက္ ေမ်ာက္လည္းမဟုတ္၊ ပတ္ပတ္ႃခြီ ၿမီလည္းမဟုတ္္၊ စပါးကိုစား ႏြားလည္းမဟုတ္။ (ျခာေခ်၊ ႏြားလံႀကိဳး၊ တန္းစြယ္)
၆) အထပ္အထပ္ ၾကာကလပ္၊ အပြင့္မတူ ပန္းၾကာျဖဴ။ (စာအုပ္)
၇) ဘဒၵကမၻာ လူ႔ျပည္႐ြာမွာ၊ ပြင့္ၿပီးပါယင့္ ၾကာ (၄) ပြင့္။ (ဘုရားေလးဆူ)
၈) ေပါင္ႏွစ္ေခ်ာင္းကို ခါးမွာတင္၊ မဝင္လည္းထိုး ဝင္လည္းထိုး။ (မွ်ဳိင္ထိုးသည္။ ရင္းတားထိုးသည္။)
၉) ေတာင္ယာသခြါး ႐ြက္ဖားဖား၊ ဟင္းခ်က္စားဖို႔ ေကာင္းယင့္လား။ (အပ်ဳိမေခ် တေယာက္လမ္းမွာလား ရည္းစားစကားေျပာဖို႔ ေကာင္းေရလား။)
၁၀) အသီးတရာ အညွာတခု။ (ရီအံုးသီးခိုင္)
၁၁) ေက်ာက္ဖ်ာႀကီးေအာက္ မႈိႀကီးေပါက္၊ ေအာက္ကဖလာ မႏႈတ္သာ။ (လွ်ာ)
၁၂) ကသစ္ပင္ တက္ခ်င္ေရနန္႔ စူးေရနန္႔။ (ထိုအပ်ဳိကို လိုခ်င္ေရနန္႔ ႐ွက္ေတနန္႔။)
၁၃) ၾကက္လည္းမတြန္ လူလည္းမႏိုး၊ လူ႔ျပည္ကၽြန္းမွာ ႐ြာတမ်ဳိး။ (သင္းခ်ိဳင္း)
၁၅) အိမ္တိုင္းအိမ္တိုင္း ဒိုင္းတခ်ပ္။ (စံဂိုး)
၁၆) ငါ့ႏြားငေျပာက္ ရီမေသာက္။ (ေတာက္တဲ)
၁၇) ဘီလူးလိုင္တို၊ လူကိုမ်ဳိ။ (အင္းက်ီ)
၁၈) အျပင္ကခ်ေခ်ာ၊ အထဲမွာ ေက်ာက္စရစ္ေကေတာ။ (ေဂၚယံသီး၊ ကယိုင္သီး)
၁၉) အၿခီ (၈) ေခ်ာင္း၊ အေဂါင္းမပါ၊ သန္ညွပ္ႀကီးကို ထမ္းလို႔လာ။ (ကဏန္း)
၂၀) သံတြဲက မီးေလာင္၊ မာန္ေအာင္က မီးခိုးထြက္။ (ပန္းတူ)
၂၁) အဖကေတာင္႐ိုးသား၊ အမိကၿမီ႐ိုးသား၊ ေပါက္ေတသားမွာ စ်ာန္နန္႔လား။ (ပန္းတူ၊ ဆီး၊ မီးခိုး)
၂၂) အပတ္ကိုလွန္၊ အမီြးကိုႏႈတ္၊ အစိကိုစား၊ အ႐ိုးကိုပစ္။ (ေမာက္ကာဖူး၊ ေျပာင္းဖူး)
၂၃) ႐ွိမွာလည္းမနီ ေနာက္ကလည္းမလိုက္၊ ေဘးမာေမွ်ာင္ ဇိမ္နန္႔လိုက္။ (လြယ္အိတ္)
၂၄) မတိုမ႐ွည္တမိတ္ေလာက္၊ အနားပတ္လည္ အမီႊးေပါက္။ (ႏြားနား႐ြက္)
၂၅) မင္းသားေမာင္ျဖဴ ထြက္ေတာ္မူ၊ ရန္သူငါးေယာက္ ဖမ္းဖို႔ေရာက္။ (ႏွပ္ညွိပ္သည္။)
၂၆) ငါ့ႏြားတေကာင္ ဗို႔တေထာင္။ (ျဂင့္ခါးသီး)
၂၇) ငွက္ဝါေခ် ၿမီမွာဥ။ (နႏႊင္း)
၂၈) အၿခီဝါဝါ လွသႏၱာ၊ အလွမ်ဳိးစံု ေဂါင္းၿမီးၿခံဳ၊ နာရီသိတတ္ ေယာက်္ားျမတ္။ (ၾကက္ဖ)
၂၉) မန္းက်ည္းပင္ပ်ဳိ မထြက္လို၊ ရီတခ်က္ေလာင္းလိုက္ပါ။ (ေက်ာင္းကလူပ်ဳိ မထြက္လို၊ စာတခ်က္ကမ္းလိုက္ပါ။)
၃၀) ပ်ံေရခါအေတာင္နန္႔၊ နားေရခါ ႏွသြီးနန္႔။ (မႈတ္စူး)
၃၁) အေခ်ခါ ေဘာင္းဘီဝတ္၊ ႀကီးလာခါ ေဘာင္းဘီခၽြတ္။ (ဝါးတုတ္)
၃၂) ငါ့႐ို႔အိမ္ေအာက္ ၾကက္သြန္ျဖဴ လူမေကာက္။ (ၾကက္ခ်ီး)
၃၃) ငါ့႐ို႔အိမ္ေအာက္ ေလာင္းႀကီးေမွာက္။ (အိမ္ရိပ္)
၃၄) ႏွီးနန္႔လည္းမခ်ဳိင္၊ ႀကိမ္နန္႔လည္းမကြပ္၊ တပင္တိုင္ နန္းျပသာဒ္။ (ဇာတီ)
၃၅) တကြန္တိုင္ ဝါးတဖ်ား။ (မေဖာ္ႏိုင္လူ ငါ့မယား)
၃၆) ပ႐ြက္စိေက တင္ကေကာက္၊ အခ်ိန္အခ်ိန္ ေက်ာင္းကိုေရာက္။ (ပေပါက္၊ ေပါက္ေပါက္)
၃၇) အာကာျပင္မွာ ၾကယ္ေခ်သံုး လံုး႐ုန္းလာေရ၊ ႐ြာသားျပည္သား ၾကည့္ကတ္ေတ။ (နတ္ကသည္။)
၃၈) ႏြားမလားဘဲ ႀကိဳးလားေရ။ (ၿပိန္းစြယ္)
၃၉) မဖြတ္ဘဲျဖဴ မျဖည့္ဘဲျပည့္။ (အုန္းသီး)
၄၀) နတ္သမီးအိမ္တိုင္ ပိုးမေဖာက္ႏိုင္၊ ေဖာက္ႏို္င္္ေသာ္လည္း တေပါက္တည္း။ (အပ္)
၄၁) မ်က္ႏွာမဲႀကီး ငိုလိမ့္မည္၊ ကမၻာ့စည္ႀကီး တီးလိမ့္မည္၊ ေပ်ာက္နီသူလည္း ေပၚလိမ့္မည္၊ သီနီသူလည္း ႐ွင္လိမ့္မည္။(မိုးရိပ္တက္ၿပီးမုိး႐ြာျခင္း၊ မိုးႀကိဳးပစ္ၿခင္း၊ ဖား၊ ျမက္ပင္)
၄၁) အာကာျပင္မွာ ၾကယ္စိေကပၿပိန္႔ လမဟိ။ (ဆန္ခါ)
၄၂) အပင္ထက္က အသီး။ အသီးထက္က အပင္(နႃႏၵာသီး)
၄၃) အၿခီ (၄) ေခ်ာင္းသတၱဝါ ဆီမစားရ မလားပါ။ (ေထြလာ၊ ဂါရီ)
၄၄) ေခ်ာင္းမာနီ၊ ကုန္းမာဥ။ (ၿပင္သာလိပ္)
၄၅) အႏြယ္တရာ ႐ံုလို႔လာ၊ သီးခါတလံုးတည္း။ (လူပ်ဳိေခ်တရာ ႐ြာလည္လာ၊ ရခါတေယာက္တည္း။)
၄၆) ထိုးေရသူေဆာင့္ေၿခာင္၊ ခံေရသူပက္လက္၊ တနားထိုးေက အက်ိထြက္။ (သနပ္ခါးသြီးသည္။)
၄၇) တႏွစ္တခါ ေပၚလို႔လာ၊ ငါရာမင္းေလာင္း ထီးျဖဴေဆာင္း။ (ေတာင္ပုတ္မႈိ)
၄၈) ပင္လယ္ဇီးသီး၊ ဆံုေလာက္ႀကီး၊ အသီးႄကြီက် ႐ွာမရ။ (ပ်ဳိင္ေထာင္အိမ္ႀကီး အဟိတ္ႀကီး သမီးဂုဏ္ျပ လင္မရ)
၄၉) ဘူးလို႔ႄကီြက် ႐ွာမရ။(လီစံုသည္။)
၅၀) ဇာတီပုန္းဆိုး ႐ွိမခိုး။ (ေကာက္ရွိဳးတိုင္)
၅၁) ညိဳညိဳေခ်မွာ ျဖဴျဖဴေခ်ကြက္၊ လံုးလံုးေခ်နန္႔ႏွက္၊ သြီးစက္စက္ထြက္။ (ကြမ္း႐ြက္၊ ထံုး၊ ကြမ္းသီး၊ ကြမ္းရည္)
၅၂) အဖိုးခ်ီးတံုး၊ ျပင္တဆံုး။ (ကမ္းသင္း)
၅၃) အဖိုးမုဆိတ္ၿဖဴ၊ ပန္းတူေသာက္ယင္း၊ အိုင္သို႔ဆင္း။ (စပါးေကာက္ေညွာက္။ စပါးမ်ား ေကာက္ေညွာက္ထြက္လာေသာအခါ လယ္ကြင္းထဲတြင္ စပါးၾကဲခ်ျခင္းကို ဆိုလိုသည္။)
၅၄) ေတာင္ထက္က မႈိင္းဇလီ လီထလို႔မႄကြီ။ (ဆံပင္)
၅၅) အ၀ီးကလာေက မဲမဲ၊ အိမ္ကိုေရာက္ေက ရဲရဲ။ (ကဏန္း)
၅၆) အ၀ီးကလာေက ရဲရဲ၊ အိမ္ကိုေရာက္ေက မဲမဲ။ (ၿမီအိုး)
၅၇) ဆင္မ၀မ္းေခါင္း ေလာက္ေသာင္း။ (ထမင္းအိုး)
၅၈) မဲမဖင္ နီမယက္။ (မီးႏွင့္ ထမင္းအိုး)
၅၉) အဘာက ေအာက္က၊ သားက အထက္က။ (ပိတကာသီး)
၆၀) ရွင္ခါ ထလန္းကား၊ သီခါေမွာက္ခံု။ (ေလာင္း)
(၆၁) ၾကည့္လီ ၀ီးလီ။ (နားရြက္)
(၆၂) ငါးစရိုင္းေသွ် ၀မ္းပူ၊ အအူမဟိ။ (ရီအိုးခြက္)
(၆၃) ထိုဖက္ေဒဖက္ ေလွာ္တက္နန္႔၊ အလယ္ေဂါင္မွာ ရြက္တိုင္နန္႔။ (ငါးစရိုင့္)
(၆၅) ငါးေယာက္ကခ်ီ၊ သံုးဆယ္ကႀကိတ္၊ ဖ်ာႀကီးနန္႔လိပ္၊ ဂူၾကီးထဲသြင္း။ (ထမင္းစားသည္။)
(၆၆) အမႊီးအေတာင္ စံုေအာင္ေပါက္ယင့္၊ မပ်ံတက္ငွက္ ေက်ာက္က်ပ္ (ေက်ာက္ၾကားမွာညွပ္)။ (သေဘၤာဥ)
(၆၇) သမီးအပ်ိဳ၊ လိုင္တိုတို၊ အမိသတ္လို႔ အဖသတ္လို႔ ငို။ (သံစည္)
(၆၈) အၿခီသွ်စ္ေခ်ာင္းၿမီမွာေထာက္၊ နားရြက္ေခ်ေလးဘက္ မိုးကိုေထာင္၊ အေဂါင္းႏွစ္လံုး၊ ေတာင္တလံုး ေျမာက္တစ္လံုး။ (----)(အေျဖတက္မလာသိမ့္)
(၆၉) (ရ) ေသာ္လည္း မေကာင္းေသာ (ရ) သံုးမ်ိဳး။ (၁) ေဆာင္းမိုးရ၊ (၂) ပဂႏၲရ၊ (၃) ဒူလာပါဒရ။
ပန္းေဖာ္ႏိုင္သူကို ပန္းပီးေသာကဗ်ာမ်ား။
(၁) ရေရထိုပန္း ရည္းစားနမ္း၊ ပြင့္ပန္းညွာတံ။ မေခ်ေဂါင္းမွာ၊ တေဇာင္းပန္။
(၂) ရေရထိုပန္း၊ သဇင္ပန္း၊ သဇင္ပန္းျဖဴ၊ အထြဋ္ထားေက၊ ျမတ္ဘုရားမွာ၊ ပန္းကပ္လွဴ။
(၃) ရေရထိုပန္း၊ ကံ့ေကာ္ပန္း၊ ကံ့ေကာ္မံုအင္၊ အထြဋ္ထားေက။ ျမတ္ဘုရားမွာ၊ ပန္းေတာ္တင္။
ပန္းမေဖာ္ႏိုင္ေသာအခါ ပန္းေဖာ္သူက ပန္း၀ွက္သူကို ပန္းပီးရပါသည္။
(စုစုေပါင္းပန္း (၆၉) မ်ိဳး ေဖာ္ျပပီးလိုက္ပါသည္။ နံပါတ္ (၆၈) မွာ အေျဖမတက္လာပါသိမ့္။ ပန္းအမ်ားစုကို ကိုယ္ေတာ္ Eindobasa က ေကာင္းမႈျပဳပါသည္။ ဤပန္း၀ွက္စကားထာမ်ားတြင္ ရခိုင္ေ၀ါဟာရအမ်ားႀကီးပါသျဖင့္ ရခိုင္ေ၀ါဟာရအဘိဓါန္တြင္ မျဖစ္မနီ စုေပါင္းေဖာ္ျပအပ္သည္။)
(၀ွက္) လွ်င္ (ေဖာ္) သည္။ (ခ်ိဳင္) လွ်င္ (ၿဖီ) သည္။ (မီး) လွ်င္ (ေျဖ) သည္။ (Hide, Unhide), (Tie, Untie) (Question, Answer) မ်ားသည္ ဆန္႔က်င္ဖက္ စံုတဲြေ၀ါဟာရမ်ားျဖစ္သျဖင့္ (အမီး) (အေျဖ) သာလွ်င္ အသင့္ေတာ္ဆံုးျဖစ္မည္ဟုယူဆသျဖင့္ ေဂါင္းစဥ္ကို “ပန္း၀ွက္တမ္း အမီး (ႏွင့္) အေျဖ” ဟု ေဖာ္ျပပီးလိုက္ပါသည္။
နံပါတ္ (၉၊ ၁၂၊ ၂၉) မွာ ကာရန္လိုက္ၿပီးေဖာ္ႏိုင္ေသာ ပန္းမ်ားျဖစ္သည္။
=================
ပန္းဝွက္တမ္း အမီး (ႏွင့္) အေျဖ
၁) ၾကက္ဖနီနီ၊ သားတ႐ီြ။ (ဘုန္းႀကီး)
၂) ငါ့ႏြားၾကံစံု၊ ျပည္ကိုၿမံဳ၊ အစာကုန္ခါ၊ ျပန္လို႔လာ။ (မီးပံုး၊ မီးပံုးပ်ံ)
၃) ဆင္မတရာ၊ ရီေသာက္လာ၊ ၿခီရာလည္းေပ်ာက္၊ ရီလည္းေနာက္။ (ဆန္ဆီးရည္)
၄) ကန္၊ ကန္ထက္က ႃပြန္၊ ႃပြန္ထက္ပတၱၿမား၊ ပတၱျမားထက္က ပံုးဆိုးႀကီး၊ ပံုးဆိုးႀကီးထဲက က်ား။ (ပါးစ၊ ႏွေခါင္း၊ မ်က္စိ၊ ဆံပင္၊ သန္း)
၅) အကိုင္းကိုေလွ်ာက္ ေမ်ာက္လည္းမဟုတ္၊ ပတ္ပတ္ႃခြီ ၿမီလည္းမဟုတ္္၊ စပါးကိုစား ႏြားလည္းမဟုတ္။ (ျခာေခ်၊ ႏြားလံႀကိဳး၊ တန္းစြယ္)
၆) အထပ္အထပ္ ၾကာကလပ္၊ အပြင့္မတူ ပန္းၾကာျဖဴ။ (စာအုပ္)
၇) ဘဒၵကမၻာ လူ႔ျပည္႐ြာမွာ၊ ပြင့္ၿပီးပါယင့္ ၾကာ (၄) ပြင့္။ (ဘုရားေလးဆူ)
၈) ေပါင္ႏွစ္ေခ်ာင္းကို ခါးမွာတင္၊ မဝင္လည္းထိုး ဝင္လည္းထိုး။ (မွ်ဳိင္ထိုးသည္။ ရင္းတားထိုးသည္။)
၉) ေတာင္ယာသခြါး ႐ြက္ဖားဖား၊ ဟင္းခ်က္စားဖို႔ ေကာင္းယင့္လား။ (အပ်ဳိမေခ် တေယာက္လမ္းမွာလား ရည္းစားစကားေျပာဖို႔ ေကာင္းေရလား။)
၁၀) အသီးတရာ အညွာတခု။ (ရီအံုးသီးခိုင္)
၁၁) ေက်ာက္ဖ်ာႀကီးေအာက္ မႈိႀကီးေပါက္၊ ေအာက္ကဖလာ မႏႈတ္သာ။ (လွ်ာ)
၁၂) ကသစ္ပင္ တက္ခ်င္ေရနန္႔ စူးေရနန္႔။ (ထိုအပ်ဳိကို လိုခ်င္ေရနန္႔ ႐ွက္ေတနန္႔။)
၁၃) ၾကက္လည္းမတြန္ လူလည္းမႏိုး၊ လူ႔ျပည္ကၽြန္းမွာ ႐ြာတမ်ဳိး။ (သင္းခ်ိဳင္း)
၁၅) အိမ္တိုင္းအိမ္တိုင္း ဒိုင္းတခ်ပ္။ (စံဂိုး)
၁၆) ငါ့ႏြားငေျပာက္ ရီမေသာက္။ (ေတာက္တဲ)
၁၇) ဘီလူးလိုင္တို၊ လူကိုမ်ဳိ။ (အင္းက်ီ)
၁၈) အျပင္ကခ်ေခ်ာ၊ အထဲမွာ ေက်ာက္စရစ္ေကေတာ။ (ေဂၚယံသီး၊ ကယိုင္သီး)
၁၉) အၿခီ (၈) ေခ်ာင္း၊ အေဂါင္းမပါ၊ သန္ညွပ္ႀကီးကို ထမ္းလို႔လာ။ (ကဏန္း)
၂၀) သံတြဲက မီးေလာင္၊ မာန္ေအာင္က မီးခိုးထြက္။ (ပန္းတူ)
၂၁) အဖကေတာင္႐ိုးသား၊ အမိကၿမီ႐ိုးသား၊ ေပါက္ေတသားမွာ စ်ာန္နန္႔လား။ (ပန္းတူ၊ ဆီး၊ မီးခိုး)
၂၂) အပတ္ကိုလွန္၊ အမီြးကိုႏႈတ္၊ အစိကိုစား၊ အ႐ိုးကိုပစ္။ (ေမာက္ကာဖူး၊ ေျပာင္းဖူး)
၂၃) ႐ွိမွာလည္းမနီ ေနာက္ကလည္းမလိုက္၊ ေဘးမာေမွ်ာင္ ဇိမ္နန္႔လိုက္။ (လြယ္အိတ္)
၂၄) မတိုမ႐ွည္တမိတ္ေလာက္၊ အနားပတ္လည္ အမီႊးေပါက္။ (ႏြားနား႐ြက္)
၂၅) မင္းသားေမာင္ျဖဴ ထြက္ေတာ္မူ၊ ရန္သူငါးေယာက္ ဖမ္းဖို႔ေရာက္။ (ႏွပ္ညွိပ္သည္။)
၂၆) ငါ့ႏြားတေကာင္ ဗို႔တေထာင္။ (ျဂင့္ခါးသီး)
၂၇) ငွက္ဝါေခ် ၿမီမွာဥ။ (နႏႊင္း)
၂၈) အၿခီဝါဝါ လွသႏၱာ၊ အလွမ်ဳိးစံု ေဂါင္းၿမီးၿခံဳ၊ နာရီသိတတ္ ေယာက်္ားျမတ္။ (ၾကက္ဖ)
၂၉) မန္းက်ည္းပင္ပ်ဳိ မထြက္လို၊ ရီတခ်က္ေလာင္းလိုက္ပါ။ (ေက်ာင္းကလူပ်ဳိ မထြက္လို၊ စာတခ်က္ကမ္းလိုက္ပါ။)
၃၀) ပ်ံေရခါအေတာင္နန္႔၊ နားေရခါ ႏွသြီးနန္႔။ (မႈတ္စူး)
၃၁) အေခ်ခါ ေဘာင္းဘီဝတ္၊ ႀကီးလာခါ ေဘာင္းဘီခၽြတ္။ (ဝါးတုတ္)
၃၂) ငါ့႐ို႔အိမ္ေအာက္ ၾကက္သြန္ျဖဴ လူမေကာက္။ (ၾကက္ခ်ီး)
၃၃) ငါ့႐ို႔အိမ္ေအာက္ ေလာင္းႀကီးေမွာက္။ (အိမ္ရိပ္)
၃၄) ႏွီးနန္႔လည္းမခ်ဳိင္၊ ႀကိမ္နန္႔လည္းမကြပ္၊ တပင္တိုင္ နန္းျပသာဒ္။ (ဇာတီ)
၃၅) တကြန္တိုင္ ဝါးတဖ်ား။ (မေဖာ္ႏိုင္လူ ငါ့မယား)
၃၆) ပ႐ြက္စိေက တင္ကေကာက္၊ အခ်ိန္အခ်ိန္ ေက်ာင္းကိုေရာက္။ (ပေပါက္၊ ေပါက္ေပါက္)
၃၇) အာကာျပင္မွာ ၾကယ္ေခ်သံုး လံုး႐ုန္းလာေရ၊ ႐ြာသားျပည္သား ၾကည့္ကတ္ေတ။ (နတ္ကသည္။)
၃၈) ႏြားမလားဘဲ ႀကိဳးလားေရ။ (ၿပိန္းစြယ္)
၃၉) မဖြတ္ဘဲျဖဴ မျဖည့္ဘဲျပည့္။ (အုန္းသီး)
၄၀) နတ္သမီးအိမ္တိုင္ ပိုးမေဖာက္ႏိုင္၊ ေဖာက္ႏို္င္္ေသာ္လည္း တေပါက္တည္း။ (အပ္)
၄၁) မ်က္ႏွာမဲႀကီး ငိုလိမ့္မည္၊ ကမၻာ့စည္ႀကီး တီးလိမ့္မည္၊ ေပ်ာက္နီသူလည္း ေပၚလိမ့္မည္၊ သီနီသူလည္း ႐ွင္လိမ့္မည္။(မိုးရိပ္တက္ၿပီးမုိး႐ြာျခင္း၊ မိုးႀကိဳးပစ္ၿခင္း၊ ဖား၊ ျမက္ပင္)
၄၁) အာကာျပင္မွာ ၾကယ္စိေကပၿပိန္႔ လမဟိ။ (ဆန္ခါ)
၄၂) အပင္ထက္က အသီး။ အသီးထက္က အပင္(နႃႏၵာသီး)
၄၃) အၿခီ (၄) ေခ်ာင္းသတၱဝါ ဆီမစားရ မလားပါ။ (ေထြလာ၊ ဂါရီ)
၄၄) ေခ်ာင္းမာနီ၊ ကုန္းမာဥ။ (ၿပင္သာလိပ္)
၄၅) အႏြယ္တရာ ႐ံုလို႔လာ၊ သီးခါတလံုးတည္း။ (လူပ်ဳိေခ်တရာ ႐ြာလည္လာ၊ ရခါတေယာက္တည္း။)
၄၆) ထိုးေရသူေဆာင့္ေၿခာင္၊ ခံေရသူပက္လက္၊ တနားထိုးေက အက်ိထြက္။ (သနပ္ခါးသြီးသည္။)
၄၇) တႏွစ္တခါ ေပၚလို႔လာ၊ ငါရာမင္းေလာင္း ထီးျဖဴေဆာင္း။ (ေတာင္ပုတ္မႈိ)
၄၈) ပင္လယ္ဇီးသီး၊ ဆံုေလာက္ႀကီး၊ အသီးႄကြီက် ႐ွာမရ။ (ပ်ဳိင္ေထာင္အိမ္ႀကီး အဟိတ္ႀကီး သမီးဂုဏ္ျပ လင္မရ)
၄၉) ဘူးလို႔ႄကီြက် ႐ွာမရ။(လီစံုသည္။)
၅၀) ဇာတီပုန္းဆိုး ႐ွိမခိုး။ (ေကာက္ရွိဳးတိုင္)
၅၁) ညိဳညိဳေခ်မွာ ျဖဴျဖဴေခ်ကြက္၊ လံုးလံုးေခ်နန္႔ႏွက္၊ သြီးစက္စက္ထြက္။ (ကြမ္း႐ြက္၊ ထံုး၊ ကြမ္းသီး၊ ကြမ္းရည္)
၅၂) အဖိုးခ်ီးတံုး၊ ျပင္တဆံုး။ (ကမ္းသင္း)
၅၃) အဖိုးမုဆိတ္ၿဖဴ၊ ပန္းတူေသာက္ယင္း၊ အိုင္သို႔ဆင္း။ (စပါးေကာက္ေညွာက္။ စပါးမ်ား ေကာက္ေညွာက္ထြက္လာေသာအခါ လယ္ကြင္းထဲတြင္ စပါးၾကဲခ်ျခင္းကို ဆိုလိုသည္။)
၅၄) ေတာင္ထက္က မႈိင္းဇလီ လီထလို႔မႄကြီ။ (ဆံပင္)
၅၅) အ၀ီးကလာေက မဲမဲ၊ အိမ္ကိုေရာက္ေက ရဲရဲ။ (ကဏန္း)
၅၆) အ၀ီးကလာေက ရဲရဲ၊ အိမ္ကိုေရာက္ေက မဲမဲ။ (ၿမီအိုး)
၅၇) ဆင္မ၀မ္းေခါင္း ေလာက္ေသာင္း။ (ထမင္းအိုး)
၅၈) မဲမဖင္ နီမယက္။ (မီးႏွင့္ ထမင္းအိုး)
၅၉) အဘာက ေအာက္က၊ သားက အထက္က။ (ပိတကာသီး)
၆၀) ရွင္ခါ ထလန္းကား၊ သီခါေမွာက္ခံု။ (ေလာင္း)
(၆၁) ၾကည့္လီ ၀ီးလီ။ (နားရြက္)
(၆၂) ငါးစရိုင္းေသွ် ၀မ္းပူ၊ အအူမဟိ။ (ရီအိုးခြက္)
(၆၃) ထိုဖက္ေဒဖက္ ေလွာ္တက္နန္႔၊ အလယ္ေဂါင္မွာ ရြက္တိုင္နန္႔။ (ငါးစရိုင့္)
(၆၅) ငါးေယာက္ကခ်ီ၊ သံုးဆယ္ကႀကိတ္၊ ဖ်ာႀကီးနန္႔လိပ္၊ ဂူၾကီးထဲသြင္း။ (ထမင္းစားသည္။)
(၆၆) အမႊီးအေတာင္ စံုေအာင္ေပါက္ယင့္၊ မပ်ံတက္ငွက္ ေက်ာက္က်ပ္ (ေက်ာက္ၾကားမွာညွပ္)။ (သေဘၤာဥ)
(၆၇) သမီးအပ်ိဳ၊ လိုင္တိုတို၊ အမိသတ္လို႔ အဖသတ္လို႔ ငို။ (သံစည္)
(၆၈) အၿခီသွ်စ္ေခ်ာင္းၿမီမွာေထာက္၊ နားရြက္ေခ်ေလးဘက္ မိုးကိုေထာင္၊ အေဂါင္းႏွစ္လံုး၊ ေတာင္တလံုး ေျမာက္တစ္လံုး။ (----)(အေျဖတက္မလာသိမ့္)
(၆၉) (ရ) ေသာ္လည္း မေကာင္းေသာ (ရ) သံုးမ်ိဳး။ (၁) ေဆာင္းမိုးရ၊ (၂) ပဂႏၲရ၊ (၃) ဒူလာပါဒရ။
ပန္းေဖာ္ႏိုင္သူကို ပန္းပီးေသာကဗ်ာမ်ား။
(၁) ရေရထိုပန္း ရည္းစားနမ္း၊ ပြင့္ပန္းညွာတံ။ မေခ်ေဂါင္းမွာ၊ တေဇာင္းပန္။
(၂) ရေရထိုပန္း၊ သဇင္ပန္း၊ သဇင္ပန္းျဖဴ၊ အထြဋ္ထားေက၊ ျမတ္ဘုရားမွာ၊ ပန္းကပ္လွဴ။
(၃) ရေရထိုပန္း၊ ကံ့ေကာ္ပန္း၊ ကံ့ေကာ္မံုအင္၊ အထြဋ္ထားေက။ ျမတ္ဘုရားမွာ၊ ပန္းေတာ္တင္။
ပန္းမေဖာ္ႏိုင္ေသာအခါ ပန္းေဖာ္သူက ပန္း၀ွက္သူကို ပန္းပီးရပါသည္။
(စုစုေပါင္းပန္း (၆၉) မ်ိဳး ေဖာ္ျပပီးလိုက္ပါသည္။ နံပါတ္ (၆၈) မွာ အေျဖမတက္လာပါသိမ့္။ ပန္းအမ်ားစုကို ကိုယ္ေတာ္ Eindobasa က ေကာင္းမႈျပဳပါသည္။ ဤပန္း၀ွက္စကားထာမ်ားတြင္ ရခိုင္ေ၀ါဟာရအမ်ားႀကီးပါသျဖင့္ ရခိုင္ေ၀ါဟာရအဘိဓါန္တြင္ မျဖစ္မနီ စုေပါင္းေဖာ္ျပအပ္သည္။)
(၀ွက္) လွ်င္ (ေဖာ္) သည္။ (ခ်ိဳင္) လွ်င္ (ၿဖီ) သည္။ (မီး) လွ်င္ (ေျဖ) သည္။ (Hide, Unhide), (Tie, Untie) (Question, Answer) မ်ားသည္ ဆန္႔က်င္ဖက္ စံုတဲြေ၀ါဟာရမ်ားျဖစ္သျဖင့္ (အမီး) (အေျဖ) သာလွ်င္ အသင့္ေတာ္ဆံုးျဖစ္မည္ဟုယူဆသျဖင့္ ေဂါင္းစဥ္ကို “ပန္း၀ွက္တမ္း အမီး (ႏွင့္) အေျဖ” ဟု ေဖာ္ျပပီးလိုက္ပါသည္။
နံပါတ္ (၉၊ ၁၂၊ ၂၉) မွာ ကာရန္လိုက္ၿပီးေဖာ္ႏိုင္ေသာ ပန္းမ်ားျဖစ္သည္။
အလြန္လွပေသာ ရခိုင္နာမည္မ်ား
အလြန္လွပေသာ ရခိုင္နာမည္မ်ား
================
အိမ္နားပါးခ်င္း အေခ်ခါအၿမဲတမ္းရန္ျဖစ္ေတ ညီအစ္မႏွစ္ေယာက္ဟိပါေရ။ ရန္ျဖစ္ေရဆိုစြာမွာ သူ႐ို႕ညီအစ္မႏွစ္ေယာက္ရန္ျဖစ္သည္ကိုမဆိုလိုပါ။ အကၽြႏ္ုပ္ႏွင့္ရန္ျဖစ္သည္ကိုဆိုလိုပါသည္။ အႀကီးသူက (လွေမႀကီး) (Hla May Gree)၊ အငယ္သူက (လွဘုမ) (Hla Bu Ma). တအိမ္ေက်ာ္မွာ ရခိုင္မုန္႔တီေရာင္းေရ အရီးတေယာက္ဟိပါေရ။ (အိမ္စိုးျဖဴ) (Ein Zo Pru)၊ ၀ေခ်တန္းကပင္ ေက်ာင္းနီဖက္သူငယ္ခ်င္းတေယာက္ (မႀကိဳင္ျဖဴ) (Ma Krai Pru) ပေဇာင္လွေရ နာမည္ေခ်တိပါလဲ။
သီက်လားကတ္ေတ သူငယ္ခ်င္းနာမည္တိကိုလည္းေျပာပါမည္။ (သႏၱာေအး) (Thanda Aye)၊ ေအာင္မင္းေက်ာ္ (Aung Munn Gyaw)၊ ႏုေအာင္ေက်ာ္ (Nu Aung Gyaw)၊ ေရႊခိုင္လင္း (Shoay Khine Lunn)၊ ဦးဥာဏ္ထြန္း (Oo Nyan Twann). အားလံုးသီက်လားခကတ္ပါယာ။ ပေဇာင္လွေရ နာမည္ေခ်တိပါလဲဂု။
ထူးျခားေရ နာမည္ေခ်တခုဟိပါေရ။ (ဦးသန္းတင္)၊ (တင္) ကေတာ့ခါ ျမန္မာလႊမ္းမိုးျခင္းခံရေရ ရခိုင္နာမည္ပါ။ ရန္ကုန္တကၠသိုလ္တက္လို႔ နာမည္ေခၚခါ ဆရာတိက (ဦးသန္းတင္) ဆိုေက အသက္ႀကီးႀကီး ၀ါႀကီးလို႔ထင္ေရ။ နာမည္ထူးခါ ေဂ်ာင္ေခ်မွာကုတ္ပ်ာ ပိန္ပိန္ေညွာင္ေညွာင္ မမေခ်။ ေကာင္းေကာင္းရယ္ရပါေရ။ ၀မ္းကဲြအစ္မတေယာက္ဟိပါေရ။ (ဦးျမသိန္း)၊ (Oo Mra Thein)၊ ၀မ္းကဲြ အစ္ကိုတေယာက္ ညီတေယာက္ဟိပါေရ၊ (ဦး၀င္းေမာင္) (Oo Wunn Maung) (ဦးထြန္း၀င္း) (Oo Twan Wunn)။ ဆီြမ်ိဳးျဖစ္လို႔ ေျပာစြာေတာ့မဟုတ္ပါ။ ပေဇာင္လွေရ နာမည္ေခ်တိပါလဲဂု။
ဘဂၤလားကိုေရာက္ခါ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းတေက်ာင္းမွာ ေကာင္းေကာင္းလွေရ ရခိုင္သမနာမည္ေခ်တခုကို လားတြိခီပါေရ။ (အလွသွ်င္ေမ) (Ahla Shun May). တိုက္တိုက္ဆိုင္ဆိုင္ (AMP) မွာ ယင္းနာမည္ႏွင့္ အလားသ႑န္တူေရ မမေခ်တေယက္လားတြိခီပါေရ။ (ေစာသွ်င္ေမ)။ သို႔ေသာ္ အဂၤလိပ္ပိုင္စာလံုးေပါင္းခါ (Saw Shin May) ဆိုပ်ာ အလယ္နာမည္မွာ ျမန္မာပိုင္ေယွာင္ျဖစ္နီလို႔ မုန္းေကလည္းမုန္းပါတ္စီ၊ ေကာင္းစီခ်င္ေကေတာ့ အမုန္းခံရဖို႔နန္းရာဆိုပ်ာ (မေခ် မေခ်နာမည္ ကေကာင္းလွေရ၊ ရခိုင္နာမည္ေပါက္ေပါက္၊ သို႔ေသာ္ အလယ္မွာ ျမန္မာနာမည္ျဖစ္နီေရ) အႀကံျပဳျဖစ္ပါေရ။ မေခ်က မာန္မပါပါ။ သေဘာထားႀကီးျမတ္စြာျဖင့္ ျပန္ပ်င္လိုက္ေတအတြက္ သူ႔နာမည္ေရ (ေစာသွ်င္ေမ) (Saw Shun May) ဆိုပ်ာ ရခိုင္ဟန္ ရခိုင့္အသံစစ္စစ္ျဖင့္ ကေကာင္းလွလားပါေရ။ (AMP) မွာ နာမည္အလွဆံုး ရခိုင္သမ (လွယိုင္ေက်းမယ္ၿပိဳင္ပဲြ) လုပ္ေက သူ႔နာမည္ကို အယင္ဆံုး (တစ္) ပီးပါဖို႔။ ၿပီးေက (ႏုလွသႏၱာ) ပါ။ ကေကာင္းလွေရ နာမည္ေခ်ပါ။ ၿပီးေက (ပန္းႏုဇံ)၊ ပန္းႏုဇံက နာမည္ေခ်လည္းလွေရပိုင္ ကဗ်ာအရြီးအသားလည္း ေကာင္းေကာင္းေျပာင္ေျမာက္ပါေရ။ က်န္ေရ နာမည္လွေရ ရခိုင္သမတိ (AMP) မွာ အမ်ားႀကီးဟိပါသိမ့္ေရ။ (ခိုင္ေ၀ဇံ)။ မွတ္မိသေလာက္ရာ ေဖာ္ျပျခင္းျဖစ္ပါေရ။ က်န္ေရလူတိကို နာမည္မလွလို႔ေျပာစြာမဟုတ္ပါ။
ထိုင္းက ရခိုင္သမေခ် ဘေလာ့ခ္တခုမွာ ေကာင္းေကာင္းလွေရ ရခိုင္သမေခ်တေယာက္နာမည္ကို လားတြိခီပါေရ။ (ရိုးလွသႏၱာ)၊ ပေဇာင္လွေရ နာမည္ပါလဲဂု။ သို႔ေသာ္ အဂၤလိပ္ပိုင္နာမည္ေပါင္းခါ (Ro Hla Thanda) မဟုတ္ဘဲ (Yo Hla Thanda) ျဖစ္နီလို႔ ကေကာင္းအရုပ္ဆိုးလားပါေရ။ ေျပာေတာ့ေျပာျဖစ္ပါေရ။ ရလီလား မရလီလားမသိ။ နဂိုရ္အတိုင္း First Name မွာ ျမန္မာနာမည္ႏွင့္ ဟိလီပါယင့္။
ေနာက္တခုေျပာခ်င္စြာက ရခိုင္သားနာမည္မွာ (ဦး) (ေဒၚ) တပ္ေတကိစၥပါ။ ကၽြန္ေတာ္ရို႔ရခိုင္မွာ နာမည္ (ေမာင္ဘသိန္း) ဆိုေက အသက္ဇာေလာက္ပင္ႀကီးလီ (ေမာင္ဘသိန္း) လို႔ရာေခၚပါေရ။ အသက္ကိုလိုက္ၿပီးေက (ဦးဘသိန္း) ေျပာင္းမလားပါ။ (ဆရာေမာင္ဘသိန္း၊ အခင္ေမာင္ဘသိန္း) လို႔ရာေခၚပါေရ။ (ဆရာဦးဘသိန္း) ဆိုပ်ာ ေျပာင္းမေခၚပါ။ နာမည္ရွိမွာ (ဦး) (ေဒၚ) တပ္စြာေရ ရခိုင္မွာ ထံုးစိုင္ဟိေရလား။ မီးခြန္းျဖစ္လာပါေရ။ စာေစာင္ပီေစာင္တိမွာလည္း တခုမွာလည္းမတြိဖူးပါ။ ယင္းျပႆနာကို အေျဖရွာမရျဖစ္နီဆိုက္ ကံႏွင့္ကံ ဘဂၤလားေဒ့ခ်္ ရခိုင္လမားဘုန္းႀကီးေက်ာင္း မ်က္ႏွာၾကက္မွာ (မိေအာင္ႄကြဇံ၊ ဘသာတိုးေအာင္) ေကာင္းမႈဆိုပ်ာ လားတြိခီပါေရ။ ေအာ္ ရခိုင္မွာ (ဦး) (ေဒၚ) အစား (မိ) (ဘ) ဆိုေရ ရတနာကို အထြဋ္တင္သံုးေရမနားဂုလည္း သေဘာေပါက္မိပါေရ။ သိေရလူလည္းဟိပိုင္ မသိေရလူလည္းဟိပါဖို႔။ အတြက္မရေရလူလည္းဟိပါဖို႔။
ေနာက္ထပ္နာမည္လွေရ ရခိုင္သမေခ်ႏွစ္ေယာက္တြိပါသိမ့္ေရ။ (နန္းဦးႀကိဳင္)(Nann Oo Krai) ႏွင့္ (ျမအိမ္ဇံ) (Mra Ein Zan) ျဖစ္ပါေရ။ (နန္းဦးႀကိဳင္) ကို ေအနိမွ AMP မွာ တြိစြာပါ။ (ျမအိမ္ဇံ) ကိုက တြိဖူးျမင္ဖူးစြာၾကာပါပ်ာ။ ေအ Blog Post စရြီးေရနိက အတြက္မရလို႔ မေဖာ္ျပလိုက္ရျခင္းျဖစ္ပါေရ။ ေခတ္ဆန္ဆန္ေခ်ႏွင့္ အျခားနာမည္လွေရ မမေခ်တိလည္းဟိပါသိမ့္ေရ။ သူရို႕နာမည္ကို ေနာက္မွ ေဖာ္ျပပီးပါမည္။
ေနာက္လွေရနာမည္တခုက (သဇင္ျဖဴ) ပါ။ သူက အဂၤလိပ္ပိုင္စာလံုးေပါင္းခါ (Thazon Phru) လို႔ေပါင္းပါေရ။ အကၽြႏ္ုပ္က (Thazun Phru) လို႔စာလံုးေပါင္းစြာ ပိုသေဘာက်ပါေရ။ ဇာျဖစ္လို႔လဲဆိုေက (Thazon) လို႔စာလံုးေပါင္းခါ (ပါးစကို ပိတ္ရလို႔ပါ။) (Thazun) ဆိုေက (ပါးစကိုပိတ္နီစရာမလိုပါ။ အကၽြႏ္ုပ္ရို႕ေျပာေရပံုစံအတိုင္းထက္စိက်ပါေရ။) သဇင္ျဖဴ (Thazun Phru) ရြီးေရကပ်ာေခ်တိကေကာင္းေကာင္းပါေရ။ (နဲ႔) ဆိုေရ ျမန္မာတလံုးဖ်က္နီစြာပါ။ ပိုေကာင္းစီခ်င္လို႔ လက္ခုပ္အားရပါးရတီးပစ္ခ်င္လို႔ (နန္႔) ႏွင့္အစားထိုးသင့္ေၾကာင္း အဆိုျပဳလီပါေရ။ (ခ်စ္) ႏွင့္ (ရွစ္) ကို ရခိုင္မွာ အသံအတူတူထြက္လို႔ (နဲ႔) ကို (နန္႔) လို႔ေျပာင္းေက (ခ်စ္) ကို (ရွစ္) လို႔ေျပာင္းရဖို႔ဆိုပ်ာ မဆီမဆိုင္ အေၾကာင္းျပလာပါေရ။ ရခိုင္မွာ (ခ်) ႏွင့္ (ရွ) အသံထြက္မတူစြာကို (ဆံေတာ္ရွင္) (Rhun) ဘုရားႏွင့္ ဥပမာပီးလီပါေရ။ ျမန္မာမွာလည္း (ၾကည့္) ႏွင့္ (က်ိ) ကို မကဲြပါ။ ရခိုင္မွာ ကဲြပါေရ။ အသံထြက္တူေကလည္း အဓိပၸါယ္မတူရေအာင္ စာမွာခဲြျခား၍ ရြီးရပါသည္။ သို႔ေသာ္ ယင္းဥပမာကိုေတာ့ မပီးျဖစ္လီပါ။ ကိုယ့္အဆိုကိုလက္မခံလို႔ သူ႔နာမည္ကို မလွဆိုလို႔ကားမျဖစ္။ နာမည္လွေကေတာ့ လွေရလို႔ ေျပာရပါဖို႔။ သူႏွင့္တူေရ နာမည္ေခ်တလံုးက (သဇင္ခိုင္) (Thazun Khine) ပါ။ ယင္းနာမည္ေခ်လည္း လွပါေရ။
အျခားလွေရနာမည္တိက (အေစာေခ်) (Ah Saw Chay)၊ (ေအးေခ်) (Aye Chay)၊ (ပန္းသဇင္) (Pan Thazun) ေစာျမဇံ (Saw Mra Zan) ပါ။ ေစာျမဇံကဗ်ာ “ေရာင္နီကိုတမ္းတျခင္း” လည္း ကေကာင္းေကာင္းပါေရ။ ေနာက္ေခတ္လည္းဆန္ေရ၊ ရခိုင္ေဘာင္အတြင္းကလည္း မလြတ္လို႔ေျပာလို႔ရေရနာမည္တိက (စံမိုးသူ) (San Mo Thu), (ႏုႏုေအးသူ) (Nu Nu Aye Thu), (မ်ိဳးျမတ္သူ) (Myo Mrat Thu) ရို႕ျဖစ္ပါေရ။ အဓိကေတာ့ ေခတ္ဆန္ေကလည္းဆန္ ရခိုင္ေဘာင္အတြင္းက မလြတ္ဖို႔အေရးႀကီးပါေရ။ ေဘာင္ေက်ာ္မလားမသင့္ပါ။ (နန္းဦးႀကိဳင္) (Nann Oo Krai) နာမည္က ေခတ္လည္းဆန္ေရပိုင္ ရခိုင္ဟန္၊ ရခိုင္စတိုင္ ပစ္ပစ္နစ္နစ္လည္းက်ပါေရ။ ေခတ္ဆန္ခ်င္ေရလူတိအတြက္ (နန္းဦးႀကိဳင္) (Nann Oo Krai) ကို စံနမူနာယူစီခ်င္ပါသည္။ ရခိုင္ေပါက္ေပါက္နာမည္ႏွင့္လည္း ေခတ္ဆန္ေအာင္၊ ေခတ္မွီေအာင္၊ (ေခတ္ထက္သာလြန္ေအာင္လုပ္ႏိုင္၏) ဆိုေရ သက္သီသာဓကပါ။ (နန္းဦးႀကိဳင္) (Nann Oo Krai) နာမည္ေရ ေခတ္မွီေရေတာင္မက (ေခတ္ထက္သာလြန္ပါသည္)။ ေအနာမည္ေခ်ႏွင့္ရာ ၀တၱဳတပုဒ္ရြီးၾကည့္ပါ။ ျမန္မာစာပီေလာကမွာ ဟိုးဟိုးေက်ာ္လားဖို႔စြာ ေသခ်ာပါသည္။ ေျမွာက္ပီးစြာမဟုတ္ပါ။ ေအနာမည္မ်ိဳးကို အကၽြႏ္ုပ္တခါလည္း မစိုင္းစားမိဖူးပါ။ နာမည္ကိုျမင္မွ အံ့အားသင့္ရပါသည္။ သူ႔ကိုယ္သူ ပီးေရနာမည္လား။ သူ႔အမိအဖက ပီးေရနာမည္လား။ အကယ္၍ သူ႔အမိအဖက ပီးေရနာမည္ဆိုေက သူ႔အမိအဖကို ေကာင္းေကာင္းေက်းဇူးတင္ရပါဖို႔။ အကယ္၍ သူ႔ကိုယ္သူပီးေရနာမည္ဆိုေက သူ႔ကို ေကာင္းေကာင္းေက်းဇူးတင္ရပါဖို႔။
ေနာက္ရုပ္ပ်က္ဆင္းပ်က္ သရုပ္ပ်က္နာမည္တိကို ေ၀ဖန္ပါမည္။ ယင္းနာမည္တိက (ရခိုင္သားတိုင္းၾကည့္သင့္ေရ) ဆိုေရ ကိုေအးေမာင္တင္ပီးလိုက္ေရ Video ထဲက ရခိုင္သရုပ္ေဆာင္ေမာ္ဒယ္လ္ ရခိုင္အ၀တ္အစားႏွင့္ ရခိုင္အက,ကနီကတ္ေတ ရခိုင္သမေခ်တိနာမည္ပါ။ နာမည္တိကို ဗီဒီယုိမွာလည္း ျမင္ႏိုင္ပါသည္။ မည္သည္ေလာက္ အနီအထားဆိုး၀ါးနီေရလဲ ခန္႔မွန္းလို႔ရပါသည္။ (နႏၵာေထြး၊ ခင္သက္သက္စံ၊ ဒီခ်ိဳလြင္) ဟုေခၚသည္။ ရခိုင့္ယိုင္ေက်းမႈကို ေဖာ္ထုတ္နီသူမ်ားက ဤသို႔ဆိုးဆိုး၀ါး၀ါးျဖစ္နီသည္ဆိုလွ်င္မူကား ရခိုင္ညြန္႔ဖူးမ်ား၏အနာဂါတ္မွာ မေတြး၀ံ့စရာျဖစ္ပါသည္။ ခ်စ္ဖို႔ေကာင္းေရ ေအရခိုင္သမေခ်တိမွာ အျပစ္မဟိပါ။ ျမန္မာနာမည္ကိုမွ ကိုယ့္သားသမီးတိနဖူးထက္မွာ တံဆိပ္ကပ္၀ံ့ေရ (ဟာရီ) အမိအဖတိမွာ ေကာင္းေကာင္းတာ၀န္ဟိပါသည္။ တနိတရက္ ကိုယ္လည္းအမိအဖနီရာ ေရာက္လာေရခါ ေအပိုင္ (ဟာရီ) အမိအဖတိမျဖစ္ကတ္စီဖို႔ သတိထားဆင္ျခင္ကတ္ဖို႔ ေစတနာျဖင့္ေဆာ္ၾသလိုက္ရပါသည္။ ေ၀ဖန္သည္မွာ လြန္ကၽြံ႕မႈဟိသည္ဆိုပါက Comment Box ကဆင့္ တန္ျပန္ေ၀ဖန္ႏိုင္ပါသည္။ ေအပိုင္လက္ဆင့္ကမ္းအမြီမ်ိဳးက ရခိုင္သားတိစုန္းစုန္းျမဳတ္ဖို႔ လကၡဏာျဖစ္သည္။
ေနာက္ခ်စ္ဖို႔ေကာင္းေရ နာမည္ေခ်တခုက (လံုးလံုး) (Lone Lone)။ မိက်န္လိုက္ေတ နာမည္ေခ်တခုက (ေစာသဇင္ခိုင္) (Saw Thazun Khine) ျဖစ္ပါေရ။ (ခိုင္ေခ်) (Khine Chay) နာမည္လည္း လွပါေရ။ (ခိုင္ခိုင္ေခ်) (Khine Khine Chay) ဆိုေက ပိုလို႔လွပါဖို႔။
ေခတ္ဆန္ၿပီးေက ရခိုင္ေဘာင္လည္းမေက်ာ္လို႔ေျပာလို႔ရေရ ေနာက္တေယာက္က (ျမနန္းႏြယ္) (Mra Nan Nwe) ပါ။ ေအနာမည္ေခ်က လွလည္းလွေရ ေခတ္လည္းဆန္ပါေရ။ သႀကၤန္မ႑ပ္နာမည္ပီးလို႔ေတာင္ရပါေရ။ ျပႆနာက (ျမ) ကို စာလံုးေပါင္းခါ (Mra) လို႔ ကိုယ့္ရခိုင္သံႏွင့္မေပါင္းဘဲ (Mya) ဆိုပ်ာ ျမန္မာအသံႏွင့္ စာလံုးေပါင္းျခင္းျဖစ္ပါေရ။ အထက္မွာေျပာခေရပိုင္ (ရိုးလွသႏၲာ) ကို အဂၤလိပ္ပိုင္စာလံုးေပါင္းခါ (Ro Hla Thanda) လို႔မေပါင္းဘဲ (Yo Hla Thanda) လို႔ေပါင္းလိုက္ေတအတြက္ ယေလာက္လွေရ (ပန္းသႏၲာ) နာမည္ေရ (ဇီးယုိထုပ္) ျဖစ္လားရပါေရ။ ထိုနည္းလည္းေကာင္း (Mra) ကို (Mya) လို႔ စာလံုးေပါင္းလိုက္ေသာအခါ (ျမ) ၏တန္ဘိုးမွာ ယုဂ္ဆင္းလားပါသည္။ ေနာက္ လွလည္းလွ ေခတ္ဆန္ၿပီးေက ေဘာင္မေက်ာ္လို႔ေျပာလို႔ရေရနာမည္ေခ်က (ေစာႏွင္းဇီခိုင္) (Saw Nhunze Khine) ျဖစ္ပါေရ။ (ၿဖိဳးေခ်)(Phro Chay) နာမည္လည္း မဆိုးပါ။ အထူးအဆန္းေခ်ျဖစ္ပါေရ။
စကၤာပူမွ မမသန္းေရႊ Comments မွာ ရြီးပို႔လိုက္ေသာ လွပေသာ ရခိုင္နာမည္မ်ားအထဲက (ေစာယိုင္ၿဖဴ) (Saw Yai Pru) ႏွင့္ (သွ်င္ထြီးေမ) (Shun Htwee May)၊ (ႏွင္းေအးခိုင္) (Nhun Aye Khine) နာမည္မ်ားက ပိုလွသည္ဟု ယူဆရ၍ လည္းေကာင္းနာမည္မ်ားကို ရြီးခ်ယ္လိုက္ပါသည္။ (ေစာယိုင္ျဖဴ) ဆိုေသာနာမည္ကိုျမင္မွ အကၽြႏ္ုပ္ရို႕ၿမိဳ႕က အစ္မႀကီး (ဧယိုင္ျဖဴ) ကို သတိရပါသည္။ သူ႔နာမည္ကို သတိရျခင္းအေၾကာင္းက တိုက္ဆိုက္မႈဟိ၍ျဖစ္သည္။ အစ္မ (ဧယိုင္ျဖဴ) သည္ (မဆလ) ေခတ္မွာ အလြန္တက္ႄကြေသာ အဓိကအမာခံေဒါက္တိုင္ျဖစ္သည္။ အသက္အရြယ္ႏွင့္မမွ် အရည္အျခင္းဟိသည္။ အပ်ိဳႀကီးပါ။ တိုက္ဆိုင္မႈက အစ္မသူက မဆလအမာခံေဒါက္တိုင္လုပ္နီခ်ိန္တြင္ သူ႔ေမာင္အရင္းက ေျပာက္က်ားေခါင္းေဆာင္ဥကၠဌျဖစ္နီေသာေၾကာင့္ျဖစ္သည္။ အခုသီက်လားပါယာ။ သီမွ ေကာင္းေကာင္းခ်ီးမႊမ္းကတ္ပါေရ။ အစ္မ (ဧယိုင္ျဖဴ) သတင္းကိုေတာ့ တခုလည္းမၾကားသိရပါ။ (ဧယိုင္ျဖဴ) နာမည္သည္လည္း ေကာင္းေကာင္းလွပေသာ ရခိုင္နာမတခုျဖစ္ေသာေၾကာင့္ ဤနီရာတြင္ ေဖာ္ျပအပ္ပါသည္။
ေနာက္ထူးျခားေသာနာမည္တခုမွာ အကၽြႏ္ုပ္႐ို႕အိမ္ရွိ အေဘာင္မ (ၾသဇာျဖဴ) ျဖစ္ပါသည္။ (ၾသဇာျဖဴ) ဆိုေသာနာမည္မွာ အလြန္ထူးျခားေသာ ရခိုင္နာမည္ျဖစ္ပါသည္။ ဤနာမည္မ်ိဳးကို ယခုအခါ မၾကားဖူးပါယာ။
ဤေဆာင္းပါးရြီးနီစိုင္တြင္ (ေအး) သည္ရခိုင္နာမည္လား၊ ျမန္မာနာမည္လားဟူသည့္မီးခြန္းတက္လာပါသည္။ (ေအး) အစား (အီး) ကိုအစားထိုးသင့္သည္ဟုဆိုသည္။ ပဇာေၾကာင့္ဆိုေသာ္ (ေအး) ဟူေသာ ျမန္မာစကားကို ရခိုင္တြင္ (အီး) ဟူ၍ သံုးေသာေၾကာင့္ျဖစ္သည္ဟု ဆိုသည္။ အမွန္မွာ ရခိုင္ (ေအး) ၏အဓိပၸါယ္မွာ ျမန္မာကဲ့သို႔ (ေအး) ခ်မ္းသည္ဟုအဓိပၸါယ္မရဘဲ (သာယာသည္၊ နာသာသည္) ဟူ၍ အဓိပၸါယ္ရပါသည္။ ယခု အကၽြႏ္ုပ္ရို႕သံုးနီေသာ (ေအး) ကို ရွိလူႀကီးမ်ားက (ဧ) ဟု စာလံုးေပါင္းသည္ကို တြိရပါသည္။ (ေတးျခင္းဆိုသည္ သာျခင္းဆိုသည္) ကို ယခုထိ အေနာက္ဘဂၤလား၊ ဘိုမင္းေထာင္၊ ဖလံေထာင္၊ ထရိပူရ ရခိုင္သားမ်ားက (ဧ) ဆိုသည္ဟု ေျပာဆိုလွ်က္ပင္ဟိပါသည္။ တစံုတေယာက္ေသာသူက သာျခင္းဆို၊ ေတးျခင္းဆိုတတ္လွ်င္ “ေအသူေခ် ေကာင္းေကာင္း (ဧ) ဆိုတတ္ေတ” ဟူ၍ ေျပာပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ရခိုင္နာမည္မ်ား၌တြိရေသာ (ေအး) ၏ အဓိပၸါယ္မွာ (သာယာေသာ၊ နာေပ်ာ္စရာေကာင္းေသာ၊ နား၀င္ခ်ိဳစီေသာ) ဟူ၍ အဓိပၸါယ္ရပါသည္။
ေနာက္မိက်န္ခေရနာမည္ေခ်တိ တြိသိမ့္ေရဆိုေက ျပန္လည္ေဖာ္ျပပီးပါမည္။
က်မၼာခ်မ္းသာကတ္ပါစီ။ ဖီးဘယာ၀ီးကြာလို႔ လုပ္တိုင္းေအာင္ ႀကံတိုင္းေျမာက္ႏိုင္ကတ္ပါစီ။
(သာလွဦး)
================
အိမ္နားပါးခ်င္း အေခ်ခါအၿမဲတမ္းရန္ျဖစ္ေတ ညီအစ္မႏွစ္ေယာက္ဟိပါေရ။ ရန္ျဖစ္ေရဆိုစြာမွာ သူ႐ို႕ညီအစ္မႏွစ္ေယာက္ရန္ျဖစ္သည္ကိုမဆိုလိုပါ။ အကၽြႏ္ုပ္ႏွင့္ရန္ျဖစ္သည္ကိုဆိုလိုပါသည္။ အႀကီးသူက (လွေမႀကီး) (Hla May Gree)၊ အငယ္သူက (လွဘုမ) (Hla Bu Ma). တအိမ္ေက်ာ္မွာ ရခိုင္မုန္႔တီေရာင္းေရ အရီးတေယာက္ဟိပါေရ။ (အိမ္စိုးျဖဴ) (Ein Zo Pru)၊ ၀ေခ်တန္းကပင္ ေက်ာင္းနီဖက္သူငယ္ခ်င္းတေယာက္ (မႀကိဳင္ျဖဴ) (Ma Krai Pru) ပေဇာင္လွေရ နာမည္ေခ်တိပါလဲ။
သီက်လားကတ္ေတ သူငယ္ခ်င္းနာမည္တိကိုလည္းေျပာပါမည္။ (သႏၱာေအး) (Thanda Aye)၊ ေအာင္မင္းေက်ာ္ (Aung Munn Gyaw)၊ ႏုေအာင္ေက်ာ္ (Nu Aung Gyaw)၊ ေရႊခိုင္လင္း (Shoay Khine Lunn)၊ ဦးဥာဏ္ထြန္း (Oo Nyan Twann). အားလံုးသီက်လားခကတ္ပါယာ။ ပေဇာင္လွေရ နာမည္ေခ်တိပါလဲဂု။
ထူးျခားေရ နာမည္ေခ်တခုဟိပါေရ။ (ဦးသန္းတင္)၊ (တင္) ကေတာ့ခါ ျမန္မာလႊမ္းမိုးျခင္းခံရေရ ရခိုင္နာမည္ပါ။ ရန္ကုန္တကၠသိုလ္တက္လို႔ နာမည္ေခၚခါ ဆရာတိက (ဦးသန္းတင္) ဆိုေက အသက္ႀကီးႀကီး ၀ါႀကီးလို႔ထင္ေရ။ နာမည္ထူးခါ ေဂ်ာင္ေခ်မွာကုတ္ပ်ာ ပိန္ပိန္ေညွာင္ေညွာင္ မမေခ်။ ေကာင္းေကာင္းရယ္ရပါေရ။ ၀မ္းကဲြအစ္မတေယာက္ဟိပါေရ။ (ဦးျမသိန္း)၊ (Oo Mra Thein)၊ ၀မ္းကဲြ အစ္ကိုတေယာက္ ညီတေယာက္ဟိပါေရ၊ (ဦး၀င္းေမာင္) (Oo Wunn Maung) (ဦးထြန္း၀င္း) (Oo Twan Wunn)။ ဆီြမ်ိဳးျဖစ္လို႔ ေျပာစြာေတာ့မဟုတ္ပါ။ ပေဇာင္လွေရ နာမည္ေခ်တိပါလဲဂု။
ဘဂၤလားကိုေရာက္ခါ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းတေက်ာင္းမွာ ေကာင္းေကာင္းလွေရ ရခိုင္သမနာမည္ေခ်တခုကို လားတြိခီပါေရ။ (အလွသွ်င္ေမ) (Ahla Shun May). တိုက္တိုက္ဆိုင္ဆိုင္ (AMP) မွာ ယင္းနာမည္ႏွင့္ အလားသ႑န္တူေရ မမေခ်တေယက္လားတြိခီပါေရ။ (ေစာသွ်င္ေမ)။ သို႔ေသာ္ အဂၤလိပ္ပိုင္စာလံုးေပါင္းခါ (Saw Shin May) ဆိုပ်ာ အလယ္နာမည္မွာ ျမန္မာပိုင္ေယွာင္ျဖစ္နီလို႔ မုန္းေကလည္းမုန္းပါတ္စီ၊ ေကာင္းစီခ်င္ေကေတာ့ အမုန္းခံရဖို႔နန္းရာဆိုပ်ာ (မေခ် မေခ်နာမည္ ကေကာင္းလွေရ၊ ရခိုင္နာမည္ေပါက္ေပါက္၊ သို႔ေသာ္ အလယ္မွာ ျမန္မာနာမည္ျဖစ္နီေရ) အႀကံျပဳျဖစ္ပါေရ။ မေခ်က မာန္မပါပါ။ သေဘာထားႀကီးျမတ္စြာျဖင့္ ျပန္ပ်င္လိုက္ေတအတြက္ သူ႔နာမည္ေရ (ေစာသွ်င္ေမ) (Saw Shun May) ဆိုပ်ာ ရခိုင္ဟန္ ရခိုင့္အသံစစ္စစ္ျဖင့္ ကေကာင္းလွလားပါေရ။ (AMP) မွာ နာမည္အလွဆံုး ရခိုင္သမ (လွယိုင္ေက်းမယ္ၿပိဳင္ပဲြ) လုပ္ေက သူ႔နာမည္ကို အယင္ဆံုး (တစ္) ပီးပါဖို႔။ ၿပီးေက (ႏုလွသႏၱာ) ပါ။ ကေကာင္းလွေရ နာမည္ေခ်ပါ။ ၿပီးေက (ပန္းႏုဇံ)၊ ပန္းႏုဇံက နာမည္ေခ်လည္းလွေရပိုင္ ကဗ်ာအရြီးအသားလည္း ေကာင္းေကာင္းေျပာင္ေျမာက္ပါေရ။ က်န္ေရ နာမည္လွေရ ရခိုင္သမတိ (AMP) မွာ အမ်ားႀကီးဟိပါသိမ့္ေရ။ (ခိုင္ေ၀ဇံ)။ မွတ္မိသေလာက္ရာ ေဖာ္ျပျခင္းျဖစ္ပါေရ။ က်န္ေရလူတိကို နာမည္မလွလို႔ေျပာစြာမဟုတ္ပါ။
ထိုင္းက ရခိုင္သမေခ် ဘေလာ့ခ္တခုမွာ ေကာင္းေကာင္းလွေရ ရခိုင္သမေခ်တေယာက္နာမည္ကို လားတြိခီပါေရ။ (ရိုးလွသႏၱာ)၊ ပေဇာင္လွေရ နာမည္ပါလဲဂု။ သို႔ေသာ္ အဂၤလိပ္ပိုင္နာမည္ေပါင္းခါ (Ro Hla Thanda) မဟုတ္ဘဲ (Yo Hla Thanda) ျဖစ္နီလို႔ ကေကာင္းအရုပ္ဆိုးလားပါေရ။ ေျပာေတာ့ေျပာျဖစ္ပါေရ။ ရလီလား မရလီလားမသိ။ နဂိုရ္အတိုင္း First Name မွာ ျမန္မာနာမည္ႏွင့္ ဟိလီပါယင့္။
ေနာက္တခုေျပာခ်င္စြာက ရခိုင္သားနာမည္မွာ (ဦး) (ေဒၚ) တပ္ေတကိစၥပါ။ ကၽြန္ေတာ္ရို႔ရခိုင္မွာ နာမည္ (ေမာင္ဘသိန္း) ဆိုေက အသက္ဇာေလာက္ပင္ႀကီးလီ (ေမာင္ဘသိန္း) လို႔ရာေခၚပါေရ။ အသက္ကိုလိုက္ၿပီးေက (ဦးဘသိန္း) ေျပာင္းမလားပါ။ (ဆရာေမာင္ဘသိန္း၊ အခင္ေမာင္ဘသိန္း) လို႔ရာေခၚပါေရ။ (ဆရာဦးဘသိန္း) ဆိုပ်ာ ေျပာင္းမေခၚပါ။ နာမည္ရွိမွာ (ဦး) (ေဒၚ) တပ္စြာေရ ရခိုင္မွာ ထံုးစိုင္ဟိေရလား။ မီးခြန္းျဖစ္လာပါေရ။ စာေစာင္ပီေစာင္တိမွာလည္း တခုမွာလည္းမတြိဖူးပါ။ ယင္းျပႆနာကို အေျဖရွာမရျဖစ္နီဆိုက္ ကံႏွင့္ကံ ဘဂၤလားေဒ့ခ်္ ရခိုင္လမားဘုန္းႀကီးေက်ာင္း မ်က္ႏွာၾကက္မွာ (မိေအာင္ႄကြဇံ၊ ဘသာတိုးေအာင္) ေကာင္းမႈဆိုပ်ာ လားတြိခီပါေရ။ ေအာ္ ရခိုင္မွာ (ဦး) (ေဒၚ) အစား (မိ) (ဘ) ဆိုေရ ရတနာကို အထြဋ္တင္သံုးေရမနားဂုလည္း သေဘာေပါက္မိပါေရ။ သိေရလူလည္းဟိပိုင္ မသိေရလူလည္းဟိပါဖို႔။ အတြက္မရေရလူလည္းဟိပါဖို႔။
ေနာက္ထပ္နာမည္လွေရ ရခိုင္သမေခ်ႏွစ္ေယာက္တြိပါသိမ့္ေရ။ (နန္းဦးႀကိဳင္)(Nann Oo Krai) ႏွင့္ (ျမအိမ္ဇံ) (Mra Ein Zan) ျဖစ္ပါေရ။ (နန္းဦးႀကိဳင္) ကို ေအနိမွ AMP မွာ တြိစြာပါ။ (ျမအိမ္ဇံ) ကိုက တြိဖူးျမင္ဖူးစြာၾကာပါပ်ာ။ ေအ Blog Post စရြီးေရနိက အတြက္မရလို႔ မေဖာ္ျပလိုက္ရျခင္းျဖစ္ပါေရ။ ေခတ္ဆန္ဆန္ေခ်ႏွင့္ အျခားနာမည္လွေရ မမေခ်တိလည္းဟိပါသိမ့္ေရ။ သူရို႕နာမည္ကို ေနာက္မွ ေဖာ္ျပပီးပါမည္။
ေနာက္လွေရနာမည္တခုက (သဇင္ျဖဴ) ပါ။ သူက အဂၤလိပ္ပိုင္စာလံုးေပါင္းခါ (Thazon Phru) လို႔ေပါင္းပါေရ။ အကၽြႏ္ုပ္က (Thazun Phru) လို႔စာလံုးေပါင္းစြာ ပိုသေဘာက်ပါေရ။ ဇာျဖစ္လို႔လဲဆိုေက (Thazon) လို႔စာလံုးေပါင္းခါ (ပါးစကို ပိတ္ရလို႔ပါ။) (Thazun) ဆိုေက (ပါးစကိုပိတ္နီစရာမလိုပါ။ အကၽြႏ္ုပ္ရို႕ေျပာေရပံုစံအတိုင္းထက္စိက်ပါေရ။) သဇင္ျဖဴ (Thazun Phru) ရြီးေရကပ်ာေခ်တိကေကာင္းေကာင္းပါေရ။ (နဲ႔) ဆိုေရ ျမန္မာတလံုးဖ်က္နီစြာပါ။ ပိုေကာင္းစီခ်င္လို႔ လက္ခုပ္အားရပါးရတီးပစ္ခ်င္လို႔ (နန္႔) ႏွင့္အစားထိုးသင့္ေၾကာင္း အဆိုျပဳလီပါေရ။ (ခ်စ္) ႏွင့္ (ရွစ္) ကို ရခိုင္မွာ အသံအတူတူထြက္လို႔ (နဲ႔) ကို (နန္႔) လို႔ေျပာင္းေက (ခ်စ္) ကို (ရွစ္) လို႔ေျပာင္းရဖို႔ဆိုပ်ာ မဆီမဆိုင္ အေၾကာင္းျပလာပါေရ။ ရခိုင္မွာ (ခ်) ႏွင့္ (ရွ) အသံထြက္မတူစြာကို (ဆံေတာ္ရွင္) (Rhun) ဘုရားႏွင့္ ဥပမာပီးလီပါေရ။ ျမန္မာမွာလည္း (ၾကည့္) ႏွင့္ (က်ိ) ကို မကဲြပါ။ ရခိုင္မွာ ကဲြပါေရ။ အသံထြက္တူေကလည္း အဓိပၸါယ္မတူရေအာင္ စာမွာခဲြျခား၍ ရြီးရပါသည္။ သို႔ေသာ္ ယင္းဥပမာကိုေတာ့ မပီးျဖစ္လီပါ။ ကိုယ့္အဆိုကိုလက္မခံလို႔ သူ႔နာမည္ကို မလွဆိုလို႔ကားမျဖစ္။ နာမည္လွေကေတာ့ လွေရလို႔ ေျပာရပါဖို႔။ သူႏွင့္တူေရ နာမည္ေခ်တလံုးက (သဇင္ခိုင္) (Thazun Khine) ပါ။ ယင္းနာမည္ေခ်လည္း လွပါေရ။
အျခားလွေရနာမည္တိက (အေစာေခ်) (Ah Saw Chay)၊ (ေအးေခ်) (Aye Chay)၊ (ပန္းသဇင္) (Pan Thazun) ေစာျမဇံ (Saw Mra Zan) ပါ။ ေစာျမဇံကဗ်ာ “ေရာင္နီကိုတမ္းတျခင္း” လည္း ကေကာင္းေကာင္းပါေရ။ ေနာက္ေခတ္လည္းဆန္ေရ၊ ရခိုင္ေဘာင္အတြင္းကလည္း မလြတ္လို႔ေျပာလို႔ရေရနာမည္တိက (စံမိုးသူ) (San Mo Thu), (ႏုႏုေအးသူ) (Nu Nu Aye Thu), (မ်ိဳးျမတ္သူ) (Myo Mrat Thu) ရို႕ျဖစ္ပါေရ။ အဓိကေတာ့ ေခတ္ဆန္ေကလည္းဆန္ ရခိုင္ေဘာင္အတြင္းက မလြတ္ဖို႔အေရးႀကီးပါေရ။ ေဘာင္ေက်ာ္မလားမသင့္ပါ။ (နန္းဦးႀကိဳင္) (Nann Oo Krai) နာမည္က ေခတ္လည္းဆန္ေရပိုင္ ရခိုင္ဟန္၊ ရခိုင္စတိုင္ ပစ္ပစ္နစ္နစ္လည္းက်ပါေရ။ ေခတ္ဆန္ခ်င္ေရလူတိအတြက္ (နန္းဦးႀကိဳင္) (Nann Oo Krai) ကို စံနမူနာယူစီခ်င္ပါသည္။ ရခိုင္ေပါက္ေပါက္နာမည္ႏွင့္လည္း ေခတ္ဆန္ေအာင္၊ ေခတ္မွီေအာင္၊ (ေခတ္ထက္သာလြန္ေအာင္လုပ္ႏိုင္၏) ဆိုေရ သက္သီသာဓကပါ။ (နန္းဦးႀကိဳင္) (Nann Oo Krai) နာမည္ေရ ေခတ္မွီေရေတာင္မက (ေခတ္ထက္သာလြန္ပါသည္)။ ေအနာမည္ေခ်ႏွင့္ရာ ၀တၱဳတပုဒ္ရြီးၾကည့္ပါ။ ျမန္မာစာပီေလာကမွာ ဟိုးဟိုးေက်ာ္လားဖို႔စြာ ေသခ်ာပါသည္။ ေျမွာက္ပီးစြာမဟုတ္ပါ။ ေအနာမည္မ်ိဳးကို အကၽြႏ္ုပ္တခါလည္း မစိုင္းစားမိဖူးပါ။ နာမည္ကိုျမင္မွ အံ့အားသင့္ရပါသည္။ သူ႔ကိုယ္သူ ပီးေရနာမည္လား။ သူ႔အမိအဖက ပီးေရနာမည္လား။ အကယ္၍ သူ႔အမိအဖက ပီးေရနာမည္ဆိုေက သူ႔အမိအဖကို ေကာင္းေကာင္းေက်းဇူးတင္ရပါဖို႔။ အကယ္၍ သူ႔ကိုယ္သူပီးေရနာမည္ဆိုေက သူ႔ကို ေကာင္းေကာင္းေက်းဇူးတင္ရပါဖို႔။
ေနာက္ရုပ္ပ်က္ဆင္းပ်က္ သရုပ္ပ်က္နာမည္တိကို ေ၀ဖန္ပါမည္။ ယင္းနာမည္တိက (ရခိုင္သားတိုင္းၾကည့္သင့္ေရ) ဆိုေရ ကိုေအးေမာင္တင္ပီးလိုက္ေရ Video ထဲက ရခိုင္သရုပ္ေဆာင္ေမာ္ဒယ္လ္ ရခိုင္အ၀တ္အစားႏွင့္ ရခိုင္အက,ကနီကတ္ေတ ရခိုင္သမေခ်တိနာမည္ပါ။ နာမည္တိကို ဗီဒီယုိမွာလည္း ျမင္ႏိုင္ပါသည္။ မည္သည္ေလာက္ အနီအထားဆိုး၀ါးနီေရလဲ ခန္႔မွန္းလို႔ရပါသည္။ (နႏၵာေထြး၊ ခင္သက္သက္စံ၊ ဒီခ်ိဳလြင္) ဟုေခၚသည္။ ရခိုင့္ယိုင္ေက်းမႈကို ေဖာ္ထုတ္နီသူမ်ားက ဤသို႔ဆိုးဆိုး၀ါး၀ါးျဖစ္နီသည္ဆိုလွ်င္မူကား ရခိုင္ညြန္႔ဖူးမ်ား၏အနာဂါတ္မွာ မေတြး၀ံ့စရာျဖစ္ပါသည္။ ခ်စ္ဖို႔ေကာင္းေရ ေအရခိုင္သမေခ်တိမွာ အျပစ္မဟိပါ။ ျမန္မာနာမည္ကိုမွ ကိုယ့္သားသမီးတိနဖူးထက္မွာ တံဆိပ္ကပ္၀ံ့ေရ (ဟာရီ) အမိအဖတိမွာ ေကာင္းေကာင္းတာ၀န္ဟိပါသည္။ တနိတရက္ ကိုယ္လည္းအမိအဖနီရာ ေရာက္လာေရခါ ေအပိုင္ (ဟာရီ) အမိအဖတိမျဖစ္ကတ္စီဖို႔ သတိထားဆင္ျခင္ကတ္ဖို႔ ေစတနာျဖင့္ေဆာ္ၾသလိုက္ရပါသည္။ ေ၀ဖန္သည္မွာ လြန္ကၽြံ႕မႈဟိသည္ဆိုပါက Comment Box ကဆင့္ တန္ျပန္ေ၀ဖန္ႏိုင္ပါသည္။ ေအပိုင္လက္ဆင့္ကမ္းအမြီမ်ိဳးက ရခိုင္သားတိစုန္းစုန္းျမဳတ္ဖို႔ လကၡဏာျဖစ္သည္။
ေနာက္ခ်စ္ဖို႔ေကာင္းေရ နာမည္ေခ်တခုက (လံုးလံုး) (Lone Lone)။ မိက်န္လိုက္ေတ နာမည္ေခ်တခုက (ေစာသဇင္ခိုင္) (Saw Thazun Khine) ျဖစ္ပါေရ။ (ခိုင္ေခ်) (Khine Chay) နာမည္လည္း လွပါေရ။ (ခိုင္ခိုင္ေခ်) (Khine Khine Chay) ဆိုေက ပိုလို႔လွပါဖို႔။
ေခတ္ဆန္ၿပီးေက ရခိုင္ေဘာင္လည္းမေက်ာ္လို႔ေျပာလို႔ရေရ ေနာက္တေယာက္က (ျမနန္းႏြယ္) (Mra Nan Nwe) ပါ။ ေအနာမည္ေခ်က လွလည္းလွေရ ေခတ္လည္းဆန္ပါေရ။ သႀကၤန္မ႑ပ္နာမည္ပီးလို႔ေတာင္ရပါေရ။ ျပႆနာက (ျမ) ကို စာလံုးေပါင္းခါ (Mra) လို႔ ကိုယ့္ရခိုင္သံႏွင့္မေပါင္းဘဲ (Mya) ဆိုပ်ာ ျမန္မာအသံႏွင့္ စာလံုးေပါင္းျခင္းျဖစ္ပါေရ။ အထက္မွာေျပာခေရပိုင္ (ရိုးလွသႏၲာ) ကို အဂၤလိပ္ပိုင္စာလံုးေပါင္းခါ (Ro Hla Thanda) လို႔မေပါင္းဘဲ (Yo Hla Thanda) လို႔ေပါင္းလိုက္ေတအတြက္ ယေလာက္လွေရ (ပန္းသႏၲာ) နာမည္ေရ (ဇီးယုိထုပ္) ျဖစ္လားရပါေရ။ ထိုနည္းလည္းေကာင္း (Mra) ကို (Mya) လို႔ စာလံုးေပါင္းလိုက္ေသာအခါ (ျမ) ၏တန္ဘိုးမွာ ယုဂ္ဆင္းလားပါသည္။ ေနာက္ လွလည္းလွ ေခတ္ဆန္ၿပီးေက ေဘာင္မေက်ာ္လို႔ေျပာလို႔ရေရနာမည္ေခ်က (ေစာႏွင္းဇီခိုင္) (Saw Nhunze Khine) ျဖစ္ပါေရ။ (ၿဖိဳးေခ်)(Phro Chay) နာမည္လည္း မဆိုးပါ။ အထူးအဆန္းေခ်ျဖစ္ပါေရ။
စကၤာပူမွ မမသန္းေရႊ Comments မွာ ရြီးပို႔လိုက္ေသာ လွပေသာ ရခိုင္နာမည္မ်ားအထဲက (ေစာယိုင္ၿဖဴ) (Saw Yai Pru) ႏွင့္ (သွ်င္ထြီးေမ) (Shun Htwee May)၊ (ႏွင္းေအးခိုင္) (Nhun Aye Khine) နာမည္မ်ားက ပိုလွသည္ဟု ယူဆရ၍ လည္းေကာင္းနာမည္မ်ားကို ရြီးခ်ယ္လိုက္ပါသည္။ (ေစာယိုင္ျဖဴ) ဆိုေသာနာမည္ကိုျမင္မွ အကၽြႏ္ုပ္ရို႕ၿမိဳ႕က အစ္မႀကီး (ဧယိုင္ျဖဴ) ကို သတိရပါသည္။ သူ႔နာမည္ကို သတိရျခင္းအေၾကာင္းက တိုက္ဆိုက္မႈဟိ၍ျဖစ္သည္။ အစ္မ (ဧယိုင္ျဖဴ) သည္ (မဆလ) ေခတ္မွာ အလြန္တက္ႄကြေသာ အဓိကအမာခံေဒါက္တိုင္ျဖစ္သည္။ အသက္အရြယ္ႏွင့္မမွ် အရည္အျခင္းဟိသည္။ အပ်ိဳႀကီးပါ။ တိုက္ဆိုင္မႈက အစ္မသူက မဆလအမာခံေဒါက္တိုင္လုပ္နီခ်ိန္တြင္ သူ႔ေမာင္အရင္းက ေျပာက္က်ားေခါင္းေဆာင္ဥကၠဌျဖစ္နီေသာေၾကာင့္ျဖစ္သည္။ အခုသီက်လားပါယာ။ သီမွ ေကာင္းေကာင္းခ်ီးမႊမ္းကတ္ပါေရ။ အစ္မ (ဧယိုင္ျဖဴ) သတင္းကိုေတာ့ တခုလည္းမၾကားသိရပါ။ (ဧယိုင္ျဖဴ) နာမည္သည္လည္း ေကာင္းေကာင္းလွပေသာ ရခိုင္နာမတခုျဖစ္ေသာေၾကာင့္ ဤနီရာတြင္ ေဖာ္ျပအပ္ပါသည္။
ေနာက္ထူးျခားေသာနာမည္တခုမွာ အကၽြႏ္ုပ္႐ို႕အိမ္ရွိ အေဘာင္မ (ၾသဇာျဖဴ) ျဖစ္ပါသည္။ (ၾသဇာျဖဴ) ဆိုေသာနာမည္မွာ အလြန္ထူးျခားေသာ ရခိုင္နာမည္ျဖစ္ပါသည္။ ဤနာမည္မ်ိဳးကို ယခုအခါ မၾကားဖူးပါယာ။
ဤေဆာင္းပါးရြီးနီစိုင္တြင္ (ေအး) သည္ရခိုင္နာမည္လား၊ ျမန္မာနာမည္လားဟူသည့္မီးခြန္းတက္လာပါသည္။ (ေအး) အစား (အီး) ကိုအစားထိုးသင့္သည္ဟုဆိုသည္။ ပဇာေၾကာင့္ဆိုေသာ္ (ေအး) ဟူေသာ ျမန္မာစကားကို ရခိုင္တြင္ (အီး) ဟူ၍ သံုးေသာေၾကာင့္ျဖစ္သည္ဟု ဆိုသည္။ အမွန္မွာ ရခိုင္ (ေအး) ၏အဓိပၸါယ္မွာ ျမန္မာကဲ့သို႔ (ေအး) ခ်မ္းသည္ဟုအဓိပၸါယ္မရဘဲ (သာယာသည္၊ နာသာသည္) ဟူ၍ အဓိပၸါယ္ရပါသည္။ ယခု အကၽြႏ္ုပ္ရို႕သံုးနီေသာ (ေအး) ကို ရွိလူႀကီးမ်ားက (ဧ) ဟု စာလံုးေပါင္းသည္ကို တြိရပါသည္။ (ေတးျခင္းဆိုသည္ သာျခင္းဆိုသည္) ကို ယခုထိ အေနာက္ဘဂၤလား၊ ဘိုမင္းေထာင္၊ ဖလံေထာင္၊ ထရိပူရ ရခိုင္သားမ်ားက (ဧ) ဆိုသည္ဟု ေျပာဆိုလွ်က္ပင္ဟိပါသည္။ တစံုတေယာက္ေသာသူက သာျခင္းဆို၊ ေတးျခင္းဆိုတတ္လွ်င္ “ေအသူေခ် ေကာင္းေကာင္း (ဧ) ဆိုတတ္ေတ” ဟူ၍ ေျပာပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ရခိုင္နာမည္မ်ား၌တြိရေသာ (ေအး) ၏ အဓိပၸါယ္မွာ (သာယာေသာ၊ နာေပ်ာ္စရာေကာင္းေသာ၊ နား၀င္ခ်ိဳစီေသာ) ဟူ၍ အဓိပၸါယ္ရပါသည္။
ေနာက္မိက်န္ခေရနာမည္ေခ်တိ တြိသိမ့္ေရဆိုေက ျပန္လည္ေဖာ္ျပပီးပါမည္။
က်မၼာခ်မ္းသာကတ္ပါစီ။ ဖီးဘယာ၀ီးကြာလို႔ လုပ္တိုင္းေအာင္ ႀကံတိုင္းေျမာက္ႏိုင္ကတ္ပါစီ။
(သာလွဦး)
ရခိုင္စစ္မ်က္ႏွာ အဂၤလိပ္ျမန္မာပထမစစ္ပဲြ
ရခိုင္စစ္မ်က္ႏွာ အဂၤလိပ္ျမန္မာပထမစစ္ပဲြ
=======================
၁၈၂၄ ခု ေမလ (၅) ရက္နိ ဘုရင္ခံခ်ဳပ္စစ္မေၾကျငာခင္ကပင္ ရခိုင္အာသံစစ္မ်က္ႏွာ၌ အနီအထားမွာ တင္းမာလွ်က္ဟိသည္။ ၁၈၂၃ ခု စက္တင္ဘာလ (၂၃) ရက္နိတြင္ သွ်င္မျဖဴကၽြန္း၌ အဂၤလိပ္တပ္စိပ္တစိပ္ကို စခန္းခ်ထားသည္။ ထိုစခန္းကို ျမန္မာမ်ားသိမ္းပိုက္ၿပီး အဂၤလိပ္တပ္သားအမ်ားအျပားသီဆံုးကတ္ရသည္။ မ်ားမၾကာ အဂၤလိပ္တပ္မ်ားက သွ်င္မျဖဴကၽြန္းကို အခုအခံမဟိျပန္သိမ္းႏိုင္ေသာ္လည္း အာသံစစ္မ်က္ႏွာ၌ အနီအထားမွာ ဆိုးရြားနီၿပီးျဖစ္သည္။ ၁၈၂၄ ခုႏွစ္ အေစာပိုင္းတြင္ ျမန္မာဗႏၶဳလတပ္မ်ားက အင္အားစုေဆာင္း၍ သွ်င္မျဖဴကၽြန္းအားျပန္လည္သိမ္းပိုက္လိုက္သည္။ အဂၤလိပ္ဖက္က အက်အဆံုးမ်ားစြာဟိသည္။ ေမာင္ေတာကမ္းဖက္တြင္လည္း အရွိအိႏၵိယကုမၸဏီမွ အရာဟိတဦးႏွင့္ ဗိုလ္တဦးအလည္ဖိတ္ေခၚၿပီး ဖမ္းဆီးျခင္းခံရသည္။ ဗႏၶဳလက သေဘာမတူသျဖင့္ သူရို႕ႏွစ္ဦးအား ခ်က္ခ်င္းျပန္လႊတ္လိုက္သည္။ ျမန္မာဖက္က ေတာင္းပန္ျခင္းတစံုတရာမျပဳလုပ္ေပ။ စေသာစေသာအေၾကာင္းရင္းမ်ားမွာ ရခိုင္စစ္မ်က္ႏွာ၌ အဂၤလိပ္ျမန္မာပထမစစ္ျဖစ္ရျခင္းအေၾကာင္းရင္းျဖစ္သည္။
ျမန္မာမ်ားက ဘဂၤလားတနယ္လံုးကိုသိမ္းပိုက္ရန္ တာစူလွ်က္ဟိသည္။ သို႔ျဖင့္ ဗႏၶဳလသည္ ေျမာက္ဦး၌ အင္အားစုေဆာင္းလွ်က္ဟိသည္။ ထိုအခ်ိန္တြင္ ၿဗိတိသွ်တပ္အင္အားမွာ ဘဂၤလားတပ္ဦး၌ (၃၀၀၀) ေက်ာ္ခန္႔ဟိသည္။ ရခိုင္တပ္စိတ္တစိပ္လည္း ရာမူး (ပန္း၀ါ) တြင္ တပ္စဲြခ်ထားသည္။ ထိုအခ်ိန္၌ ဗႏၶဳလမွာ ေျမာက္ဦးတြင္ တပ္စဲြလွ်က္ဟိသည္။ သို႔ေသာ္ ရွိတန္းတြင္ သူ၏တပ္မ်ားကို အတြင္း၀န္ေမာင္၀အားဦးစီးခိုင္းထားသည္။ သူ၏တပ္မ်ားမွာ ဘူးသီးေတာင္ လက္၀ဲဓါတ္အလြန္ အလယ္သံေက်ာ္ဆိပ္ထိတပ္ျဖန္႔ထားသည္။ ၁၈၂၄ ခုႏွစ္ေမလတြင္ ျမန္မာတပ္မ်ား နတ္ျမစ္အားျဖတ္ကူးေၾကာင္း ျမစ္ကမ္းနဖူးတြင္တပ္စဲြထားေသာ ၿဗိတိသွ်တပ္စုတစုက သတင္းပီးပို႔သည္။ အမ်ားမၾကာ (ပင္း၀ါ) ေတာင္ဖက္ ရတ္နာပေလာင္အားျမန္မာတပ္မ်ားသိမ္းပိုက္လိုက္သည္။ ထိုအခ်ိန္တြင္ ကပၸတိန္ႏိုတင္မွာ ပင္း၀ါတြင္ တပ္စဲြလွ်က္ဟိသည္။ ကပၸတိန္ႏိုတင္က တပ္သားအခ်ိဳ႕ကို ရာမူးတြင္ခ်န္ထားခၿပီး ရခိုင္တပ္သား (၁၀၀) ေက်ာ္ႏွင့္ ျမန္မာမ်ားကိုတိုက္ခိုက္ရန္ ေမလ (၁၁) ရက္နိညဇာသားတြင္ ရတ္နာပေလာင္သို႔ စတင္ထြက္ခြာသည္။ ျမန္မာမ်ားက ေတာင္ကုန္းမ်ားထက္တြင္ တပ္စြဲထားသည္။ ခ်ီတက္ရာလမ္းေၾကာင္းကို ေသနပ္မ်ားပစ္ေဖာက္၍ အေႏွာက္အယွက္ပီးသည္။ ရတ္နာပေလာင္အေရာက္တြင္ ညလံုးေပါက္တိုက္ပဲြျဖစ္သည္။ ၿဗိတိသွ်ဖက္က သယ္ေဆာင္လာေသာ ခဲယမ္းလက္နက္ႏွင့္ ေသနပ္ႀကီး (၂) လက္ဆံုးယံႈးသည္။ လက္နက္သယ္ေဆာင္ေသာ ဆင္ေမာင္းသမားမကၽြမ္းက်င္ေသာေၾကာင္းလည္းျဖစ္သည္။ ကပၸတိန္ႏိုတင္က (ရ) ေယာက္သီဆံုး၊ (၁၁) ေပ်ာက္ဆံုးျဖင့္ ေနာက္ဆံုးတြင္ ရာမူး (ပင္း၀ါ) သို႔ ဆုတ္ခြာလာရသည္။ တိုအခ်ိန္တြင္ ၿဗိတိသွ်ဖက္မွာ တပ္ခဲြသံုးခဲြ ပင္း၀င္တြင္တပ္ျဖည့္လာသည္။
ေမလ (၁၃) ရက္နိတြင္ ျမန္မာမ်ားသည္ ေအာင္ပဲြေၾကာင့္အတင့္ရဲလာၿပီး ပင္း၀ါတဖက္ကမ္းထိရွိတိုးလာသည္။ ရြာမ်ားကိုမီးလွ်ိဳ႕၊ ကၽြဲႏြားမ်ားကိုသတ္ျဖတ္သည္။ ျမန္မာအင္အားမွာ လူတေသာင္းေက်ာ္ခန္႔ျဖစ္သည္။ သို႔ေသာ္ ကပၸတိန္ႏိုင္တင္ေအာက္ အင္အားမွာ ပံုမွန္ (၃၅၀)၊ ဆဲြသံုး (၂၅၀) ႏွင့္ ရခိုင္တပ္သား (၄၅၀) ခန္႔ရာဟိသည္။ အင္အားမွာအလြန္အမင္းကြာေသာ္ျငားလည္း စစ္တေကာင္းက စစ္ကူေရာက္လာမည္ကိုေထာက္၍ ကပၸတိန္ႏိုတင္က ေနာက္မဆုတ္ဘဲ ပင္း၀ါအားဆက္လက္ထိမ္းထားရန္ ဆံုးျဖတ္သည္။ ေမလ (၁၄) ရက္နိတြင္ လက္နက္ႀကီး (၆) လံုးျဖင့္ ျမန္မာတပ္မ်ား ေခ်ာင္းကိုမကူးႏိုင္ေအာင္ ခံပစ္ထားသည္။ သို႔ေသာ္ ျမန္မာမ်ားက ေခ်ာင္းဖ်ားပိုင္းမွနီ၍ ျမစ္ကိုျဖတ္ကူးလားႏိုင္ၿပီး ၿဗိတိသွ်တပ္မ်ား တပ္စဲြထားရာ၀န္းက်င္ထိ ေရာက္ဟိလာသည္။ ေမလ (၁၆) ရက္နိတြင္ ျမန္မာတပ္မ်ားရွိတိုးလာၿပီး တရက္လံုးတိုက္ပဲြျဖစ္သည္။ ကပၸတင္ႏိုတင္က ေနာက္ဆုတ္ရန္ဆံုးျဖတ္ေသာ္လည္း ေနာက္နိတြင္ တပ္ကူေရာက္လာမည္ကိုသိ၍ ဆက္လက္တပ္စဲြထားသည္။ တိုက္ပဲြမွာ တရက္ႏွင့္ တမြန္းတည့္ျဖစ္သည္။ ျမန္မာတပ္မ်ားကလည္း တပ္ကူေရာက္လာၿပီး ခံကတုတ္ႏွင့္ ကိုက္ (၃၀) အကြာထိေရာက္လာသည္။ မိုးထက္ (၉) ခ်က္တီးခန္႔တြင္ ရခိုင္ႏွင့္ ဆဲြသံုးတပ္မ်ားက ေနာက္ဆုတ္လာလတ္သည္။ ဆင္မ်ားလည္းေၾကာက္ၿပီးထြက္ၿပီးကုန္သည္။ ကပၸတိန္ႏိုတင္က လူအင္အား (၄၀၀) ျဖင့္ ဆက္လက္ထိမ္းထားရန္ မဟန္မွန္းသိေသာအခါ တပ္ဆုပ္ရန္ဆံုးျဖတ္လိုက္သည္။ လက္နက္မ်ားစြာ ေနာက္ခ်န္ထားခရသည္။ တမိုင္ခန္႔ေလာက္ရာ စနစ္တက်ဆုတ္ခြာႏိုင္ေသာ္လည္း ေခ်ာင္းအကူးတြင္ လြယ္ကူေအာင္ လက္နက္ခဲယမ္းမ်ားစြာကို စြန္႔ပစ္လိုက္ရသည္။ ျမန္မာတပ္မ်ားကလည္း ေနာက္မွာ ထပ္ၾကပ္မကြာလိုက္သည္။ တပ္အားလံုးဖရိုဖရဲျဖစ္ကုန္သည္။ က်ဆံုးအင္အားမွာ (၂၅၀) ခန္႔ျဖစ္ၿပီး အသားျဖဴအရာရွိ (၆) ဦး၊ အႏၵိယကုလားအရာရွိ (၃) ဦးအနက္ (၃) ေယာက္ရာအသက္ရွင္သည္။ ထိုသံုးေယာက္အသင္ရွင္သည္တြင္လည္း (၂) ေယာက္က ဒါဏ္ရာႏွင့္ျဖစ္သည္။ ျမန္မာမ်ားက ပင္း၀ါကိုသိမ္းၿပီး ရွိသို႔မိုင္ (၂၀) ခန္႔အကြာ စုကၠရာထိခ်ီတက္လာသည္။ ေဒသခံမ်ားက အလြန္အမင္းစိုးရိမ္ပူပင္လွ်က္ဟိသည္။
သို႔ေသာ္ ျမန္မာမ်ား ပင္း၀ါကိုသိမ္းပိုက္ခ်ိန္တြင္ ၿဗိတိသွ်တပ္မ်ားက ရီေၾကာင္းအားျဖင့္ မာန္ေအာင္ကို ၀င္ေရာက္သိမ္းပိုက္သည္။ ေမလ (၁၂) ရက္နိတြင္ မာန္ေအာင္ၿမိဳ႕သို႔အ၀င္ေခ်ာင္းထိ တပ္ေထာက္မ်ားေရာက္လာသည္။ ေလာင္းသမၸာန္တစီးအား ကုန္သည္ေယာင္ေဆာင္ၿပီး မာန္ေအာင္ၿမိဳ႕ထဲဖက္သို႔ ရန္သူျမန္မာတပ္အနီအထားကိုစံုစမ္းရန္လႊတ္လိုက္သည္။ ေမလ (၁၄) ရက္နိတြင္ လူအင္အား (၃၀၀) ခန္႔ျဖင့္ ေခ်ာင္းအတိုင္း၀င္၍ မာန္ေအာင္ၿမိဳ႕ကိုတက္သိမ္းသည္။ ပထမ ရွိတန္းစခန္းေထာက္ကိုသိမ္းၿပီး ဒုတိယ စခန္းကိုျပန္သိမ္းသည္။ ေမလ (၁၉) ရက္နိတြင္ ေၾကာက္ၿပီးထြက္ၿပီးရန္ႀကံေသာ ျမန္မာၿမိဳ႕၀န္အား လမ္းတြင္ ကင္းေထာက္တပ္ခဲြက ဖမ္းမိသည္။ ကၽြန္းကိုထိမ္းရန္ တပ္ရင္း (၂၀) အားခ်န္ထားခၿပီး က်န္တပ္အင္အားျဖင့္ ရန္ကုန္သိမ္းရန္ ဆက္လက္ခ်ီတက္သည္။ ၿဗိတိသွ်တပ္မ်ားက ရန္ကုန္ကို၀င္သိမ္းသျဖင့္ ဗႏၶဳလရခိုင္မွ ဆုတ္ခြာရသည္။ ေမာင္ေတာ၊ လက္၀ဲဓါတ္ ရွိတန္းစစ္မ်က္ႏွာတြင္ တပ္အင္အားအနည္းငယ္မွ်ရာခ်န္ထားခသည္။ ပင္း၀ါစစ္ပဲြတြင္ ျမန္မာဖက္က (၂၀၀) ခန္႔ဒါဏ္ရာရသည္။ သို႔ေသာ္ ၿဗိတိသွ်၏အဖမ္းအဆီးခံရကာ သတင္းေပါက္ၾကားမည္စိုးသျဖင့္ အားလံုးကို အစတုန္းသတ္ျဖတ္လိုက္သည္။ ၁၈၂၄ မိုးရာသီတြင္ ရာသီဥတုအနီအထား၊ သဘာ၀အနီအထားမ်ားေၾကာင့္ စစ္တိုက္ရန္မျဖစ္ႏိုင္သျဖင့္ စစ္ဆင္မႈကို ေခတၱရပ္ဆိုင္းထားရသည္။ မိုးရာသီကုန္သည္ႏွင့္ ရခိုင္ကိုသိမ္းရန္အမိန္႔ရသည္။ အဓိကဦးတည္ခ်က္မွာ ေျမာက္ဦးသို႔ခ်ီတက္ရန္ႏွင့္ ယင္းတြင္တပ္စဲြထားေသာ ျမန္မာတပ္ကို တိုက္ခိုက္ရန္ျဖစ္သည္။ ဒီဇင္ဘာလတြင္ စစ္ဆင္မႈအစျပဳသည္။ ရခိုင္သိမ္းမည့္တပ္အင္အားမွာ (၉၉၃၂) အင္အားဟိသည္။ ဘဂၤလားျမင္းစီးတပ္သား (၆၀၀) ၊ အေျမာက္တပ္ (၆၅၀) ၊ ရခိုင္တပ္ (၅၅၃) ႏွင့္ ရွိတန္းထိုးေဖာက္ (၆၄၉) ေယာက္အပါအ၀င္ျဖစ္သည္။ တပ္ရင္းစစ္ဆင္မႈကို ဗိုလ္မႈးခ်ဳပ္ (Brigadier General Morrison) က ဦးစီးသည္။ ႏိုင္ငံေရးအႀကံပီးအျဖစ္ စစ္တေကာင္းခရိုင္၀န္တရားသူႀကီး (District Magristrate of Chittagong, Robertson) ကလိုက္ပါၿပီး ေရာ္ဘတ္ဆင္ႏွင့္အတူ ရခိုင္သားအနည္းငယ္လိုက္ပါသည္။ ၁၈၂၅ ခု ဇႏၷ၀ါရီလ (၁) ရက္နိတြင္ စစ္ဆင္မႈစသည္။ ေဖဖ၀ါရီလ (၁) ရက္နိတြင္ ေမာင္ေတာကိုစသိမ္းသည္။ ရခိုင္သားမ်ားက ျမန္မာကိုေၾကာက္၍ ၿဗိတိသွ်မ်ားအားကူညီရန္ တြန္႔ဆုတ္လွ်က္ဟိသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ျမန္မာမ်ားအားအကူအညီမပီးရန္သတိပီးရသည္။ ေဖဖ၀ါရီလ (၁၂) ရက္တြက္ ဆက္လက္ခ်ီတက္ရန္ လုပ္ငန္းစတင္သည္။ ရာသီဥတုဆိုး၀ါးသျဖင့္ လက္နက္ခဲယမ္းတင္သေဘၤာတစီး လက္နက္ခဲယမ္းမ်ားစြာဆံုးယံႈးရသည္။ လူသီလူေပ်ာက္မဟိ။ (၂၀) ရက္နိတြင္ ကုန္းေၾကာင္းခ်ီလာေသာတပ္မ်ား အငူေမာ္သို႔ေရာက္သည္။ သို႔ေသာ္ ေဖဖ၀ါရီ (၂၇) ရက္နိတိုင္ေအာင္ ရီေၾကာင္းခ်ီမည့္တပ္မ်ားကို စုစည္းမရျဖစ္နီသည္။
ေခ်ာင္းဖီလာတြင္ ၿဗိတိသွ်တပ္မ်ားအနည္းငယ္အထိနာသည္။ စစ္ေတြတဖက္ကမ္း ဆင္ေတာ္ေမာ္တြင္တပ္စဲြထားေသာ ျမန္မာမ်ားအား ေမာင္းထုတ္လိုက္ႏိုင္သည္။ ရီေၾကာင္းခ်ီသည့္သေဘၤာမ်ားကို ပိႏၷေခ်ာင္းရြာသူႀကီးက လမ္းျပသည္။ ကုလားတန္ျမစ္ေၾကာင္းအတိုင္းခ်ီ၍ ပုဏၰားကၽြန္းတဖက္ ႀကိမ္ေခ်ာင္း၀တြင္ တပ္ခ်သည္။ ေဖဖ၀ါရီလ (၂၁) ရက္နိတြင္ ကုလားတန္ျမစ္တေလွ်ာက္ စစ္သေဘၤာ (၁၀၀) ခန္႔ႏွင့္ ျမန္မာတပ္အင္အား (၂၀၀၀) ခန္႔ဟိေၾကာင္းသတင္းရသည္။ ဗိုလ္ခ်ဳပ္က လူတင္စစ္သေဘၤာ (၈) စီးႏွင့္ လက္နက္တင္ (၅) စီး လူအင္အား (၄၅၀) အား စတင္ေစလႊတ္သည္။ စစ္ေတြေျမာက္ဖက္ (၂၈) မိုင္အကြာ ေခ်ာင္းဖီလာတြင္ ျမန္မာမ်ားအခိုင္အမာ တပ္စဲြထားေၾကာင္းသတင္းရဟိသည္။ တပ္အင္အားမွာ (၁၀၀၀) ခန္႔မွ်ဟိမည္ျဖစ္ေၾကာင္းခန္႔မွန္းရသည္။ သို႔ေသာ္ ေျမာက္ဦးသို႔ခ်ီရာလမ္းေၾကာင္း ေႏွာင့္အယွက္မျဖစ္စီရန္ ေခ်ာင္းဖီလာျမန္မာတပ္ကို ဦးစြာပထမၿခီမႈန္းပစ္ရမည္ျဖစ္သည္။ ေဖဖ၀ါရီလ (၂၃) ရက္နိတြင္ ေခ်ာင္းဖီလာျမန္မာတပ္ကို စျမင္ရသည္။ သို႔ေသာ္ တပ္အင္အားမွာ ခန္႔မွန္းသည္ထက္ ပိုမ်ားနီသည္။ ၿဗိတိသွ်တပ္မ်ားအား ျမန္မာကင္းေထာက္စခန္းႏွစ္ခုမွ ေသနပ္မ်ားပစ္ေဖာက္သည္။ ျမန္မာမ်ားက ေသနပ္မ်ားပစ္ေဖာက္နီသျဖင့္ ကမ္းတက္မရျဖစ္နီသည္။ ႏွစ္နာရီခန္႔ အျပန္အလွန္ေသနပ္မ်ားပစ္ေဖာက္ၿပီးေနာက္ တပ္ရင္းဗိုလ္ခ်ဳပ္က ေခ်ာင္းအတိုင္းစုန္ရန္ ဆံုးျဖတ္လိုက္သည္။ သို႔ေသာ္ ျဖားရီတက္တြင္ သေဘၤာသံုးစီးကမ္းကပ္လိုက္သည္။ အခ်ိန္မွာ ညဇာသား (၅) ခ်က္တီးခန္႔ျဖစ္သည္။ ကမ္းကပ္ခ်ိန္မွာ မိုးထက္သား (၅) ခ်က္တီးထိျဖစ္သည္။ သို႔ေသာ္ အေစာပိုင္းတိုက္ပဲြတြင္ ျမန္မာဖက္က အထိနာထားသျဖင့္ အေႏွာင့္အယွက္တစံုတရာမဟိ။ ၿဗိတိသွ်ဖက္မွ (၄) ေယာက္က်၊ (၃၁) ေယာက္ဒါဏ္ရာရသည္။ ေနာက္ပိုင္း ၄င္းေတာင္ဖီလာစခန္းအားတက္သိမ္းရန္အစီအစဥ္ကို ဖ်က္လိုက္သည္။
ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေရာ္ဘတ္ဆင္က ရီေၾကာင္းခ်ီလွ်င္ ေႏွးသည္ကတေၾကာင္း၊ ေခ်ာင္းဖီလာႏွင့္ အငူေမာ္တြင္တပ္စဲြထားေသာ ျမန္မာမ်ားကၾကားျဖတ္အတိုက္ခံရမည္ကိုသတိထား၍ ကုန္းေၾကာင္းခ်ီရန္ဆံုးျဖတ္ၿပီး ဟင္းခရြာေခ်ာင္းေတာင္ဖက္ႏွင့္ အရွိကမ္းမွ ကုန္းေၾကာင္းစခ်ီသည္။ သို႔ေသာ္ ေခ်ာင္းေျမာင္းအလြန္မ်ားသျဖင့္ ေျမာက္ဦးတေရာက္ခ်ီတက္ရန္မလြယ္။ တခ်ိဳ႕နီရာမ်ားတြင္ ေတာေတာင္မ်ားကလည္း ကန္႔လန္႔ျဖတ္ထားသည္။ သို႔ေသာ္ ရာသီဥတုမွာ ပူေသာ္လည္းေကာင္းသည္ဟုဆိုရမည္။ ေခ်ာင္းမ်ားမွာ အညာရီႀကီးျခင္းမဟိ။ ေဒသခံမ်ားႏွင့္လည္း အဆင္ေျပသည္။ မတ္လ (၂၀) ရက္နိတြင္ ဟင္းခရြာေခ်ာင္းက စျဖတ္သည္။ (၂၄) ရက္နိ စပါးထားေခ်ာင္းကမ္းေထာင့္တြင္ စခန္းခ်သည္။ ရန္သူျမန္မာတပ္မ်ားက ရွိ (၂) မိုင္အကြာ ပါးေတာ္ေတာင္တြင္ တပ္စဲြထားသည္။ သို႔ေသာ္ ကုန္းေၾကာင္းခ်ီလာေသာတပ္မ်ားသည္ စစ္တေကာင္းက စထြက္လာကတည္းက မည္သည့္အခက္အခဲမွ်မဟိ။ (၂၅) ရက္နိတြင္ ရွိတန္းတပ္ခဲြတခုက စပါးထားေခ်ာင္းႏွင့္ ၀ါးၿပိဳင္ေခ်ာင္းကို စျဖတ္ကူးသည္။ (၂၆) ရက္နိတြင္ တပ္ရင္းတခုလံုးကူးျဖတ္သည္။ ခ်ီတက္ရာတြင္ လမ္းေၾကာင္း (၄) ခုခဲြ၍ ခ်ီတက္သည္။ လက္၀ဲဖက္တြင္ သေဘၤာျဖင့္ခ်ီတက္သည္။ အခက္အခဲဟိသည္မွာ ဆင္ျဖဴေတာင္ေခ်ာင္းရီတိမ္သျဖင့္ အခက္ႀကံဳရသည္။ တပ္ရင္းက ေခ်ာင္းကမ္းနားေယာင္ ကုန္းေၾကာင္းခ်ီသည္။ ပါးေတာ္ေတာင္တြင္ တနာရီေလာက္တိုက္ပဲြျဖစ္ၿပီးသည္ႏွင့္ ျမန္မာတပ္မ်ားထြက္ၿပီးလားကတ္သည္။ သို႔ေသာ္ ေတာေတာင္ထူထပ္သျဖင့္ ရွိဆက္ခ်ီတက္ရန္ အနည္းငယ္ၾကန္႔ၾကာနီသည္။ ျဖားက်သည္ႏွင့္ ဇီးဇာေခ်ာင္းကိုျဖတ္သည္။ ထိုအခ်ိန္တြင္ ျမန္မာတပ္မ်ားက ေခ်ာင္းဖီလာစခန္းကို စြန္႔ခြာၿပီးျဖစ္သည္။ ယခုအခါ ျမန္မာတပ္မ်ားက ေျမာက္ဦးေတာင္ဖက္ (၁၀) မိုင္အကြာ မဟာထီးတြင္ တပ္စဲြထားသည္။ ေလာင္းၾကက္ေခ်ာင္းက ဘက္သံုးတန္ကာဆီးထားသည္။ ကမ္းေထာင္းက ေစာက္သည္။ ေတာင္ကုန္းက ခံတပ္ျဖစ္နီသည္။ ျမန္မာတပ္စိပ္တစိပ္က ၿဗိတိသွ်တပ္ႏွင့္ရွိဆိုင္ တဖက္ကမ္းတြင္ တပ္စဲြထားသည္။ (၂၇) ရက္နိ မိုးထက္ေစာေစာၿမံဳစဲသည္ႏွင့္ တပ္မဟာ (၄၄) မွ တပ္ခဲြသံုးခဲြက တဖက္ကမ္းမွ ရန္သူအားစတင္တိုက္ခိုက္သည္။ ေျပာင္းအေျမာက္မ်ားစြာပစ္ေဖာက္ၿပီးေနာက္ ျဖားရီက်တြင္ ေခ်ာင္းကိုျဖတ္သည္။ ေနာက္ထပ္ ျပင္းျပင္းထန္ထန္ခုခံမႈ တစံုတရာမဟိဘဲ မဟာထီးကို သိမ္းပစ္ႏိုင္သည္။ ယခုအခါ ေျမာက္ဦးႏွင့္ခရီးမ်ားစြာ မကြာ၀ီးေတာ့ေပ။ ျမင္းတပ္ဖဲြ႕ကလည္း ျမန္မာမ်ား တန္းထားမ်ားကိုမဖ်က္ဆီးမွီ အခ်ိန္မွီေမာင္းႏွင္ထုတ္ႏိုင္လိုက္သည္။ မဟာထီးႏွင့္ ေျမာက္ဦး ေက်ာက္ခင္းလမ္းဟိသည္။ မတ္လ (၂၈) ရက္နိတြင္ ပရိန္သို႔ေရာက္သည္။ ပရိန္မွာ ေျမာက္ဦးသို႔၀င္ရန္ အရွိတန္းခါးေပါက္ႏွင့္ အနီးျဖစ္သည္။ ျမန္မာမ်ားက ေပ (၃၅၀) (၄၅၀) အျမင့္ဟိေသာ ေတာင္တန္းတေလွ်ာက္ ကြက္ၾကားကြက္ၾကား ခံတပ္ခ်ထားသည္။ ေျမာက္ဖက္တြင္လည္း လူ (၃၀၀၀) ျဖင့္ တပ္စဲြထားသည္။ ျမန္မာတပ္စုစုေပါင္းအင္အားမွာ (၉၀၀၀) ခန္႔ဟိမည္ဟု ခန္႔မွန္းရသည္။ မတ္လ (၂၉) ရက္နိတြင္ ၿခီျမန္တပ္ရင္း (၅၄) မွ တပ္ခဲြတခဲြ ေျမာက္ဖက္ခံတပ္ကို စတိုက္ခိုက္သည္။ ဒုတိယၿခီျမန္တပ္မွ တပ္ခဲြ (၄) ခဲြ၊ (M.N.I) တပ္ရင္း (၁၀) ႏွင့္ (၁၆) မွ တပ္ခဲြ (၆) ခဲြ၊ ရခိုင္တပ္ခဲြတစ္ခဲြ ပူးေပါင္းပါ၀င္တိုက္ခိုက္သည္။ သို႔ေသာ္ ပထမပိုင္းတြင္ အက်အဆံုးမ်ားသည္။ အထိအခုိက္မ်ားစြာဟိသည္။ အရာဟိမ်ားစြာ အထိနာသည္။ သုိ႔ျဖင့္ ေရာ္ဘင္ဆင္ႏွင့္အတူလိုက္ပါလာေသာ ရခိုင္လူႀကီးမ်ားကိုေခၚယူ၍ မည္သို႔ေဆာင္ရြက္မည္နည္း အႀကံမ်ားရယူသည္။ ေဒသခံမ်ားကေျပာသည္မွာ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေရာ္ဘင္ဆင္သည္ လူပ်ိဳလူရြယ္ျဖစ္ၿပီး အရုပ္လည္းလွသည္။ ပရိန္သွ်င္မ ျမသြင္က ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေရာ္ဘင္ဆင္အားခ်စ္ႀကိဳက္နီသည္။ အထိအခိုက္အက်အဆံုးျဖစ္ရျခင္းမွာ ပရိန္သွ်င္မ ျမသြင္အား ဂရုမစိုက္ေသာေၾကာင့္ျဖစ္သည္ဟု ဆိုသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ရခိုင္လူႀကီးမ်ားအႀကံဥာဏ္ရယူၿပီး ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေရာ္ဘင္ဆင္မွာ ပရိန္သွ်င္မျမသြင္ႏွင့္ လက္ထပ္ပဲြျပဳလုပ္ရသည္။ ထိုသို႔ ျပဳလုပ္ရျခင္းမွာ ရခိုင္တပ္သားမ်ားအား စိတ္ယံုၾကည္မႈ ရစီရန္ျဖစ္သည္။ ထိုသတင္းကိုၾကားသည္ႏွင့္ ျမန္မာမ်ားလည္း ေၾကက္ရြံ႕စီမည္ျဖစ္သည္။ သို႔ျဖင့္ လက္ထပ္ပဲြကို တရား၀င္ျပဳလုပ္ျခင္းျဖစ္သည္။
ေျမာက္ဦးသို႔၀င္ရန္ အဓိက လီသာေတာင္ခံတပ္ကိုတိုက္ရမည္ျဖစ္သည္။ မတ္လ (၃၁) ရက္နိ ညဥ့္ေမွာင္သည္ႏွင့္ လီသာေတာင္ခံတပ္ကို စတိုက္သည္။ တဖက္က အႀကီးအက်ယ္အေျမာက္ေျပာင္းမ်ားပစ္ေဖာက္၍ ဖိတိုက္နီစဥ္တြင္ တဖက္က ညတြင္ ေတာင္ထက္သို႔ခ်ီတက္သည္။ လေရာင္ရိပ္ရိပ္ဟိေသာ္လည္း ရန္သူမ်ားမရိပ္မိ။ ေနာက္နိမိုးထက္တြင္ အေျမာက္ႀကီးတလက္ကို ေတာင္ထက္သို႔ ထမ္းတင္ႏိုင္ၿပီးျဖစ္သည္။ ၄င္းအေျမာက္အကူျဖင့္ ထိုးစစ္ကိုပိုျပဳလုပ္လာႏိုင္သည္။ ျမန္မာမ်ား စိတ္ဓါတ္ဖရိုဖရဲျဖစ္ၿပီး ဒေယာမရ ထပိန္မရထြက္ၿပီးကတ္ရသည္။ ပရိန္သွ်င္မျမသြင္အား ေၾကာက္သည္လည္းတခ်က္ျဖစ္ႏိုင္သည္။
မတ္လ (၂၆) ရက္မွစ၍ ဒါဏ္ရာအနာတရရသည္မွာ (၂၁၃) ဦးျဖစ္၍ (၃၀) သီဆံုးသည္။ သံုးရက္ခန္႔မည္သို႔မွ်မတားျဖစ္ေသာ္လည္း ေလးရက္ေျမာက္တြင္ ျပည္သူမ်ားထံမွတစံုတရာ လုယက္ျခင္းျပဳလုပ္ျခင္း၊ သားမယားမ်ားအား က်ဴးလြန္ျခင္းျပဳလုပ္ပါက ႀကီးစြာအျပစ္ပီးမည္ျဖစ္ေၾကာင္း အမိန္႔ထုတ္ျပန္သည္။ ထိုသို႔အမိန္႔ထုတ္ျပန္ၿပီးေနာက္ ေၾကာက္ရြံ႕ၿပီးထြက္ၿပီးကုန္ေသာျပည္သူမ်ား ျပန္လာလတ္ကတ္သည္။ ေျမာက္ဦးကိုသိမ္းၿပီးေသာ္ ျမန္မာမ်ား အသီးသီးတိမ္းေယွာင္ထြက္ၿပီးကုန္သည္။ ေနာက္ကလိုက္တိုက္ေသာ္လည္း လူ (၃၀၀) ခန္႔ေလာက္ရာ သီဆံုးဖမ္းမိရလိုက္သည္။ အမ္း၊ ဒလက္ဖက္သို႔တခ်ိဳ႕၊ ေလးၿမိဳ႕ေခ်ာင္းဖက္မွ ျမန္မာျပည္သို႔တခ်ိဳ႕ အသီးသီးထြက္ၿပီးလားကတ္သည္။ ေျမာက္ဦးကိုသိမ္းၿပီးေသာ္ ရမ္းၿဗဲကိုဆက္သိမ္းသည္။
ယမန္ႏွစ္ ေအာက္တိုဘာလတြင္းပိုင္း၌ မာန္ေအာင္မွ တပ္အင္အား (၂၀၀) ခန္႔ ရမ္းၿဗဲေတာင္ပိုင္း ေအာင္လွျပင္၌ကမ္းတက္၌ ျမန္မာတပ္အမ်ားကို တိုက္ခိုက္ဖ်က္ဆီးလိုက္ႏိုင္ေသာ္လည္း တကၽြန္းလံုးအားသိမ္းပိုင္ျခင္းမျပဳလုပ္ခ။ မာန္ေအာင္၌ ေက်ာက္ခ်ထားေသာ ၿဗိတိသွ်သေဘၤာမွ ထြက္ၿပီးေသာျမန္မာ (၂) ေယာက္ကိုဖမ္းမိၿပီး ျမန္မာမ်ားအနီအထားကို သတင္းရယူႏိုင္လိုက္သည္။ ဇႏၷ၀ါရီလကုန္ပိုင္း (၂၉) ရက္နိတြင္ တပ္ရင္ (၄၀) မွ အင္အား (၄၅၀) ႏွင့္ အေျမာက္စစ္သား (၄၈) ေယာက္ မာန္ေအာင္၌ အင္အားျဖည့္တင္းလာသည္။ လီအလြန္တိုက္သျဖင့္ ေဖဖ၀ါရီလ (၂) ရက္နိမွ ရမ္းၿဗဲသို႔ဆိုက္ကပ္ႏိုင္သည္။ ေခ်ာင္းနဖူး၌တပ္စဲြထားေသာ ျမန္မာတပ္ႏွင့္တိုက္ပဲြျဖစ္သည္။ ျပင္းျပင္းထန္ထန္ပစ္ခတ္ၿပီးသည္ေနာက္ ျမန္မာမ်ားထြက္ၿပီးလားကုန္သည္။ ရမ္းၿဗဲၿမိဳ႕ထဲဖက္မွ ျမန္မာမ်ားအင္အားျဖည့္တင္းလာသျဖင့္ ၿဗိတိသွ်ဖက္မွ က်ဆံုး (၄) ဦး၊ ဒါဏ္ရာရ (၂၄) ဦးျဖင့္ သေဘၤာမ်ားဆိုက္ကပ္ထားရာသို႔ ဆုတ္ခြာပီးရသည္။ ေျမာက္ဦးကိုသိမ္းၿပီးသည္ေနာက္ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေရာ္ဘတ္ဆင္က ရမ္းၿဗဲကိုသိမ္းရန္ (Brigadier General MacBean) အား အမိန္႔ပီးသည္။ ဧၿပီ (၂၂) ရက္ ရမ္းၿဗဲကၽြန္းအားျပန္သိမ္းေသာအခါ အခုအခံအနည္းငယ္ရာဟိသည္။ တကၽြန္းလံုးကို အလြယ္တကူသိမ္းပိုက္ရယူႏိုင္လိုက္သည္။ ေျမာက္ဦးက်ၿပီးျဖစ္ေၾကာင္းသတင္းရသျဖင့္ အားလံုးထြက္ၿပီးလားျခင္းျဖစ္ႏိုင္သည္။ သို႔ျဖင့္ တပ္တခ်ိဳ႕ကို သံတဲြသို႔ေစလႊတ္လိုက္သည္။ ျမန္မာမ်ားျပန္လည္တိုက္ခိုက္လာမည္ကိုကာကြယ္ရန္ ရိုးေတာင္တဖက္သို႔ခ်ီရန္ တပ္အင္အားစုေဆာင္းၿပီးေသာ္လည္း မိုးက်လာၿပီးျဖစ္သျဖင့္ အစီအစဥ္ကို ရပ္ထားလိုက္ရသည္။ မိုးတြင္းတြင္ ေျမာက္ဦး၌ တပ္သားအမ်ားအျပားနာမက်န္းျဖစ္ကုန္သည္။ အဓိက အဖ်ားႏွင့္ ၀မ္းေရာဂါအျဖစ္မ်ားသည္။ အင္အား (၁၅၀၀) ခန္႔ဟိေသာ ဥေရာပတပ္အင္အား ေမႏွင့္ စက္တင္ဘာလအၾကားတြင္ လူဦးေရ (၂၅၉) ဦးသီဆံုးသည္။ စက္တင္ဘာကုန္ပိုင္းတြင္ လူ (၄၀၀) ခန္႔ ဆီးရံုတင္ရသည္။ လူ (၈၀၀၀) ေထာင္ခန္႔အင္အားဟိေသာ အိႏၵိယတပ္မ်ားက ထိုကာလအတြင္း လူေပါင္း (၈၉၂) ဦးသီဆံုးၿပီး စက္တင္ဘာလကုန္ပိုင္းတြင္ လူေပါင္း (၃၆၄၈) ေယာက္ ဆီးရံုတင္ရသည္။ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ (Morrison) လည္း ရခိုင္မွရေသာမနာမက်န္းမႈေၾကာင့္ အဂၤလန္သို႔အျပန္ လမ္းတြင္သီဆံုးသည္။
Arakan and The First Anglo-Burmese War, 8124-25 by B. R. Pearn ေဆာင္းပါးမွ ေကာက္ႏႈတ္ေဖာ္ျပသည္။
=======================
၁၈၂၄ ခု ေမလ (၅) ရက္နိ ဘုရင္ခံခ်ဳပ္စစ္မေၾကျငာခင္ကပင္ ရခိုင္အာသံစစ္မ်က္ႏွာ၌ အနီအထားမွာ တင္းမာလွ်က္ဟိသည္။ ၁၈၂၃ ခု စက္တင္ဘာလ (၂၃) ရက္နိတြင္ သွ်င္မျဖဴကၽြန္း၌ အဂၤလိပ္တပ္စိပ္တစိပ္ကို စခန္းခ်ထားသည္။ ထိုစခန္းကို ျမန္မာမ်ားသိမ္းပိုက္ၿပီး အဂၤလိပ္တပ္သားအမ်ားအျပားသီဆံုးကတ္ရသည္။ မ်ားမၾကာ အဂၤလိပ္တပ္မ်ားက သွ်င္မျဖဴကၽြန္းကို အခုအခံမဟိျပန္သိမ္းႏိုင္ေသာ္လည္း အာသံစစ္မ်က္ႏွာ၌ အနီအထားမွာ ဆိုးရြားနီၿပီးျဖစ္သည္။ ၁၈၂၄ ခုႏွစ္ အေစာပိုင္းတြင္ ျမန္မာဗႏၶဳလတပ္မ်ားက အင္အားစုေဆာင္း၍ သွ်င္မျဖဴကၽြန္းအားျပန္လည္သိမ္းပိုက္လိုက္သည္။ အဂၤလိပ္ဖက္က အက်အဆံုးမ်ားစြာဟိသည္။ ေမာင္ေတာကမ္းဖက္တြင္လည္း အရွိအိႏၵိယကုမၸဏီမွ အရာဟိတဦးႏွင့္ ဗိုလ္တဦးအလည္ဖိတ္ေခၚၿပီး ဖမ္းဆီးျခင္းခံရသည္။ ဗႏၶဳလက သေဘာမတူသျဖင့္ သူရို႕ႏွစ္ဦးအား ခ်က္ခ်င္းျပန္လႊတ္လိုက္သည္။ ျမန္မာဖက္က ေတာင္းပန္ျခင္းတစံုတရာမျပဳလုပ္ေပ။ စေသာစေသာအေၾကာင္းရင္းမ်ားမွာ ရခိုင္စစ္မ်က္ႏွာ၌ အဂၤလိပ္ျမန္မာပထမစစ္ျဖစ္ရျခင္းအေၾကာင္းရင္းျဖစ္သည္။
ျမန္မာမ်ားက ဘဂၤလားတနယ္လံုးကိုသိမ္းပိုက္ရန္ တာစူလွ်က္ဟိသည္။ သို႔ျဖင့္ ဗႏၶဳလသည္ ေျမာက္ဦး၌ အင္အားစုေဆာင္းလွ်က္ဟိသည္။ ထိုအခ်ိန္တြင္ ၿဗိတိသွ်တပ္အင္အားမွာ ဘဂၤလားတပ္ဦး၌ (၃၀၀၀) ေက်ာ္ခန္႔ဟိသည္။ ရခိုင္တပ္စိတ္တစိပ္လည္း ရာမူး (ပန္း၀ါ) တြင္ တပ္စဲြခ်ထားသည္။ ထိုအခ်ိန္၌ ဗႏၶဳလမွာ ေျမာက္ဦးတြင္ တပ္စဲြလွ်က္ဟိသည္။ သို႔ေသာ္ ရွိတန္းတြင္ သူ၏တပ္မ်ားကို အတြင္း၀န္ေမာင္၀အားဦးစီးခိုင္းထားသည္။ သူ၏တပ္မ်ားမွာ ဘူးသီးေတာင္ လက္၀ဲဓါတ္အလြန္ အလယ္သံေက်ာ္ဆိပ္ထိတပ္ျဖန္႔ထားသည္။ ၁၈၂၄ ခုႏွစ္ေမလတြင္ ျမန္မာတပ္မ်ား နတ္ျမစ္အားျဖတ္ကူးေၾကာင္း ျမစ္ကမ္းနဖူးတြင္တပ္စဲြထားေသာ ၿဗိတိသွ်တပ္စုတစုက သတင္းပီးပို႔သည္။ အမ်ားမၾကာ (ပင္း၀ါ) ေတာင္ဖက္ ရတ္နာပေလာင္အားျမန္မာတပ္မ်ားသိမ္းပိုက္လိုက္သည္။ ထိုအခ်ိန္တြင္ ကပၸတိန္ႏိုတင္မွာ ပင္း၀ါတြင္ တပ္စဲြလွ်က္ဟိသည္။ ကပၸတိန္ႏိုတင္က တပ္သားအခ်ိဳ႕ကို ရာမူးတြင္ခ်န္ထားခၿပီး ရခိုင္တပ္သား (၁၀၀) ေက်ာ္ႏွင့္ ျမန္မာမ်ားကိုတိုက္ခိုက္ရန္ ေမလ (၁၁) ရက္နိညဇာသားတြင္ ရတ္နာပေလာင္သို႔ စတင္ထြက္ခြာသည္။ ျမန္မာမ်ားက ေတာင္ကုန္းမ်ားထက္တြင္ တပ္စြဲထားသည္။ ခ်ီတက္ရာလမ္းေၾကာင္းကို ေသနပ္မ်ားပစ္ေဖာက္၍ အေႏွာက္အယွက္ပီးသည္။ ရတ္နာပေလာင္အေရာက္တြင္ ညလံုးေပါက္တိုက္ပဲြျဖစ္သည္။ ၿဗိတိသွ်ဖက္က သယ္ေဆာင္လာေသာ ခဲယမ္းလက္နက္ႏွင့္ ေသနပ္ႀကီး (၂) လက္ဆံုးယံႈးသည္။ လက္နက္သယ္ေဆာင္ေသာ ဆင္ေမာင္းသမားမကၽြမ္းက်င္ေသာေၾကာင္းလည္းျဖစ္သည္။ ကပၸတိန္ႏိုတင္က (ရ) ေယာက္သီဆံုး၊ (၁၁) ေပ်ာက္ဆံုးျဖင့္ ေနာက္ဆံုးတြင္ ရာမူး (ပင္း၀ါ) သို႔ ဆုတ္ခြာလာရသည္။ တိုအခ်ိန္တြင္ ၿဗိတိသွ်ဖက္မွာ တပ္ခဲြသံုးခဲြ ပင္း၀င္တြင္တပ္ျဖည့္လာသည္။
ေမလ (၁၃) ရက္နိတြင္ ျမန္မာမ်ားသည္ ေအာင္ပဲြေၾကာင့္အတင့္ရဲလာၿပီး ပင္း၀ါတဖက္ကမ္းထိရွိတိုးလာသည္။ ရြာမ်ားကိုမီးလွ်ိဳ႕၊ ကၽြဲႏြားမ်ားကိုသတ္ျဖတ္သည္။ ျမန္မာအင္အားမွာ လူတေသာင္းေက်ာ္ခန္႔ျဖစ္သည္။ သို႔ေသာ္ ကပၸတိန္ႏိုင္တင္ေအာက္ အင္အားမွာ ပံုမွန္ (၃၅၀)၊ ဆဲြသံုး (၂၅၀) ႏွင့္ ရခိုင္တပ္သား (၄၅၀) ခန္႔ရာဟိသည္။ အင္အားမွာအလြန္အမင္းကြာေသာ္ျငားလည္း စစ္တေကာင္းက စစ္ကူေရာက္လာမည္ကိုေထာက္၍ ကပၸတိန္ႏိုတင္က ေနာက္မဆုတ္ဘဲ ပင္း၀ါအားဆက္လက္ထိမ္းထားရန္ ဆံုးျဖတ္သည္။ ေမလ (၁၄) ရက္နိတြင္ လက္နက္ႀကီး (၆) လံုးျဖင့္ ျမန္မာတပ္မ်ား ေခ်ာင္းကိုမကူးႏိုင္ေအာင္ ခံပစ္ထားသည္။ သို႔ေသာ္ ျမန္မာမ်ားက ေခ်ာင္းဖ်ားပိုင္းမွနီ၍ ျမစ္ကိုျဖတ္ကူးလားႏိုင္ၿပီး ၿဗိတိသွ်တပ္မ်ား တပ္စဲြထားရာ၀န္းက်င္ထိ ေရာက္ဟိလာသည္။ ေမလ (၁၆) ရက္နိတြင္ ျမန္မာတပ္မ်ားရွိတိုးလာၿပီး တရက္လံုးတိုက္ပဲြျဖစ္သည္။ ကပၸတင္ႏိုတင္က ေနာက္ဆုတ္ရန္ဆံုးျဖတ္ေသာ္လည္း ေနာက္နိတြင္ တပ္ကူေရာက္လာမည္ကိုသိ၍ ဆက္လက္တပ္စဲြထားသည္။ တိုက္ပဲြမွာ တရက္ႏွင့္ တမြန္းတည့္ျဖစ္သည္။ ျမန္မာတပ္မ်ားကလည္း တပ္ကူေရာက္လာၿပီး ခံကတုတ္ႏွင့္ ကိုက္ (၃၀) အကြာထိေရာက္လာသည္။ မိုးထက္ (၉) ခ်က္တီးခန္႔တြင္ ရခိုင္ႏွင့္ ဆဲြသံုးတပ္မ်ားက ေနာက္ဆုတ္လာလတ္သည္။ ဆင္မ်ားလည္းေၾကာက္ၿပီးထြက္ၿပီးကုန္သည္။ ကပၸတိန္ႏိုတင္က လူအင္အား (၄၀၀) ျဖင့္ ဆက္လက္ထိမ္းထားရန္ မဟန္မွန္းသိေသာအခါ တပ္ဆုပ္ရန္ဆံုးျဖတ္လိုက္သည္။ လက္နက္မ်ားစြာ ေနာက္ခ်န္ထားခရသည္။ တမိုင္ခန္႔ေလာက္ရာ စနစ္တက်ဆုတ္ခြာႏိုင္ေသာ္လည္း ေခ်ာင္းအကူးတြင္ လြယ္ကူေအာင္ လက္နက္ခဲယမ္းမ်ားစြာကို စြန္႔ပစ္လိုက္ရသည္။ ျမန္မာတပ္မ်ားကလည္း ေနာက္မွာ ထပ္ၾကပ္မကြာလိုက္သည္။ တပ္အားလံုးဖရိုဖရဲျဖစ္ကုန္သည္။ က်ဆံုးအင္အားမွာ (၂၅၀) ခန္႔ျဖစ္ၿပီး အသားျဖဴအရာရွိ (၆) ဦး၊ အႏၵိယကုလားအရာရွိ (၃) ဦးအနက္ (၃) ေယာက္ရာအသက္ရွင္သည္။ ထိုသံုးေယာက္အသင္ရွင္သည္တြင္လည္း (၂) ေယာက္က ဒါဏ္ရာႏွင့္ျဖစ္သည္။ ျမန္မာမ်ားက ပင္း၀ါကိုသိမ္းၿပီး ရွိသို႔မိုင္ (၂၀) ခန္႔အကြာ စုကၠရာထိခ်ီတက္လာသည္။ ေဒသခံမ်ားက အလြန္အမင္းစိုးရိမ္ပူပင္လွ်က္ဟိသည္။
သို႔ေသာ္ ျမန္မာမ်ား ပင္း၀ါကိုသိမ္းပိုက္ခ်ိန္တြင္ ၿဗိတိသွ်တပ္မ်ားက ရီေၾကာင္းအားျဖင့္ မာန္ေအာင္ကို ၀င္ေရာက္သိမ္းပိုက္သည္။ ေမလ (၁၂) ရက္နိတြင္ မာန္ေအာင္ၿမိဳ႕သို႔အ၀င္ေခ်ာင္းထိ တပ္ေထာက္မ်ားေရာက္လာသည္။ ေလာင္းသမၸာန္တစီးအား ကုန္သည္ေယာင္ေဆာင္ၿပီး မာန္ေအာင္ၿမိဳ႕ထဲဖက္သို႔ ရန္သူျမန္မာတပ္အနီအထားကိုစံုစမ္းရန္လႊတ္လိုက္သည္။ ေမလ (၁၄) ရက္နိတြင္ လူအင္အား (၃၀၀) ခန္႔ျဖင့္ ေခ်ာင္းအတိုင္း၀င္၍ မာန္ေအာင္ၿမိဳ႕ကိုတက္သိမ္းသည္။ ပထမ ရွိတန္းစခန္းေထာက္ကိုသိမ္းၿပီး ဒုတိယ စခန္းကိုျပန္သိမ္းသည္။ ေမလ (၁၉) ရက္နိတြင္ ေၾကာက္ၿပီးထြက္ၿပီးရန္ႀကံေသာ ျမန္မာၿမိဳ႕၀န္အား လမ္းတြင္ ကင္းေထာက္တပ္ခဲြက ဖမ္းမိသည္။ ကၽြန္းကိုထိမ္းရန္ တပ္ရင္း (၂၀) အားခ်န္ထားခၿပီး က်န္တပ္အင္အားျဖင့္ ရန္ကုန္သိမ္းရန္ ဆက္လက္ခ်ီတက္သည္။ ၿဗိတိသွ်တပ္မ်ားက ရန္ကုန္ကို၀င္သိမ္းသျဖင့္ ဗႏၶဳလရခိုင္မွ ဆုတ္ခြာရသည္။ ေမာင္ေတာ၊ လက္၀ဲဓါတ္ ရွိတန္းစစ္မ်က္ႏွာတြင္ တပ္အင္အားအနည္းငယ္မွ်ရာခ်န္ထားခသည္။ ပင္း၀ါစစ္ပဲြတြင္ ျမန္မာဖက္က (၂၀၀) ခန္႔ဒါဏ္ရာရသည္။ သို႔ေသာ္ ၿဗိတိသွ်၏အဖမ္းအဆီးခံရကာ သတင္းေပါက္ၾကားမည္စိုးသျဖင့္ အားလံုးကို အစတုန္းသတ္ျဖတ္လိုက္သည္။ ၁၈၂၄ မိုးရာသီတြင္ ရာသီဥတုအနီအထား၊ သဘာ၀အနီအထားမ်ားေၾကာင့္ စစ္တိုက္ရန္မျဖစ္ႏိုင္သျဖင့္ စစ္ဆင္မႈကို ေခတၱရပ္ဆိုင္းထားရသည္။ မိုးရာသီကုန္သည္ႏွင့္ ရခိုင္ကိုသိမ္းရန္အမိန္႔ရသည္။ အဓိကဦးတည္ခ်က္မွာ ေျမာက္ဦးသို႔ခ်ီတက္ရန္ႏွင့္ ယင္းတြင္တပ္စဲြထားေသာ ျမန္မာတပ္ကို တိုက္ခိုက္ရန္ျဖစ္သည္။ ဒီဇင္ဘာလတြင္ စစ္ဆင္မႈအစျပဳသည္။ ရခိုင္သိမ္းမည့္တပ္အင္အားမွာ (၉၉၃၂) အင္အားဟိသည္။ ဘဂၤလားျမင္းစီးတပ္သား (၆၀၀) ၊ အေျမာက္တပ္ (၆၅၀) ၊ ရခိုင္တပ္ (၅၅၃) ႏွင့္ ရွိတန္းထိုးေဖာက္ (၆၄၉) ေယာက္အပါအ၀င္ျဖစ္သည္။ တပ္ရင္းစစ္ဆင္မႈကို ဗိုလ္မႈးခ်ဳပ္ (Brigadier General Morrison) က ဦးစီးသည္။ ႏိုင္ငံေရးအႀကံပီးအျဖစ္ စစ္တေကာင္းခရိုင္၀န္တရားသူႀကီး (District Magristrate of Chittagong, Robertson) ကလိုက္ပါၿပီး ေရာ္ဘတ္ဆင္ႏွင့္အတူ ရခိုင္သားအနည္းငယ္လိုက္ပါသည္။ ၁၈၂၅ ခု ဇႏၷ၀ါရီလ (၁) ရက္နိတြင္ စစ္ဆင္မႈစသည္။ ေဖဖ၀ါရီလ (၁) ရက္နိတြင္ ေမာင္ေတာကိုစသိမ္းသည္။ ရခိုင္သားမ်ားက ျမန္မာကိုေၾကာက္၍ ၿဗိတိသွ်မ်ားအားကူညီရန္ တြန္႔ဆုတ္လွ်က္ဟိသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ျမန္မာမ်ားအားအကူအညီမပီးရန္သတိပီးရသည္။ ေဖဖ၀ါရီလ (၁၂) ရက္တြက္ ဆက္လက္ခ်ီတက္ရန္ လုပ္ငန္းစတင္သည္။ ရာသီဥတုဆိုး၀ါးသျဖင့္ လက္နက္ခဲယမ္းတင္သေဘၤာတစီး လက္နက္ခဲယမ္းမ်ားစြာဆံုးယံႈးရသည္။ လူသီလူေပ်ာက္မဟိ။ (၂၀) ရက္နိတြင္ ကုန္းေၾကာင္းခ်ီလာေသာတပ္မ်ား အငူေမာ္သို႔ေရာက္သည္။ သို႔ေသာ္ ေဖဖ၀ါရီ (၂၇) ရက္နိတိုင္ေအာင္ ရီေၾကာင္းခ်ီမည့္တပ္မ်ားကို စုစည္းမရျဖစ္နီသည္။
ေခ်ာင္းဖီလာတြင္ ၿဗိတိသွ်တပ္မ်ားအနည္းငယ္အထိနာသည္။ စစ္ေတြတဖက္ကမ္း ဆင္ေတာ္ေမာ္တြင္တပ္စဲြထားေသာ ျမန္မာမ်ားအား ေမာင္းထုတ္လိုက္ႏိုင္သည္။ ရီေၾကာင္းခ်ီသည့္သေဘၤာမ်ားကို ပိႏၷေခ်ာင္းရြာသူႀကီးက လမ္းျပသည္။ ကုလားတန္ျမစ္ေၾကာင္းအတိုင္းခ်ီ၍ ပုဏၰားကၽြန္းတဖက္ ႀကိမ္ေခ်ာင္း၀တြင္ တပ္ခ်သည္။ ေဖဖ၀ါရီလ (၂၁) ရက္နိတြင္ ကုလားတန္ျမစ္တေလွ်ာက္ စစ္သေဘၤာ (၁၀၀) ခန္႔ႏွင့္ ျမန္မာတပ္အင္အား (၂၀၀၀) ခန္႔ဟိေၾကာင္းသတင္းရသည္။ ဗိုလ္ခ်ဳပ္က လူတင္စစ္သေဘၤာ (၈) စီးႏွင့္ လက္နက္တင္ (၅) စီး လူအင္အား (၄၅၀) အား စတင္ေစလႊတ္သည္။ စစ္ေတြေျမာက္ဖက္ (၂၈) မိုင္အကြာ ေခ်ာင္းဖီလာတြင္ ျမန္မာမ်ားအခိုင္အမာ တပ္စဲြထားေၾကာင္းသတင္းရဟိသည္။ တပ္အင္အားမွာ (၁၀၀၀) ခန္႔မွ်ဟိမည္ျဖစ္ေၾကာင္းခန္႔မွန္းရသည္။ သို႔ေသာ္ ေျမာက္ဦးသို႔ခ်ီရာလမ္းေၾကာင္း ေႏွာင့္အယွက္မျဖစ္စီရန္ ေခ်ာင္းဖီလာျမန္မာတပ္ကို ဦးစြာပထမၿခီမႈန္းပစ္ရမည္ျဖစ္သည္။ ေဖဖ၀ါရီလ (၂၃) ရက္နိတြင္ ေခ်ာင္းဖီလာျမန္မာတပ္ကို စျမင္ရသည္။ သို႔ေသာ္ တပ္အင္အားမွာ ခန္႔မွန္းသည္ထက္ ပိုမ်ားနီသည္။ ၿဗိတိသွ်တပ္မ်ားအား ျမန္မာကင္းေထာက္စခန္းႏွစ္ခုမွ ေသနပ္မ်ားပစ္ေဖာက္သည္။ ျမန္မာမ်ားက ေသနပ္မ်ားပစ္ေဖာက္နီသျဖင့္ ကမ္းတက္မရျဖစ္နီသည္။ ႏွစ္နာရီခန္႔ အျပန္အလွန္ေသနပ္မ်ားပစ္ေဖာက္ၿပီးေနာက္ တပ္ရင္းဗိုလ္ခ်ဳပ္က ေခ်ာင္းအတိုင္းစုန္ရန္ ဆံုးျဖတ္လိုက္သည္။ သို႔ေသာ္ ျဖားရီတက္တြင္ သေဘၤာသံုးစီးကမ္းကပ္လိုက္သည္။ အခ်ိန္မွာ ညဇာသား (၅) ခ်က္တီးခန္႔ျဖစ္သည္။ ကမ္းကပ္ခ်ိန္မွာ မိုးထက္သား (၅) ခ်က္တီးထိျဖစ္သည္။ သို႔ေသာ္ အေစာပိုင္းတိုက္ပဲြတြင္ ျမန္မာဖက္က အထိနာထားသျဖင့္ အေႏွာင့္အယွက္တစံုတရာမဟိ။ ၿဗိတိသွ်ဖက္မွ (၄) ေယာက္က်၊ (၃၁) ေယာက္ဒါဏ္ရာရသည္။ ေနာက္ပိုင္း ၄င္းေတာင္ဖီလာစခန္းအားတက္သိမ္းရန္အစီအစဥ္ကို ဖ်က္လိုက္သည္။
ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေရာ္ဘတ္ဆင္က ရီေၾကာင္းခ်ီလွ်င္ ေႏွးသည္ကတေၾကာင္း၊ ေခ်ာင္းဖီလာႏွင့္ အငူေမာ္တြင္တပ္စဲြထားေသာ ျမန္မာမ်ားကၾကားျဖတ္အတိုက္ခံရမည္ကိုသတိထား၍ ကုန္းေၾကာင္းခ်ီရန္ဆံုးျဖတ္ၿပီး ဟင္းခရြာေခ်ာင္းေတာင္ဖက္ႏွင့္ အရွိကမ္းမွ ကုန္းေၾကာင္းစခ်ီသည္။ သို႔ေသာ္ ေခ်ာင္းေျမာင္းအလြန္မ်ားသျဖင့္ ေျမာက္ဦးတေရာက္ခ်ီတက္ရန္မလြယ္။ တခ်ိဳ႕နီရာမ်ားတြင္ ေတာေတာင္မ်ားကလည္း ကန္႔လန္႔ျဖတ္ထားသည္။ သို႔ေသာ္ ရာသီဥတုမွာ ပူေသာ္လည္းေကာင္းသည္ဟုဆိုရမည္။ ေခ်ာင္းမ်ားမွာ အညာရီႀကီးျခင္းမဟိ။ ေဒသခံမ်ားႏွင့္လည္း အဆင္ေျပသည္။ မတ္လ (၂၀) ရက္နိတြင္ ဟင္းခရြာေခ်ာင္းက စျဖတ္သည္။ (၂၄) ရက္နိ စပါးထားေခ်ာင္းကမ္းေထာင့္တြင္ စခန္းခ်သည္။ ရန္သူျမန္မာတပ္မ်ားက ရွိ (၂) မိုင္အကြာ ပါးေတာ္ေတာင္တြင္ တပ္စဲြထားသည္။ သို႔ေသာ္ ကုန္းေၾကာင္းခ်ီလာေသာတပ္မ်ားသည္ စစ္တေကာင္းက စထြက္လာကတည္းက မည္သည့္အခက္အခဲမွ်မဟိ။ (၂၅) ရက္နိတြင္ ရွိတန္းတပ္ခဲြတခုက စပါးထားေခ်ာင္းႏွင့္ ၀ါးၿပိဳင္ေခ်ာင္းကို စျဖတ္ကူးသည္။ (၂၆) ရက္နိတြင္ တပ္ရင္းတခုလံုးကူးျဖတ္သည္။ ခ်ီတက္ရာတြင္ လမ္းေၾကာင္း (၄) ခုခဲြ၍ ခ်ီတက္သည္။ လက္၀ဲဖက္တြင္ သေဘၤာျဖင့္ခ်ီတက္သည္။ အခက္အခဲဟိသည္မွာ ဆင္ျဖဴေတာင္ေခ်ာင္းရီတိမ္သျဖင့္ အခက္ႀကံဳရသည္။ တပ္ရင္းက ေခ်ာင္းကမ္းနားေယာင္ ကုန္းေၾကာင္းခ်ီသည္။ ပါးေတာ္ေတာင္တြင္ တနာရီေလာက္တိုက္ပဲြျဖစ္ၿပီးသည္ႏွင့္ ျမန္မာတပ္မ်ားထြက္ၿပီးလားကတ္သည္။ သို႔ေသာ္ ေတာေတာင္ထူထပ္သျဖင့္ ရွိဆက္ခ်ီတက္ရန္ အနည္းငယ္ၾကန္႔ၾကာနီသည္။ ျဖားက်သည္ႏွင့္ ဇီးဇာေခ်ာင္းကိုျဖတ္သည္။ ထိုအခ်ိန္တြင္ ျမန္မာတပ္မ်ားက ေခ်ာင္းဖီလာစခန္းကို စြန္႔ခြာၿပီးျဖစ္သည္။ ယခုအခါ ျမန္မာတပ္မ်ားက ေျမာက္ဦးေတာင္ဖက္ (၁၀) မိုင္အကြာ မဟာထီးတြင္ တပ္စဲြထားသည္။ ေလာင္းၾကက္ေခ်ာင္းက ဘက္သံုးတန္ကာဆီးထားသည္။ ကမ္းေထာင္းက ေစာက္သည္။ ေတာင္ကုန္းက ခံတပ္ျဖစ္နီသည္။ ျမန္မာတပ္စိပ္တစိပ္က ၿဗိတိသွ်တပ္ႏွင့္ရွိဆိုင္ တဖက္ကမ္းတြင္ တပ္စဲြထားသည္။ (၂၇) ရက္နိ မိုးထက္ေစာေစာၿမံဳစဲသည္ႏွင့္ တပ္မဟာ (၄၄) မွ တပ္ခဲြသံုးခဲြက တဖက္ကမ္းမွ ရန္သူအားစတင္တိုက္ခိုက္သည္။ ေျပာင္းအေျမာက္မ်ားစြာပစ္ေဖာက္ၿပီးေနာက္ ျဖားရီက်တြင္ ေခ်ာင္းကိုျဖတ္သည္။ ေနာက္ထပ္ ျပင္းျပင္းထန္ထန္ခုခံမႈ တစံုတရာမဟိဘဲ မဟာထီးကို သိမ္းပစ္ႏိုင္သည္။ ယခုအခါ ေျမာက္ဦးႏွင့္ခရီးမ်ားစြာ မကြာ၀ီးေတာ့ေပ။ ျမင္းတပ္ဖဲြ႕ကလည္း ျမန္မာမ်ား တန္းထားမ်ားကိုမဖ်က္ဆီးမွီ အခ်ိန္မွီေမာင္းႏွင္ထုတ္ႏိုင္လိုက္သည္။ မဟာထီးႏွင့္ ေျမာက္ဦး ေက်ာက္ခင္းလမ္းဟိသည္။ မတ္လ (၂၈) ရက္နိတြင္ ပရိန္သို႔ေရာက္သည္။ ပရိန္မွာ ေျမာက္ဦးသို႔၀င္ရန္ အရွိတန္းခါးေပါက္ႏွင့္ အနီးျဖစ္သည္။ ျမန္မာမ်ားက ေပ (၃၅၀) (၄၅၀) အျမင့္ဟိေသာ ေတာင္တန္းတေလွ်ာက္ ကြက္ၾကားကြက္ၾကား ခံတပ္ခ်ထားသည္။ ေျမာက္ဖက္တြင္လည္း လူ (၃၀၀၀) ျဖင့္ တပ္စဲြထားသည္။ ျမန္မာတပ္စုစုေပါင္းအင္အားမွာ (၉၀၀၀) ခန္႔ဟိမည္ဟု ခန္႔မွန္းရသည္။ မတ္လ (၂၉) ရက္နိတြင္ ၿခီျမန္တပ္ရင္း (၅၄) မွ တပ္ခဲြတခဲြ ေျမာက္ဖက္ခံတပ္ကို စတိုက္ခိုက္သည္။ ဒုတိယၿခီျမန္တပ္မွ တပ္ခဲြ (၄) ခဲြ၊ (M.N.I) တပ္ရင္း (၁၀) ႏွင့္ (၁၆) မွ တပ္ခဲြ (၆) ခဲြ၊ ရခိုင္တပ္ခဲြတစ္ခဲြ ပူးေပါင္းပါ၀င္တိုက္ခိုက္သည္။ သို႔ေသာ္ ပထမပိုင္းတြင္ အက်အဆံုးမ်ားသည္။ အထိအခုိက္မ်ားစြာဟိသည္။ အရာဟိမ်ားစြာ အထိနာသည္။ သုိ႔ျဖင့္ ေရာ္ဘင္ဆင္ႏွင့္အတူလိုက္ပါလာေသာ ရခိုင္လူႀကီးမ်ားကိုေခၚယူ၍ မည္သို႔ေဆာင္ရြက္မည္နည္း အႀကံမ်ားရယူသည္။ ေဒသခံမ်ားကေျပာသည္မွာ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေရာ္ဘင္ဆင္သည္ လူပ်ိဳလူရြယ္ျဖစ္ၿပီး အရုပ္လည္းလွသည္။ ပရိန္သွ်င္မ ျမသြင္က ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေရာ္ဘင္ဆင္အားခ်စ္ႀကိဳက္နီသည္။ အထိအခိုက္အက်အဆံုးျဖစ္ရျခင္းမွာ ပရိန္သွ်င္မ ျမသြင္အား ဂရုမစိုက္ေသာေၾကာင့္ျဖစ္သည္ဟု ဆိုသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ရခိုင္လူႀကီးမ်ားအႀကံဥာဏ္ရယူၿပီး ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေရာ္ဘင္ဆင္မွာ ပရိန္သွ်င္မျမသြင္ႏွင့္ လက္ထပ္ပဲြျပဳလုပ္ရသည္။ ထိုသို႔ ျပဳလုပ္ရျခင္းမွာ ရခိုင္တပ္သားမ်ားအား စိတ္ယံုၾကည္မႈ ရစီရန္ျဖစ္သည္။ ထိုသတင္းကိုၾကားသည္ႏွင့္ ျမန္မာမ်ားလည္း ေၾကက္ရြံ႕စီမည္ျဖစ္သည္။ သို႔ျဖင့္ လက္ထပ္ပဲြကို တရား၀င္ျပဳလုပ္ျခင္းျဖစ္သည္။
ေျမာက္ဦးသို႔၀င္ရန္ အဓိက လီသာေတာင္ခံတပ္ကိုတိုက္ရမည္ျဖစ္သည္။ မတ္လ (၃၁) ရက္နိ ညဥ့္ေမွာင္သည္ႏွင့္ လီသာေတာင္ခံတပ္ကို စတိုက္သည္။ တဖက္က အႀကီးအက်ယ္အေျမာက္ေျပာင္းမ်ားပစ္ေဖာက္၍ ဖိတိုက္နီစဥ္တြင္ တဖက္က ညတြင္ ေတာင္ထက္သို႔ခ်ီတက္သည္။ လေရာင္ရိပ္ရိပ္ဟိေသာ္လည္း ရန္သူမ်ားမရိပ္မိ။ ေနာက္နိမိုးထက္တြင္ အေျမာက္ႀကီးတလက္ကို ေတာင္ထက္သို႔ ထမ္းတင္ႏိုင္ၿပီးျဖစ္သည္။ ၄င္းအေျမာက္အကူျဖင့္ ထိုးစစ္ကိုပိုျပဳလုပ္လာႏိုင္သည္။ ျမန္မာမ်ား စိတ္ဓါတ္ဖရိုဖရဲျဖစ္ၿပီး ဒေယာမရ ထပိန္မရထြက္ၿပီးကတ္ရသည္။ ပရိန္သွ်င္မျမသြင္အား ေၾကာက္သည္လည္းတခ်က္ျဖစ္ႏိုင္သည္။
မတ္လ (၂၆) ရက္မွစ၍ ဒါဏ္ရာအနာတရရသည္မွာ (၂၁၃) ဦးျဖစ္၍ (၃၀) သီဆံုးသည္။ သံုးရက္ခန္႔မည္သို႔မွ်မတားျဖစ္ေသာ္လည္း ေလးရက္ေျမာက္တြင္ ျပည္သူမ်ားထံမွတစံုတရာ လုယက္ျခင္းျပဳလုပ္ျခင္း၊ သားမယားမ်ားအား က်ဴးလြန္ျခင္းျပဳလုပ္ပါက ႀကီးစြာအျပစ္ပီးမည္ျဖစ္ေၾကာင္း အမိန္႔ထုတ္ျပန္သည္။ ထိုသို႔အမိန္႔ထုတ္ျပန္ၿပီးေနာက္ ေၾကာက္ရြံ႕ၿပီးထြက္ၿပီးကုန္ေသာျပည္သူမ်ား ျပန္လာလတ္ကတ္သည္။ ေျမာက္ဦးကိုသိမ္းၿပီးေသာ္ ျမန္မာမ်ား အသီးသီးတိမ္းေယွာင္ထြက္ၿပီးကုန္သည္။ ေနာက္ကလိုက္တိုက္ေသာ္လည္း လူ (၃၀၀) ခန္႔ေလာက္ရာ သီဆံုးဖမ္းမိရလိုက္သည္။ အမ္း၊ ဒလက္ဖက္သို႔တခ်ိဳ႕၊ ေလးၿမိဳ႕ေခ်ာင္းဖက္မွ ျမန္မာျပည္သို႔တခ်ိဳ႕ အသီးသီးထြက္ၿပီးလားကတ္သည္။ ေျမာက္ဦးကိုသိမ္းၿပီးေသာ္ ရမ္းၿဗဲကိုဆက္သိမ္းသည္။
ယမန္ႏွစ္ ေအာက္တိုဘာလတြင္းပိုင္း၌ မာန္ေအာင္မွ တပ္အင္အား (၂၀၀) ခန္႔ ရမ္းၿဗဲေတာင္ပိုင္း ေအာင္လွျပင္၌ကမ္းတက္၌ ျမန္မာတပ္အမ်ားကို တိုက္ခိုက္ဖ်က္ဆီးလိုက္ႏိုင္ေသာ္လည္း တကၽြန္းလံုးအားသိမ္းပိုင္ျခင္းမျပဳလုပ္ခ။ မာန္ေအာင္၌ ေက်ာက္ခ်ထားေသာ ၿဗိတိသွ်သေဘၤာမွ ထြက္ၿပီးေသာျမန္မာ (၂) ေယာက္ကိုဖမ္းမိၿပီး ျမန္မာမ်ားအနီအထားကို သတင္းရယူႏိုင္လိုက္သည္။ ဇႏၷ၀ါရီလကုန္ပိုင္း (၂၉) ရက္နိတြင္ တပ္ရင္ (၄၀) မွ အင္အား (၄၅၀) ႏွင့္ အေျမာက္စစ္သား (၄၈) ေယာက္ မာန္ေအာင္၌ အင္အားျဖည့္တင္းလာသည္။ လီအလြန္တိုက္သျဖင့္ ေဖဖ၀ါရီလ (၂) ရက္နိမွ ရမ္းၿဗဲသို႔ဆိုက္ကပ္ႏိုင္သည္။ ေခ်ာင္းနဖူး၌တပ္စဲြထားေသာ ျမန္မာတပ္ႏွင့္တိုက္ပဲြျဖစ္သည္။ ျပင္းျပင္းထန္ထန္ပစ္ခတ္ၿပီးသည္ေနာက္ ျမန္မာမ်ားထြက္ၿပီးလားကုန္သည္။ ရမ္းၿဗဲၿမိဳ႕ထဲဖက္မွ ျမန္မာမ်ားအင္အားျဖည့္တင္းလာသျဖင့္ ၿဗိတိသွ်ဖက္မွ က်ဆံုး (၄) ဦး၊ ဒါဏ္ရာရ (၂၄) ဦးျဖင့္ သေဘၤာမ်ားဆိုက္ကပ္ထားရာသို႔ ဆုတ္ခြာပီးရသည္။ ေျမာက္ဦးကိုသိမ္းၿပီးသည္ေနာက္ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေရာ္ဘတ္ဆင္က ရမ္းၿဗဲကိုသိမ္းရန္ (Brigadier General MacBean) အား အမိန္႔ပီးသည္။ ဧၿပီ (၂၂) ရက္ ရမ္းၿဗဲကၽြန္းအားျပန္သိမ္းေသာအခါ အခုအခံအနည္းငယ္ရာဟိသည္။ တကၽြန္းလံုးကို အလြယ္တကူသိမ္းပိုက္ရယူႏိုင္လိုက္သည္။ ေျမာက္ဦးက်ၿပီးျဖစ္ေၾကာင္းသတင္းရသျဖင့္ အားလံုးထြက္ၿပီးလားျခင္းျဖစ္ႏိုင္သည္။ သို႔ျဖင့္ တပ္တခ်ိဳ႕ကို သံတဲြသို႔ေစလႊတ္လိုက္သည္။ ျမန္မာမ်ားျပန္လည္တိုက္ခိုက္လာမည္ကိုကာကြယ္ရန္ ရိုးေတာင္တဖက္သို႔ခ်ီရန္ တပ္အင္အားစုေဆာင္းၿပီးေသာ္လည္း မိုးက်လာၿပီးျဖစ္သျဖင့္ အစီအစဥ္ကို ရပ္ထားလိုက္ရသည္။ မိုးတြင္းတြင္ ေျမာက္ဦး၌ တပ္သားအမ်ားအျပားနာမက်န္းျဖစ္ကုန္သည္။ အဓိက အဖ်ားႏွင့္ ၀မ္းေရာဂါအျဖစ္မ်ားသည္။ အင္အား (၁၅၀၀) ခန္႔ဟိေသာ ဥေရာပတပ္အင္အား ေမႏွင့္ စက္တင္ဘာလအၾကားတြင္ လူဦးေရ (၂၅၉) ဦးသီဆံုးသည္။ စက္တင္ဘာကုန္ပိုင္းတြင္ လူ (၄၀၀) ခန္႔ ဆီးရံုတင္ရသည္။ လူ (၈၀၀၀) ေထာင္ခန္႔အင္အားဟိေသာ အိႏၵိယတပ္မ်ားက ထိုကာလအတြင္း လူေပါင္း (၈၉၂) ဦးသီဆံုးၿပီး စက္တင္ဘာလကုန္ပိုင္းတြင္ လူေပါင္း (၃၆၄၈) ေယာက္ ဆီးရံုတင္ရသည္။ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ (Morrison) လည္း ရခိုင္မွရေသာမနာမက်န္းမႈေၾကာင့္ အဂၤလန္သို႔အျပန္ လမ္းတြင္သီဆံုးသည္။
Arakan and The First Anglo-Burmese War, 8124-25 by B. R. Pearn ေဆာင္းပါးမွ ေကာက္ႏႈတ္ေဖာ္ျပသည္။
သႀကၤန္လ ရခိုင္ၿပိဳင္ေလာင္းပဲြ
သႀကၤန္လ ရခိုင္ၿပိဳင္ေလာင္းပဲြ
==============
ရခိုင္ျပည္တြင္ သႀကၤန္လ၌ ရီေလာင္းပြဲကိုလည္းေကာင္း၊ က်င္ပြဲ (ေခၚ) လက္ပန္းလံုးပြဲကိုလည္းေကာင္း၊ လွီၿပိဳင္ပဲြ (ေခၚ) ၿပိဳင္ေလာင္းၿပိဳင္ပြဲကိုလည္းေကာင္း ရာသီပြဲမ်ားအျဖစ္က်င္းပေလ့ဟိသည္။ ဤေဆာင္းပါး၌ ၿပိဳင္ေလာင္းပြဲသဘင္ ဆင္ယင္က်င္းပပံုကို တင္ျပလိုပါသည္။
ၿပိဳင္ေလာင္းပြဲကို သႀကၤန္လတြင္က်င္းပေႀကာင္း စာဆိုဥကၠာပ်ံ ရႊန္းလိုက္ရတု၌
"ရကၡမွန္ဖူး၊ ေျမာက္ဦးရႊီျပည္သာ၌
မ်ားစြာသည္ ရႊီလီွေပါင္း
သိဂၤနဒီ နန္းေတာင္ဆီဝယ္
ရႊီလွီမင္းဆိပ္ေခ်ာင္း၌
တေသာင္းေသာင္းေပ်ာ္စဥ္တြင္
တူစံုရွုၾကည့္ခ်င္သည္ သႀကၤန္အခါတည္းေလ"
ဟု ရြီးဖြဲ႕ထားသည္ကိုတြိရသည္သာမက တန္းခိုးဆရာထြန္းႀကီးကလည္း -
"လွီပြဲသဘင္၊ ရီထဲတြင္၌ ၊ ေပ်ာ္ရႊင္ျမဴးထူး၊ မင္းလြင္က်ဴးလွ်က္၊ တန္ခူးခါမွီ၊ လရာသီဝယ္၊ ေလာကီဘာသာ၊ ဓမၼတာျဖင္႔၊ နာဝါခ်င္းယွဥ္၊ ေလာင္းခ်င္းၿပိဳင္လွ်က္၊ ငါႏိုင္သူယႈံး၊ တျပံဳးျပံဳးႏွင့္၊ ဖက္ႏႈန္းလွီေလွာ္၊ ရီအေပၚ၌၊ ရႊင္ကာေပ်ာ္မြိ၊ လုပ္ႀကံမိေအာင္၊ လွီဖြဲ႕သံခ်ိဳ၊ ဆိုသူတျဖာ၊ ေလွာ္သူတဝ၊ ကသူအေပါင္း၊ တေသာင္းေသာင္းႏွင့္၊ ေမာင္းတဟီးဟီး၊ ခတ္တီးမညံ၊ ေအာင္လံဝီဝီ၊ ၿပိဳင္လွီၿပိဳင္ေလာင္း၊ ရီေခ်ာင္းမလပ္၊ ပရိသတ္မ်ား၊ ပြဲၾကည့္သားရို႕"
ဟူ၍ စပ္ဆိုထားခသည္။ ၿပိဳင္ေလာင္းၿပိဳင္ပြဲကို သႀကၤန္ (သို႔မဟုတ္) သႀကၤန္လြန္၍ ကဆုန္ေညာင္ရီမသြန္းမီွကာလအတြင္း က်င္းပရျခင္း၏အေႀကာင္းမွာ လူထုပြဲလမ္းသဘင္အားျဖင့္ လူထုအားလပ္ခ်ိန္ကို ရြီးခ်ယ္ရျခင္းျဖစ္သည္။ လူထုဆိုသည္မွာလည္း ေတာင္သူလယ္သမားမ်ားသာလွ်င္ျဖစ္သျဖင့္ လယ္သမားအဖို႔ တလင္းပြဲစပါးေရာင္းၿပီးခ်ိန္ အားလပ္ခ်ိန္ျဖစ္သည္။ ဤၿပိဳင္ေလာင္းၿပိဳင္ပြဲသည္ ဆင္းရဲသားမ်ား၏ပြဲလမ္းသဘင္ျဖစ္ၿပီး အမ်ားစုေပါင္း၍ အားႀကိဳးမာန္တက္လုပ္ေဆာင္ရသည့္ အားကစပ္ေပ်ာ္ပြဲရႊင္ပြဲတရပ္လည္းျဖစ္သည္။ စုေပါင္းညီညာ၊ ေအာင္ေၾကာင္းျဖာဆိုသည့္ေဆာင္ပုဒ္အတိုင္း ညီညြတ္ေရးကိုရွိရွုေသာ ပြဲလမ္းသဘင္ျဖစ္ေပသည္။
ၿပိဳင္ေလာင္းလ်ာ
ၿပိဳင္ေလာင္းၿပိဳင္ပြဲ ကိုက်င္းပႏိုင္ရန္အတြက္ "ၿပိဳင္လီွ၊ ၿပိဳင္ေလာင္း" ေခၚသည့္ ၿပိဳင္ပြဲဝင္မည့္ ေလာင္းေကာင္းရဟိေရးမွာ ပထမအေရးအႀကီးဆံုးျဖစ္သကဲ့သို႔ ေလာင္းေကာင္းရေရးကို ရွိရွု၍ သစ္ပင္ခြတ္လွဲရန္ တရပ္လံုးတရြာလံုး အားပီးပါဝင္ေလ့ဟိသည္။ သန္သန္မာဟိေသာ ေယာက္်ားမ်ားကဦးေဆာင္ၿပီး ေတာသံုးေတာင္ ကုန္ေအာင္လားကာ သစ္ေကာင္းရွာရသည္။ သစ္ရွွာမထြက္မွီကပင္ ဓေလ႔အတိုင္း ေဗဒင္ဆရာႏွင့္ ရြာေက်ာင္းဆရာေတာ္ရို႕ ၾသဝါဒကိုိခံယူၿပီး ရက္ေကာင္းနိသာရီြးခ်ယ္၍ သစ္ခြတ္ရသည္။
လိုက္ပါရသည့္သူမ်ားအထဲတြင္ ကိုယ္အဂၤါခ်ိဳ႕တဲ့ေသာ၊ မသန္စြမ္းသူမ်ား မပါဝင္ရ။ အမ်ားအားျဖင့္ ဆယ့္ေျခာက္လံဟိသည့္ ၿပိဳင္ေလာင္းမ်ားကို ၿပိဳင္ပြဲ၌ အသံုးခ်ေလ့ဟိသျဖင္႔ အဆမတန္ အသက္ႀကီးသည့္သစ္ပင္မ်ားကို တြိေအာင္ရွာရသည္။ သစ္အေၾကာင္း ေကာင္းစြာနားလည္သည့္ဆရာမ်ားႏွင့္တိုင္ပင္ၿပီး အနာအဆာမပါေသာ သစ္ကိုခြတ္ယူရသည္။ သစ္ပင္ခြတ္ကတည္းက သစ္ပင္လဲပံုကို နိမိတ္ေကာင္းယူေလ့ဟိသည္။ သစ္ပင္သည္ သစ္ငုတ္ႏွင့္ အနီးကပ္ဆံုးလဲလွ်င္ ေလာင္းေလွာ္၍လားမည့္ ေလာင္းမျဖစ္ဟုယူဆသည္။ သစ္ငုတ္ႏွင့္ ဝီးရာသို႔က်သည့္သစ္ကိုမွ ပိုၿပီးႏွစ္သက္သည္။ တခ်ိဳ႕ရြာမ်ားမွ ၿပိဳင္ေလာင္းမ်ားမွာဆိုလွ်င္ ေတာင္တလံုး၊ ႏွစ္လံုးကိုပင္ ေက်ာ္၍လွဲသည္ဟု အဆိုဟိသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ၿပိဳင္ေလာင္းရွာထြက္ကတည္းက -
"သံုးေတာင္ေက်ာ္လို႔ လဲလတ္ေတ
ထူးကဲလွေရ ထိုနိမိတ္ေၾကာင့္
ေမာင္ရို႕ၿပိဳင္ေလာင္း ေလွာ္ေရခါ
လွ်င္ျမန္ရာမွာအတုမဟိ
နီလရထားပံုပမာ
ယုဇနာတာ လြန္ေျမာက္ေအာင္
တမဟုတ္ခ်င္း ေရာက္ႏိုင္ေရ
အမွန္ေျပာမည္ ျမင္းသိေႏၶာ
တိမ္ညြန္႔စားႏွင့္ႏိႈင္းစရာ
သံုးလူ႔ဆရာ ေလာင္းသိဒၶတ္က
ေလွးေတာ္တင္လို႔ ပစ္လႊတ္ရာ
ျမႇားတံပမာ အဟုန္ျပင္း
ဂဠဳန္မင္းလည္း မတုႏိုင္
ၿပိဳင္ဖို႔လာေရ လွီေတာ္သားရို႕
ဝီးကေယွာင္ယွားပါကတ္လီ
ဇာမထီ ဇာနီၿပိဳင္ေလာင္း"
ဟူ၍ မိမိ႐ို႕ၿပိဳင္ေလာင္းသည္ သစ္ခြတ္ကတည္းက ေတာင္သံုးလံုးေက်ာ္၍လဲသည့္ သစ္ေလာင္းလ်ာကို ျပဳလုပ္ထားေသာေလာင္းျဖစ္သျဖင့္ နီလရထားကဲ့သို႔ လွ်င္ျမန္လွသည္ဟု ၿပိဳင္ေလာင္းဂုဏ္ပုဒ္ကိုေဖာ္က်ဴးၿပီး တဘက္သားမခံခ်င္ေအာင္ သံက်ပ္ႀကီးထိုးထားျခင္းျဖစ္သည္။
ၿပိဳင္ေလာင္းပံုသ႑ာန္
ရခိုင္ျပည္တြင္ ရီလမ္းခရီးမ်ားလွသျဖင့္ ေလာင္းလွီကိုအသံုမ်ားသကဲ့သို႔ ရွိရခိုင္ဘုရင္မ်ားလက္ထက္က လွီအမ်ိဳးမ်ိဳးဟိခသည္။ ဘားမဲ့၊ သကၠဒါန္၊ ဂၽြတ္၊ ကရဝိတ္၊ ရိေတာ္စပ္တင္၊ ေလွာ္ကား ၊ လြန္းၾကင္၊ ျပာႆဒ္၊ ေဖာင္လွီ၊ ရႊီေလာင္း၊ ရႊီမီးေက်ာင္း၊ ရႊီၾကက္၊ ရႊီက်ီ၊ ရႊီစာမရီ စသည္ျဖင့္ျဖစ္သည္။
ယခုအမ်ားသံုးေလာင္းလွီ႐ို႕မွာ "ထြင္းေလာင္း၊ စပ္ေလာင္း" ဟူ၍ႏွစ္မ်ိဳးဟိသည္။ ယင္း႐ို႕ကိုို အသံုးခ်သည့္အတိုင္း ၿပိဳင္ေလာင္း၊ စီေလာင္း၊ ေလာင္းႀကီးလွီႀကီးဟူ၍ အမ်ိဳးမ်ိဳးေခၚသည္။ ၿပိဳင္ေလာင္းမွာ ထြင္းေလာင္းမ်ိဳးျဖစ္သည္။ ၿပိဳင္ေလာင္းမွာ (၆) လံမွ (၁၆) လံထိ အရွည္ဟိသည္။ ဦး၊ ပဲ႔၊ ရီစားဟူ၍ အစိတ္အပိုင္းမ်ားကို စနစ္က်ေအာင္၊ အခ်ိဳးက်ေအာင္ လုပ္ရသည္။ ေလာင္းထြင္းၿပီးေသာအခါ မီးပြတ္တိုက္၊ ဆီေခ်ာတိုက္၊ မိုဟင္းေခါင္းႏွင့္တိုက္ အစဟိသည့္ တန္းဆာဆင္ျခင္းမ်ားျပဳလုပ္ရသည္။ (၁၆) လံရွည္ ၿပိဳင္ေလာင္းမွာ ဦးႏွင့္ပဲ့ကို တလံေလာက္စီ အရွည္ထားရသည္။ ဦးက သၿပီအိုးအျပင္ နဂါးရုပ္၊ ကိႏၷရာရုပ္၊ နယားရုပ္၊ ဟသၤာရုပ္၊ ပန္းကႏုတ္မ်ားကို ထုဆစ္တပ္ဆင္ထားသည္။ ဆီးျခယ္သပၸါယ္ထားသည္မွာ ၾကည့္၍အလြန္လွသည္။ ပဲ့ဆိုလွ်င္ "ျမာဒင္" ေခၚ တက္မခံုကို က်ီး၊ က်ား၊ ငွက္ရုပ္၊ ၾကာပန္းရုပ္မ်ားျဖင့္ မြမ္းမံထားသည္။ တက္မဆိုလွ်င္ "ျမာတံရွည္" ဟုေခၚေသာ တက္မကို အသံုးျပဳသည္။ ေလာင္းဝမ္းမွာဆိုလွ်င္ ေလာင္းေလွာ္သားမ်ားထိုင္ရန္ "ဒဂံု" တပ္ၿပီး "ပင္္းကန္'' မ်ားကို (၂) လံေလာက္တြင္ (၃) ခုေလာက္ တပ္ဆင္ထားရသည္။ ေလာင္းကို လူအမ်ားက ထမ္းခ်ထမ္းတင္ျပဳလုပ္ရသည္။ အမ်ိဳးသမီးမ်ားေက်ာ္မတက္ရန္ စည္းကမ္းသတ္မွတ္ထားသည္။
ေလာင္းေလွာ္သားမ်ား
ဆယ့္သွ်စ္ေယာက္စီးရသည့္ (၆) လံ ၿပိဳင္းေလာင္းမွာဆိုလွ်င္ ေနာက္ဆံုးက တက္မကိုတဦး၊ တက္မကိုင္ရွိက ပဲ့ေထာင္ႏွစ္ဦး၊ ရွိတြင္ ဦးစီဦးေပါက္ေခၚသည့္ ပန္းဆြဲတဦး၊ ဦးစီးေနာက္က "လိုင္ဆစ္ေတာင္ဖ်ံ" ေခၚသည့္ ဦးေထာင္စီးႏွစ္ဦး၊ က်န္ဆယ့္ႏွစ္ဦးမွာ တပင္းကန္ႏွစ္ေယာက္တတြဲစီ အေလွာ္သမား (၆) ဆိုင္းထိုင္ရသည္။ (၁၆) လံ ၿပိဳင္ေလာင္မွာဆိုလွ်င္ လူေလးဆယ္ေယာက္ တက္စီးရသည္။ ေလာင္းေလွွာ္သားမ်ားမွာ အဝတ္ဆင္တူ၊ ေဂါင္းေပါင္းစြန္ေထာင္၊ ရင္စည္း၊ စလြယ္သိုင္း၊ ရင္သိုင္းအမ်ိဳးမ်ိဳး ဝတ္ဆင္ရသည္။ ေလာင္းေလွာ္သူမ်ားသည္ ဦးစီးတက္ခ်သည္ကိုၾကည့္၍ တက္ညီေအာင္လိုက္ေလွာ္ရသည္။ ဦးစီးလုပ္သူက တက္ေလွာ္သည္ကို ႀကီးၾကပ္ရသကဲ့သို႔ ပဲ့ကိုင္ကလည္း ေလာင္းတည့္တည့္လာားေအာင္ တာဝန္ယူရသည္။
ဦးစီးလုပ္သူမွာ အလြန္ေတာ္ဖို႔လိုသည္။ ကိုယ့္ေလာင္းအလားအလာကိုၾကည့္ၿပီး တက္ခ်ရသည္။ ျပဳိင္ေလာင္းတာအထြက္ တက္ကိုရီျမႇဳပ္ၿပီး အရွည္ဆြဲေလွာ္ခတ္ကာ ပန္းအဝင္ တက္ကို သြက္သြက္ယင္ယင္ေလွာ္ရသည္။ တနည္းဆိုလွ်င္ ၿပိဳင္ေလာင္းယင္ဖို႔အင္အားမွာ ဦးစီး၏လႈပ္လွ်ားမႈအေပၚ၌ တည္သည္။ ၿပိဳင္ေလာင္းအသွ်ိန္ယူ၍ တာထြက္လာသည့္အခါ မတိမ္းမေစာင္းရန္ အေရႀကီးသည္။ တာအထြက္တြင္ ေလာင္းဦးစီးလုပ္သူက ေစာင္းလိုက္မည္ဆိုလွ်င္ ျပန္၍တည့္ေအာင္လုပ္ရသျဖင့္ အခ်ိန္ၾကာတတ္ၿပီး ေနာက္က်က်န္ရစ္မည္ကို စိုးရိမ္ရသည္။
ၿပိဳင္ေလာင္းေလွာ္၍ အင္တန္အသွ်ိန္ရလာသည့္အခါ အၿပီးျမန္၍မွန္လာသည့္အခါ တက္မကိုင္လုပ္သူက တက္မကို ရီထဲနစ္ရုံေလာက္ရာ ခ်ထားေလ့ဟိသည္။ ေတာ္သည့္ကၽြမ္းသည့္ တက္မကိုင္မ်ားဆိုလွ်င္ တက္မကိုရီေပၚေဖာ္၍ ယူလာတတ္သည္။
ထို႔ေၾကာင့္
"ကိုးစိပ္ကိုးလံ၊ ကိုးပင္းကန္
က်င္သန္တိရာ တက္ပ်ာစီးလို႔
မဟာေလာင္းႀကီးထြက္လို႔လာ
ဇမၺဴဒီပါ လက္ယာကၽြန္းမွာ
ထြန္းေရနီလ ပံုပမာ
သတင္းေၾကညာ နာမည္ႀကီး
ၿပိဳင္ေလာင္းဦးစီး "ဆရာေအာင္"
သူကရိွေဆာင္ လမ္းညႊန္ျပလို႔
ၿပိဳင္ေလာင္းဝမ္းမ ပင္းကန္မွာ
ရိွေနာက္ဘယ္ညာ နီရာစိေအာင္
လူစိတက္စိ ထိုင္ၿပီးသကာ
ဦးစီးဆရာ ခ်ေရတက္ႏွင့္
မပ်က္မကြက္ ညီညီညာ
ရီပန္းဖြားေအာင္ တက္ကိုစြဲလို႔
တဟုန္တည္းႏွင့္ ထြက္လီခါ
ၿပိဳင္ေလာင္းပဲ့မွာ "ဆရာထြန္း"က
ရပ္ေစာက္ထလို႔ ရိွကိုေမွ်ာ္
သူ႔လက္စြဲေတာ္ ထိုတက္မကို
ျမာဒင္ထက္က ေနာင္းေနာင္းကိုင္
မယိမ္းမယိုင္ လွီမေစာင္းေအာင္
ေျဖာင့္ေျဖာင့္တန္းတန္း ကိုင္လို႔လာ
ဇာသူတခါ ၿပိဳင္ဝ႔ံဖို႔လဲ
အပဲြပဲြ ႏႊဲလို႔လာ ယံႈးေရဆိုစြာ သူရို႕မသိ”
ဟူ၍ "က်င္သန္" ေခၚလူသန္မ်ားစီးေသာ မဟာေလာင္းႀကီးမွာ နာမည္ႀကီးသည့္ ဆရာေအာင္က ေလာင္းဦးစီး၊ ပဲ့ကိုင္မွာ နာမည္ေက်ာ္ဆရာထြန္းျဖစ္သည့္အေၾကာင္း၊ လူစိတက္စိေလွာ္လာသည့္ဤမဟာေလာင္းႀကီးကို ဇာသူၿပိဳင္ဝံ့ပါမည္နည္းဟု သံက်ပ္ထိုးထားျခင္းျဖစ္သည္။
ေလာင္းၿပိဳင္ပြဲ က်င္းပပံု
ၿပိဳင္ေလာင္းပြဲကို ရပ္ရြာအခ်င္းခ်င္း (သို႔မဟုတ္) ၿမိဳ႕နယ္ခရိုင္အလိုက္ က်င္းပေလ့ဟိသည္။ ရာသီပြဲအျဖစ္သာမက ဘုရားပြဲ၊ မင္းပြဲစိုးပြဲမ်ားႏွင့္တြဲဖက္၍လည္း က်င္းပသည္။ ၿပိဳင္ပြဲဝင္မည္ဆိုလ်ွင္ မၿပိဳင္ခင္ကပင္ ရြာသွ်င္မ၊ ေခ်ာင္းသွ်င္မမ်ားကုိ ေလာင္းဦးခိုက္ၿပီး အတီးအမႈတ္၊ အဆိုအကမ်ားျဖင့္ ပ,သပူေဇာ္ေလ့ဟိသည္။ ေလာင္းၿပိဳင္ပြဲကို ေခ်ာင္းမ်ား၌ က်င္းပေလ့ဟိၿပီး ဖ်ားရီကမ္းနဖူးျပည့္နီေသာ လဆန္းစ၊ လဆုတ္စအခါမ်ား၌ က်င္းပသည္။
ေလာင္းၿပိဳင္ပြဲကို ျဖားတလတ္ေထာက္တက္ေသာ မိုးထက္သား (၁၀) ခ်က္တီး၊ (၁၁) ခ်က္တီးေလာက္ကအစျပဳၿပီး ျဖားက်ခ်ိန္ ညဇာ (၃-၄) ခ်က္တီးခန္႔ေလာက္တြင္ အဆံုးသတ္သည္။ ပြဲကို (၃) ရက္အထိ က်င္းပသည္။ ႏိုင္သူအား ေနာက္ဆံုးနိမွာ ေရႊေလာင္းႏွင့္ ေအာင္္ဆုေအာင္လံကို ခ်ီးျမွင့္သည္။ ရပ္ရြာလူႀကီးမ်ားကို ဒိုင္လူႀကီးမ်ားအျဖစ္ ရြီးခ်ယ္တင္ေျမွာက္ေလ့ဟိသည္။ အျငင္းမပြားရေအာင္ အရပ္ရပ္ကၿပိဳင္လာသည့္ ေလာင္းဦးစီးမ်ားစုေပါင္းေဆြးေႏြးၿပီး စီစဥ္ရသည္။ ဆံုးျဖတ္ရသည္။
ၿပိဳင္ေလာင္းၿပိဳင္ပြဲအတြက္ တာအထြက္အစကကပင္ အဆံုးပန္းဖူးတိုင္အကြာအဝီးကိုိ သတ္မွတ္ထားရသည္။ ၿပိဳင္သည့္အခါ ရိုးရာဓေလ့အတိုင္းဆိုလွ်င္ တာအညီထြက္ႏိုင္ရန္ သံတံုးကို စင္ျမင့္က ႀကိဳးႏွင့္ဆြဲၿပီး ရီကိုခ်၍ အခ်က္ပီးရသည္။ ယခုအခါ ေခတ္အေလွ်ာက္ ေသနတ္ပစ္ေဖာက္သည္။ ပန္းဖူးအဝင္မွာလည္း အႏိုင္အယွဳံးကို စက္ျဖတ္ပန္းဆြဲနည္းျဖင္႔ ဆံုးျဖတ္ေလ့ဟိသည္။
စက္ျဖတ္နည္းမွာ ေလာင္းဦးကဓားကိုစိုက္ထားလွ်က္ ပန္းဖူးက တားထားသည့္ႀကိဳးကို အလိုအေလ်ာက္ျဖတ္လားသည္ႏွင့္တၿပိဳင္နက္ ပန္းဖူးမွာညြတ္က်လာပါသည္။ ပန္းဆြဲမွာ ဝါးလံုးကိုေဖာက္ၿပီး ႀကိမ္ႏြယ္တခုခုထိုးသြင္းထားသည္။ ယင္းကို ဦးစီးပန္းဆြဲအစ ေလာင္းသမားရို႕အထိ ဆြဲယူရပါသည္။ ဤသို႔ ပန္းဖူးကိုစီစဥ္ထားၿပီး အႏိုင္အယွံဳးဆံုးျဖတ္သည္။
ၿပိဳင္ေလာင္းသံက်ပ္ႀကီး
-------------------------------
ၿပိဳင္ေလာင္းနိမွာ ေခ်ာင္းကမ္းပါးတဘက္တခ်က္တြင္ ရပ္ရြာအလိုက္ မ႑ပ္မ်ားထိုးၿပီး ဧည့္ခံေကၽြးမြီးသည္။ ကမ္းေထာင္းအျပည့္ ပရိသတ္ စည္ကားလွသည္။ မိမိ႐ို႕ရပ္ရြာ၌ ရိွသမွ်ေလာင္းလွီမ်ားႏွင့္ ေခ်ာင္းရိုးတေလွ်ာက္ ျပည္႔က်ပ္နီေအာင္ ပြဲၾကည့္ပရိသတ္ မ်ားျပားလွသည္။ တခ်ိဳ႕မွာ နပ်ိဳးပင္မ်ားကိုေဖာင္လုပ္၍ ၾကည့္တတ္သည္။
ေလာင္းၿပိဳင္ပြဲမစမီွ ကိုယ့္ရြာကိုယ့္ေလာင္းဂုဏ္ပုဒ္ကိုေဖာ္ထုတ္၍ သံက်ပ္ႀကီးမ်ား ထိုးေလ့ဟိသည္။ အိုးစည္ဗံုေမာင္းတီးမႈတ္ၿပီး သံက်ပ္ႀကီးမ်ားထိုးသည္မွာ အလြန္သာယာနာေပ်ာ္ဖြယ္ေကာင္းသည္။ သံက်ပ္ႀကီးမ်ားကို "ၿပိဳင္ေလာင္း သံက်ပ္ႀကီးမ်ား" ဟု ေခၚတြင္လာလတ္သည္။ ၿပိဳင္ေလာင္းပဲြမ်ားမွာ သံက်ပ္ႀကီးမ်ားေပၚေပါက္လာသည့္ ေအာက္ၿခီရီေသာက္ျမစ္မ်ားျဖစ္သည္ဟု ယူဆရသည္။
ၿပိဳင္ေလာင္းမၿပိဳင္မီွ "လွီစိုင္း" လည္းျပဳသည္။ ျမင္းစိုင္းသည့္သေဘာ ကမ္းေထာင္းတေလွ်ာက္ သံက်ပ္ႀကီးမ်ားထိုးကာ အသာအညင္ လူးလာေခါက္ျပန္ ကခုန္တီးမႈတ္ ေလွာ္ခတ္လားကတ္သည္မွာ ေပ်ာ္စရာပကတိျဖစ္သည္။ နားေထာင္၍ စိတ္ႄကြစီသည္။ ေလာင္းသမားအခ်င္းခ်င္း မိမိဂုဏ္ပုဒ္ေဖာ္၍ သံက်ပ္ထိုးသည္မ်ားကို အနည္းငယ္ေဖာ္ျပၿပီးျဖစ္သည္။ သံက်ပ္ကို ၿပိဳင္ေလာင္းသမားအခ်င္းခ်င္း ထိုးသည္သာမဟုတ္၊ ပြဲၾကည့္ပရိသတ္ကိုပါ ေစာင္းခ်ိတ္ထိုးေလ့ဟိသည္။
''ေဂါင္းေပါင္းထီထီး ဘႀကီးေလ
က်န္းခန္႔သာ မာပါယင့္လား
မိတၱာဟိလို႔ မီးစြာရာ
စိတ္ဆိုးမာန္ပါ မဟိပါကဲ႔။
ႏွခြမ္းဗက္လန္ ကန္ေတာ္ႀကီးႏွင့္
ၿပိဳင္ေလာင္းၾကည့္ဖို႔ လာလတ္ေတ
ေမာင္ရို႕ေလွာ္မည္ အားမငယ္ကဲ့။
ၿပိဳင္ေလာင္းေလွာ္လို႔ လက္ေမာင္းနာ
တခ်က္ဖ်စ္ပါ အိုမမရို႕။
မကၠလာကို ေဂါင္းမွာေဆာင္း
ကမ္းေထာင္းထက္က အရီးေလ
သမက္ေလာင္းေခ် ႏုိင္္စီေၾကာင္းကို
ဆုမြန္ေတာင္းဖို႔ ေကာင္းပါေရ။
ကညာပ်ိဳေခ် အုိမမရို႕
ကမ္းေထာင္းထက္က လူးက်မည္
ေစတနာႏွင့္ ေျပာခပါယင့္။ ” စသည္ျဖင့္ျဖစ္သည္။
လက္လံအလိုက္ ယွဥ္ၿပိဳင္ေရးအစီအစဥ္မ်ားကို လူႀကီးမ်ားက စီစဥ္ပီးရသည္။ အႏိုင္ရသည့္ ၿပိဳင္ေလာင္းမ်ားကို ေနာက္ဆံုးနိ၌ ေရႊေမာင္းေငြေမာင္းမ်ားႏွင့္ ေအာင္ဆုေအာင္လံ ခ်ီးျမွင့္သည္။ ေနာက္ဆံုး ဆုရသည့္ၿပိဳင္ေလာင္းဦးစီးက ေရႊေမာင္းကိုဆြဲ၍ လွီေတာ္သားမ်ားက ေအာင္လံကိုင္ၿပီး ေခ်ာင္းရိုးတေလွ်ာက္စံုဆန္စိုင္းလွ်က္ ကခုန္တီးမႈတ္သီဆိုကာ ပရိသတ္အားႏႈတ္ဆက္ေလ့ဟိသည္။
လူထုပြဲလမ္းသဘင္ လယ္သမားလုပ္သားမ်ား၏ ပြဲလမ္းသဘင္၊ စုေပါင္းညီညြတ္လုပ္ေဆာင္မွ ေအာင္သည့္ ပြဲလမ္းသဘင္ျဖစ္သည္။ ရခိုင္ၿပိဳင္ေလာင္းၿပိဳင္ပြဲကို ရိုးရာမပ်က္ အစဥ္အၿမဲက်င္းပႏိုင္စီရန္ ေတာင့္တေမွ်ာ္လင့္ကာျဖင့္ နိဂံုးခ်ဳပ္လိုက္ပါသည္။
(အစံေမာင္)
==============
ရခိုင္ျပည္တြင္ သႀကၤန္လ၌ ရီေလာင္းပြဲကိုလည္းေကာင္း၊ က်င္ပြဲ (ေခၚ) လက္ပန္းလံုးပြဲကိုလည္းေကာင္း၊ လွီၿပိဳင္ပဲြ (ေခၚ) ၿပိဳင္ေလာင္းၿပိဳင္ပြဲကိုလည္းေကာင္း ရာသီပြဲမ်ားအျဖစ္က်င္းပေလ့ဟိသည္။ ဤေဆာင္းပါး၌ ၿပိဳင္ေလာင္းပြဲသဘင္ ဆင္ယင္က်င္းပပံုကို တင္ျပလိုပါသည္။
ၿပိဳင္ေလာင္းပြဲကို သႀကၤန္လတြင္က်င္းပေႀကာင္း စာဆိုဥကၠာပ်ံ ရႊန္းလိုက္ရတု၌
"ရကၡမွန္ဖူး၊ ေျမာက္ဦးရႊီျပည္သာ၌
မ်ားစြာသည္ ရႊီလီွေပါင္း
သိဂၤနဒီ နန္းေတာင္ဆီဝယ္
ရႊီလွီမင္းဆိပ္ေခ်ာင္း၌
တေသာင္းေသာင္းေပ်ာ္စဥ္တြင္
တူစံုရွုၾကည့္ခ်င္သည္ သႀကၤန္အခါတည္းေလ"
ဟု ရြီးဖြဲ႕ထားသည္ကိုတြိရသည္သာမက တန္းခိုးဆရာထြန္းႀကီးကလည္း -
"လွီပြဲသဘင္၊ ရီထဲတြင္၌ ၊ ေပ်ာ္ရႊင္ျမဴးထူး၊ မင္းလြင္က်ဴးလွ်က္၊ တန္ခူးခါမွီ၊ လရာသီဝယ္၊ ေလာကီဘာသာ၊ ဓမၼတာျဖင္႔၊ နာဝါခ်င္းယွဥ္၊ ေလာင္းခ်င္းၿပိဳင္လွ်က္၊ ငါႏိုင္သူယႈံး၊ တျပံဳးျပံဳးႏွင့္၊ ဖက္ႏႈန္းလွီေလွာ္၊ ရီအေပၚ၌၊ ရႊင္ကာေပ်ာ္မြိ၊ လုပ္ႀကံမိေအာင္၊ လွီဖြဲ႕သံခ်ိဳ၊ ဆိုသူတျဖာ၊ ေလွာ္သူတဝ၊ ကသူအေပါင္း၊ တေသာင္းေသာင္းႏွင့္၊ ေမာင္းတဟီးဟီး၊ ခတ္တီးမညံ၊ ေအာင္လံဝီဝီ၊ ၿပိဳင္လွီၿပိဳင္ေလာင္း၊ ရီေခ်ာင္းမလပ္၊ ပရိသတ္မ်ား၊ ပြဲၾကည့္သားရို႕"
ဟူ၍ စပ္ဆိုထားခသည္။ ၿပိဳင္ေလာင္းၿပိဳင္ပြဲကို သႀကၤန္ (သို႔မဟုတ္) သႀကၤန္လြန္၍ ကဆုန္ေညာင္ရီမသြန္းမီွကာလအတြင္း က်င္းပရျခင္း၏အေႀကာင္းမွာ လူထုပြဲလမ္းသဘင္အားျဖင့္ လူထုအားလပ္ခ်ိန္ကို ရြီးခ်ယ္ရျခင္းျဖစ္သည္။ လူထုဆိုသည္မွာလည္း ေတာင္သူလယ္သမားမ်ားသာလွ်င္ျဖစ္သျဖင့္ လယ္သမားအဖို႔ တလင္းပြဲစပါးေရာင္းၿပီးခ်ိန္ အားလပ္ခ်ိန္ျဖစ္သည္။ ဤၿပိဳင္ေလာင္းၿပိဳင္ပြဲသည္ ဆင္းရဲသားမ်ား၏ပြဲလမ္းသဘင္ျဖစ္ၿပီး အမ်ားစုေပါင္း၍ အားႀကိဳးမာန္တက္လုပ္ေဆာင္ရသည့္ အားကစပ္ေပ်ာ္ပြဲရႊင္ပြဲတရပ္လည္းျဖစ္သည္။ စုေပါင္းညီညာ၊ ေအာင္ေၾကာင္းျဖာဆိုသည့္ေဆာင္ပုဒ္အတိုင္း ညီညြတ္ေရးကိုရွိရွုေသာ ပြဲလမ္းသဘင္ျဖစ္ေပသည္။
ၿပိဳင္ေလာင္းလ်ာ
ၿပိဳင္ေလာင္းၿပိဳင္ပြဲ ကိုက်င္းပႏိုင္ရန္အတြက္ "ၿပိဳင္လီွ၊ ၿပိဳင္ေလာင္း" ေခၚသည့္ ၿပိဳင္ပြဲဝင္မည့္ ေလာင္းေကာင္းရဟိေရးမွာ ပထမအေရးအႀကီးဆံုးျဖစ္သကဲ့သို႔ ေလာင္းေကာင္းရေရးကို ရွိရွု၍ သစ္ပင္ခြတ္လွဲရန္ တရပ္လံုးတရြာလံုး အားပီးပါဝင္ေလ့ဟိသည္။ သန္သန္မာဟိေသာ ေယာက္်ားမ်ားကဦးေဆာင္ၿပီး ေတာသံုးေတာင္ ကုန္ေအာင္လားကာ သစ္ေကာင္းရွာရသည္။ သစ္ရွွာမထြက္မွီကပင္ ဓေလ႔အတိုင္း ေဗဒင္ဆရာႏွင့္ ရြာေက်ာင္းဆရာေတာ္ရို႕ ၾသဝါဒကိုိခံယူၿပီး ရက္ေကာင္းနိသာရီြးခ်ယ္၍ သစ္ခြတ္ရသည္။
လိုက္ပါရသည့္သူမ်ားအထဲတြင္ ကိုယ္အဂၤါခ်ိဳ႕တဲ့ေသာ၊ မသန္စြမ္းသူမ်ား မပါဝင္ရ။ အမ်ားအားျဖင့္ ဆယ့္ေျခာက္လံဟိသည့္ ၿပိဳင္ေလာင္းမ်ားကို ၿပိဳင္ပြဲ၌ အသံုးခ်ေလ့ဟိသျဖင္႔ အဆမတန္ အသက္ႀကီးသည့္သစ္ပင္မ်ားကို တြိေအာင္ရွာရသည္။ သစ္အေၾကာင္း ေကာင္းစြာနားလည္သည့္ဆရာမ်ားႏွင့္တိုင္ပင္ၿပီး အနာအဆာမပါေသာ သစ္ကိုခြတ္ယူရသည္။ သစ္ပင္ခြတ္ကတည္းက သစ္ပင္လဲပံုကို နိမိတ္ေကာင္းယူေလ့ဟိသည္။ သစ္ပင္သည္ သစ္ငုတ္ႏွင့္ အနီးကပ္ဆံုးလဲလွ်င္ ေလာင္းေလွာ္၍လားမည့္ ေလာင္းမျဖစ္ဟုယူဆသည္။ သစ္ငုတ္ႏွင့္ ဝီးရာသို႔က်သည့္သစ္ကိုမွ ပိုၿပီးႏွစ္သက္သည္။ တခ်ိဳ႕ရြာမ်ားမွ ၿပိဳင္ေလာင္းမ်ားမွာဆိုလွ်င္ ေတာင္တလံုး၊ ႏွစ္လံုးကိုပင္ ေက်ာ္၍လွဲသည္ဟု အဆိုဟိသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ၿပိဳင္ေလာင္းရွာထြက္ကတည္းက -
"သံုးေတာင္ေက်ာ္လို႔ လဲလတ္ေတ
ထူးကဲလွေရ ထိုနိမိတ္ေၾကာင့္
ေမာင္ရို႕ၿပိဳင္ေလာင္း ေလွာ္ေရခါ
လွ်င္ျမန္ရာမွာအတုမဟိ
နီလရထားပံုပမာ
ယုဇနာတာ လြန္ေျမာက္ေအာင္
တမဟုတ္ခ်င္း ေရာက္ႏိုင္ေရ
အမွန္ေျပာမည္ ျမင္းသိေႏၶာ
တိမ္ညြန္႔စားႏွင့္ႏိႈင္းစရာ
သံုးလူ႔ဆရာ ေလာင္းသိဒၶတ္က
ေလွးေတာ္တင္လို႔ ပစ္လႊတ္ရာ
ျမႇားတံပမာ အဟုန္ျပင္း
ဂဠဳန္မင္းလည္း မတုႏိုင္
ၿပိဳင္ဖို႔လာေရ လွီေတာ္သားရို႕
ဝီးကေယွာင္ယွားပါကတ္လီ
ဇာမထီ ဇာနီၿပိဳင္ေလာင္း"
ဟူ၍ မိမိ႐ို႕ၿပိဳင္ေလာင္းသည္ သစ္ခြတ္ကတည္းက ေတာင္သံုးလံုးေက်ာ္၍လဲသည့္ သစ္ေလာင္းလ်ာကို ျပဳလုပ္ထားေသာေလာင္းျဖစ္သျဖင့္ နီလရထားကဲ့သို႔ လွ်င္ျမန္လွသည္ဟု ၿပိဳင္ေလာင္းဂုဏ္ပုဒ္ကိုေဖာ္က်ဴးၿပီး တဘက္သားမခံခ်င္ေအာင္ သံက်ပ္ႀကီးထိုးထားျခင္းျဖစ္သည္။
ၿပိဳင္ေလာင္းပံုသ႑ာန္
ရခိုင္ျပည္တြင္ ရီလမ္းခရီးမ်ားလွသျဖင့္ ေလာင္းလွီကိုအသံုမ်ားသကဲ့သို႔ ရွိရခိုင္ဘုရင္မ်ားလက္ထက္က လွီအမ်ိဳးမ်ိဳးဟိခသည္။ ဘားမဲ့၊ သကၠဒါန္၊ ဂၽြတ္၊ ကရဝိတ္၊ ရိေတာ္စပ္တင္၊ ေလွာ္ကား ၊ လြန္းၾကင္၊ ျပာႆဒ္၊ ေဖာင္လွီ၊ ရႊီေလာင္း၊ ရႊီမီးေက်ာင္း၊ ရႊီၾကက္၊ ရႊီက်ီ၊ ရႊီစာမရီ စသည္ျဖင့္ျဖစ္သည္။
ယခုအမ်ားသံုးေလာင္းလွီ႐ို႕မွာ "ထြင္းေလာင္း၊ စပ္ေလာင္း" ဟူ၍ႏွစ္မ်ိဳးဟိသည္။ ယင္း႐ို႕ကိုို အသံုးခ်သည့္အတိုင္း ၿပိဳင္ေလာင္း၊ စီေလာင္း၊ ေလာင္းႀကီးလွီႀကီးဟူ၍ အမ်ိဳးမ်ိဳးေခၚသည္။ ၿပိဳင္ေလာင္းမွာ ထြင္းေလာင္းမ်ိဳးျဖစ္သည္။ ၿပိဳင္ေလာင္းမွာ (၆) လံမွ (၁၆) လံထိ အရွည္ဟိသည္။ ဦး၊ ပဲ႔၊ ရီစားဟူ၍ အစိတ္အပိုင္းမ်ားကို စနစ္က်ေအာင္၊ အခ်ိဳးက်ေအာင္ လုပ္ရသည္။ ေလာင္းထြင္းၿပီးေသာအခါ မီးပြတ္တိုက္၊ ဆီေခ်ာတိုက္၊ မိုဟင္းေခါင္းႏွင့္တိုက္ အစဟိသည့္ တန္းဆာဆင္ျခင္းမ်ားျပဳလုပ္ရသည္။ (၁၆) လံရွည္ ၿပိဳင္ေလာင္းမွာ ဦးႏွင့္ပဲ့ကို တလံေလာက္စီ အရွည္ထားရသည္။ ဦးက သၿပီအိုးအျပင္ နဂါးရုပ္၊ ကိႏၷရာရုပ္၊ နယားရုပ္၊ ဟသၤာရုပ္၊ ပန္းကႏုတ္မ်ားကို ထုဆစ္တပ္ဆင္ထားသည္။ ဆီးျခယ္သပၸါယ္ထားသည္မွာ ၾကည့္၍အလြန္လွသည္။ ပဲ့ဆိုလွ်င္ "ျမာဒင္" ေခၚ တက္မခံုကို က်ီး၊ က်ား၊ ငွက္ရုပ္၊ ၾကာပန္းရုပ္မ်ားျဖင့္ မြမ္းမံထားသည္။ တက္မဆိုလွ်င္ "ျမာတံရွည္" ဟုေခၚေသာ တက္မကို အသံုးျပဳသည္။ ေလာင္းဝမ္းမွာဆိုလွ်င္ ေလာင္းေလွာ္သားမ်ားထိုင္ရန္ "ဒဂံု" တပ္ၿပီး "ပင္္းကန္'' မ်ားကို (၂) လံေလာက္တြင္ (၃) ခုေလာက္ တပ္ဆင္ထားရသည္။ ေလာင္းကို လူအမ်ားက ထမ္းခ်ထမ္းတင္ျပဳလုပ္ရသည္။ အမ်ိဳးသမီးမ်ားေက်ာ္မတက္ရန္ စည္းကမ္းသတ္မွတ္ထားသည္။
ေလာင္းေလွာ္သားမ်ား
ဆယ့္သွ်စ္ေယာက္စီးရသည့္ (၆) လံ ၿပိဳင္းေလာင္းမွာဆိုလွ်င္ ေနာက္ဆံုးက တက္မကိုတဦး၊ တက္မကိုင္ရွိက ပဲ့ေထာင္ႏွစ္ဦး၊ ရွိတြင္ ဦးစီဦးေပါက္ေခၚသည့္ ပန္းဆြဲတဦး၊ ဦးစီးေနာက္က "လိုင္ဆစ္ေတာင္ဖ်ံ" ေခၚသည့္ ဦးေထာင္စီးႏွစ္ဦး၊ က်န္ဆယ့္ႏွစ္ဦးမွာ တပင္းကန္ႏွစ္ေယာက္တတြဲစီ အေလွာ္သမား (၆) ဆိုင္းထိုင္ရသည္။ (၁၆) လံ ၿပိဳင္ေလာင္မွာဆိုလွ်င္ လူေလးဆယ္ေယာက္ တက္စီးရသည္။ ေလာင္းေလွွာ္သားမ်ားမွာ အဝတ္ဆင္တူ၊ ေဂါင္းေပါင္းစြန္ေထာင္၊ ရင္စည္း၊ စလြယ္သိုင္း၊ ရင္သိုင္းအမ်ိဳးမ်ိဳး ဝတ္ဆင္ရသည္။ ေလာင္းေလွာ္သူမ်ားသည္ ဦးစီးတက္ခ်သည္ကိုၾကည့္၍ တက္ညီေအာင္လိုက္ေလွာ္ရသည္။ ဦးစီးလုပ္သူက တက္ေလွာ္သည္ကို ႀကီးၾကပ္ရသကဲ့သို႔ ပဲ့ကိုင္ကလည္း ေလာင္းတည့္တည့္လာားေအာင္ တာဝန္ယူရသည္။
ဦးစီးလုပ္သူမွာ အလြန္ေတာ္ဖို႔လိုသည္။ ကိုယ့္ေလာင္းအလားအလာကိုၾကည့္ၿပီး တက္ခ်ရသည္။ ျပဳိင္ေလာင္းတာအထြက္ တက္ကိုရီျမႇဳပ္ၿပီး အရွည္ဆြဲေလွာ္ခတ္ကာ ပန္းအဝင္ တက္ကို သြက္သြက္ယင္ယင္ေလွာ္ရသည္။ တနည္းဆိုလွ်င္ ၿပိဳင္ေလာင္းယင္ဖို႔အင္အားမွာ ဦးစီး၏လႈပ္လွ်ားမႈအေပၚ၌ တည္သည္။ ၿပိဳင္ေလာင္းအသွ်ိန္ယူ၍ တာထြက္လာသည့္အခါ မတိမ္းမေစာင္းရန္ အေရႀကီးသည္။ တာအထြက္တြင္ ေလာင္းဦးစီးလုပ္သူက ေစာင္းလိုက္မည္ဆိုလွ်င္ ျပန္၍တည့္ေအာင္လုပ္ရသျဖင့္ အခ်ိန္ၾကာတတ္ၿပီး ေနာက္က်က်န္ရစ္မည္ကို စိုးရိမ္ရသည္။
ၿပိဳင္ေလာင္းေလွာ္၍ အင္တန္အသွ်ိန္ရလာသည့္အခါ အၿပီးျမန္၍မွန္လာသည့္အခါ တက္မကိုင္လုပ္သူက တက္မကို ရီထဲနစ္ရုံေလာက္ရာ ခ်ထားေလ့ဟိသည္။ ေတာ္သည့္ကၽြမ္းသည့္ တက္မကိုင္မ်ားဆိုလွ်င္ တက္မကိုရီေပၚေဖာ္၍ ယူလာတတ္သည္။
ထို႔ေၾကာင့္
"ကိုးစိပ္ကိုးလံ၊ ကိုးပင္းကန္
က်င္သန္တိရာ တက္ပ်ာစီးလို႔
မဟာေလာင္းႀကီးထြက္လို႔လာ
ဇမၺဴဒီပါ လက္ယာကၽြန္းမွာ
ထြန္းေရနီလ ပံုပမာ
သတင္းေၾကညာ နာမည္ႀကီး
ၿပိဳင္ေလာင္းဦးစီး "ဆရာေအာင္"
သူကရိွေဆာင္ လမ္းညႊန္ျပလို႔
ၿပိဳင္ေလာင္းဝမ္းမ ပင္းကန္မွာ
ရိွေနာက္ဘယ္ညာ နီရာစိေအာင္
လူစိတက္စိ ထိုင္ၿပီးသကာ
ဦးစီးဆရာ ခ်ေရတက္ႏွင့္
မပ်က္မကြက္ ညီညီညာ
ရီပန္းဖြားေအာင္ တက္ကိုစြဲလို႔
တဟုန္တည္းႏွင့္ ထြက္လီခါ
ၿပိဳင္ေလာင္းပဲ့မွာ "ဆရာထြန္း"က
ရပ္ေစာက္ထလို႔ ရိွကိုေမွ်ာ္
သူ႔လက္စြဲေတာ္ ထိုတက္မကို
ျမာဒင္ထက္က ေနာင္းေနာင္းကိုင္
မယိမ္းမယိုင္ လွီမေစာင္းေအာင္
ေျဖာင့္ေျဖာင့္တန္းတန္း ကိုင္လို႔လာ
ဇာသူတခါ ၿပိဳင္ဝ႔ံဖို႔လဲ
အပဲြပဲြ ႏႊဲလို႔လာ ယံႈးေရဆိုစြာ သူရို႕မသိ”
ဟူ၍ "က်င္သန္" ေခၚလူသန္မ်ားစီးေသာ မဟာေလာင္းႀကီးမွာ နာမည္ႀကီးသည့္ ဆရာေအာင္က ေလာင္းဦးစီး၊ ပဲ့ကိုင္မွာ နာမည္ေက်ာ္ဆရာထြန္းျဖစ္သည့္အေၾကာင္း၊ လူစိတက္စိေလွာ္လာသည့္ဤမဟာေလာင္းႀကီးကို ဇာသူၿပိဳင္ဝံ့ပါမည္နည္းဟု သံက်ပ္ထိုးထားျခင္းျဖစ္သည္။
ေလာင္းၿပိဳင္ပြဲ က်င္းပပံု
ၿပိဳင္ေလာင္းပြဲကို ရပ္ရြာအခ်င္းခ်င္း (သို႔မဟုတ္) ၿမိဳ႕နယ္ခရိုင္အလိုက္ က်င္းပေလ့ဟိသည္။ ရာသီပြဲအျဖစ္သာမက ဘုရားပြဲ၊ မင္းပြဲစိုးပြဲမ်ားႏွင့္တြဲဖက္၍လည္း က်င္းပသည္။ ၿပိဳင္ပြဲဝင္မည္ဆိုလ်ွင္ မၿပိဳင္ခင္ကပင္ ရြာသွ်င္မ၊ ေခ်ာင္းသွ်င္မမ်ားကုိ ေလာင္းဦးခိုက္ၿပီး အတီးအမႈတ္၊ အဆိုအကမ်ားျဖင့္ ပ,သပူေဇာ္ေလ့ဟိသည္။ ေလာင္းၿပိဳင္ပြဲကို ေခ်ာင္းမ်ား၌ က်င္းပေလ့ဟိၿပီး ဖ်ားရီကမ္းနဖူးျပည့္နီေသာ လဆန္းစ၊ လဆုတ္စအခါမ်ား၌ က်င္းပသည္။
ေလာင္းၿပိဳင္ပြဲကို ျဖားတလတ္ေထာက္တက္ေသာ မိုးထက္သား (၁၀) ခ်က္တီး၊ (၁၁) ခ်က္တီးေလာက္ကအစျပဳၿပီး ျဖားက်ခ်ိန္ ညဇာ (၃-၄) ခ်က္တီးခန္႔ေလာက္တြင္ အဆံုးသတ္သည္။ ပြဲကို (၃) ရက္အထိ က်င္းပသည္။ ႏိုင္သူအား ေနာက္ဆံုးနိမွာ ေရႊေလာင္းႏွင့္ ေအာင္္ဆုေအာင္လံကို ခ်ီးျမွင့္သည္။ ရပ္ရြာလူႀကီးမ်ားကို ဒိုင္လူႀကီးမ်ားအျဖစ္ ရြီးခ်ယ္တင္ေျမွာက္ေလ့ဟိသည္။ အျငင္းမပြားရေအာင္ အရပ္ရပ္ကၿပိဳင္လာသည့္ ေလာင္းဦးစီးမ်ားစုေပါင္းေဆြးေႏြးၿပီး စီစဥ္ရသည္။ ဆံုးျဖတ္ရသည္။
ၿပိဳင္ေလာင္းၿပိဳင္ပြဲအတြက္ တာအထြက္အစကကပင္ အဆံုးပန္းဖူးတိုင္အကြာအဝီးကိုိ သတ္မွတ္ထားရသည္။ ၿပိဳင္သည့္အခါ ရိုးရာဓေလ့အတိုင္းဆိုလွ်င္ တာအညီထြက္ႏိုင္ရန္ သံတံုးကို စင္ျမင့္က ႀကိဳးႏွင့္ဆြဲၿပီး ရီကိုခ်၍ အခ်က္ပီးရသည္။ ယခုအခါ ေခတ္အေလွ်ာက္ ေသနတ္ပစ္ေဖာက္သည္။ ပန္းဖူးအဝင္မွာလည္း အႏိုင္အယွဳံးကို စက္ျဖတ္ပန္းဆြဲနည္းျဖင္႔ ဆံုးျဖတ္ေလ့ဟိသည္။
စက္ျဖတ္နည္းမွာ ေလာင္းဦးကဓားကိုစိုက္ထားလွ်က္ ပန္းဖူးက တားထားသည့္ႀကိဳးကို အလိုအေလ်ာက္ျဖတ္လားသည္ႏွင့္တၿပိဳင္နက္ ပန္းဖူးမွာညြတ္က်လာပါသည္။ ပန္းဆြဲမွာ ဝါးလံုးကိုေဖာက္ၿပီး ႀကိမ္ႏြယ္တခုခုထိုးသြင္းထားသည္။ ယင္းကို ဦးစီးပန္းဆြဲအစ ေလာင္းသမားရို႕အထိ ဆြဲယူရပါသည္။ ဤသို႔ ပန္းဖူးကိုစီစဥ္ထားၿပီး အႏိုင္အယွံဳးဆံုးျဖတ္သည္။
ၿပိဳင္ေလာင္းသံက်ပ္ႀကီး
-------------------------------
ၿပိဳင္ေလာင္းနိမွာ ေခ်ာင္းကမ္းပါးတဘက္တခ်က္တြင္ ရပ္ရြာအလိုက္ မ႑ပ္မ်ားထိုးၿပီး ဧည့္ခံေကၽြးမြီးသည္။ ကမ္းေထာင္းအျပည့္ ပရိသတ္ စည္ကားလွသည္။ မိမိ႐ို႕ရပ္ရြာ၌ ရိွသမွ်ေလာင္းလွီမ်ားႏွင့္ ေခ်ာင္းရိုးတေလွ်ာက္ ျပည္႔က်ပ္နီေအာင္ ပြဲၾကည့္ပရိသတ္ မ်ားျပားလွသည္။ တခ်ိဳ႕မွာ နပ်ိဳးပင္မ်ားကိုေဖာင္လုပ္၍ ၾကည့္တတ္သည္။
ေလာင္းၿပိဳင္ပြဲမစမီွ ကိုယ့္ရြာကိုယ့္ေလာင္းဂုဏ္ပုဒ္ကိုေဖာ္ထုတ္၍ သံက်ပ္ႀကီးမ်ား ထိုးေလ့ဟိသည္။ အိုးစည္ဗံုေမာင္းတီးမႈတ္ၿပီး သံက်ပ္ႀကီးမ်ားထိုးသည္မွာ အလြန္သာယာနာေပ်ာ္ဖြယ္ေကာင္းသည္။ သံက်ပ္ႀကီးမ်ားကို "ၿပိဳင္ေလာင္း သံက်ပ္ႀကီးမ်ား" ဟု ေခၚတြင္လာလတ္သည္။ ၿပိဳင္ေလာင္းပဲြမ်ားမွာ သံက်ပ္ႀကီးမ်ားေပၚေပါက္လာသည့္ ေအာက္ၿခီရီေသာက္ျမစ္မ်ားျဖစ္သည္ဟု ယူဆရသည္။
ၿပိဳင္ေလာင္းမၿပိဳင္မီွ "လွီစိုင္း" လည္းျပဳသည္။ ျမင္းစိုင္းသည့္သေဘာ ကမ္းေထာင္းတေလွ်ာက္ သံက်ပ္ႀကီးမ်ားထိုးကာ အသာအညင္ လူးလာေခါက္ျပန္ ကခုန္တီးမႈတ္ ေလွာ္ခတ္လားကတ္သည္မွာ ေပ်ာ္စရာပကတိျဖစ္သည္။ နားေထာင္၍ စိတ္ႄကြစီသည္။ ေလာင္းသမားအခ်င္းခ်င္း မိမိဂုဏ္ပုဒ္ေဖာ္၍ သံက်ပ္ထိုးသည္မ်ားကို အနည္းငယ္ေဖာ္ျပၿပီးျဖစ္သည္။ သံက်ပ္ကို ၿပိဳင္ေလာင္းသမားအခ်င္းခ်င္း ထိုးသည္သာမဟုတ္၊ ပြဲၾကည့္ပရိသတ္ကိုပါ ေစာင္းခ်ိတ္ထိုးေလ့ဟိသည္။
''ေဂါင္းေပါင္းထီထီး ဘႀကီးေလ
က်န္းခန္႔သာ မာပါယင့္လား
မိတၱာဟိလို႔ မီးစြာရာ
စိတ္ဆိုးမာန္ပါ မဟိပါကဲ႔။
ႏွခြမ္းဗက္လန္ ကန္ေတာ္ႀကီးႏွင့္
ၿပိဳင္ေလာင္းၾကည့္ဖို႔ လာလတ္ေတ
ေမာင္ရို႕ေလွာ္မည္ အားမငယ္ကဲ့။
ၿပိဳင္ေလာင္းေလွာ္လို႔ လက္ေမာင္းနာ
တခ်က္ဖ်စ္ပါ အိုမမရို႕။
မကၠလာကို ေဂါင္းမွာေဆာင္း
ကမ္းေထာင္းထက္က အရီးေလ
သမက္ေလာင္းေခ် ႏုိင္္စီေၾကာင္းကို
ဆုမြန္ေတာင္းဖို႔ ေကာင္းပါေရ။
ကညာပ်ိဳေခ် အုိမမရို႕
ကမ္းေထာင္းထက္က လူးက်မည္
ေစတနာႏွင့္ ေျပာခပါယင့္။ ” စသည္ျဖင့္ျဖစ္သည္။
လက္လံအလိုက္ ယွဥ္ၿပိဳင္ေရးအစီအစဥ္မ်ားကို လူႀကီးမ်ားက စီစဥ္ပီးရသည္။ အႏိုင္ရသည့္ ၿပိဳင္ေလာင္းမ်ားကို ေနာက္ဆံုးနိ၌ ေရႊေမာင္းေငြေမာင္းမ်ားႏွင့္ ေအာင္ဆုေအာင္လံ ခ်ီးျမွင့္သည္။ ေနာက္ဆံုး ဆုရသည့္ၿပိဳင္ေလာင္းဦးစီးက ေရႊေမာင္းကိုဆြဲ၍ လွီေတာ္သားမ်ားက ေအာင္လံကိုင္ၿပီး ေခ်ာင္းရိုးတေလွ်ာက္စံုဆန္စိုင္းလွ်က္ ကခုန္တီးမႈတ္သီဆိုကာ ပရိသတ္အားႏႈတ္ဆက္ေလ့ဟိသည္။
လူထုပြဲလမ္းသဘင္ လယ္သမားလုပ္သားမ်ား၏ ပြဲလမ္းသဘင္၊ စုေပါင္းညီညြတ္လုပ္ေဆာင္မွ ေအာင္သည့္ ပြဲလမ္းသဘင္ျဖစ္သည္။ ရခိုင္ၿပိဳင္ေလာင္းၿပိဳင္ပြဲကို ရိုးရာမပ်က္ အစဥ္အၿမဲက်င္းပႏိုင္စီရန္ ေတာင့္တေမွ်ာ္လင့္ကာျဖင့္ နိဂံုးခ်ဳပ္လိုက္ပါသည္။
(အစံေမာင္)
ရခိုင္ေတာ္လွန္ေရးနိဒါန္း
ရခိုင္ေတာ္လွန္ေရးနိဒါန္း
------------------------------
မဟာ၀ိဟႎက ေမာ္ကြန္းလကၤာ
------------------------------
မဟိရန္သူ၊ ဖက္မျပဴသား၊ သံုးလူထြဋ္ထား၊ ျမတ္ဘုရား၏၊ ကိုယ္စားရုပ္၀ါ၊ ေျခာက္ေရာင္ျဖာ၍၊ မဟာမုနိ၊ ဘုရားႀကီးကို၊ ညြတ္ၿပီးေကာ္ေရာ္၊ ရွိပူေဇာ္၍၊ ပင့္ေခၚၿပီးမွ၊ ရကၡပူရ၊ နန္းမေဒ၀ီ၊ မေဟသီႏွင့္၊ အညီယႆ၊ ရံေမာင္းမကို၊ ယူၾကစုၿပီ၊ ေဆာင္ယူလီ၏။ သင့္နီဌာန၊ ရပ္ေဒသ၌၊ ေစာင့္ထၿပီးခိုင္၊ လက္နက္ကိုင္ရို႕၊ အႏိုင္ျပဳလွ်င္း၊ ရဲမက္ခ်င္း၏၊ ၿမိဳ႕တြင္းမွန္သား၊ ၿမိဳ႕ျပင္မ်ားႏွင့္၊ တိုင္းကားရပ္ဌံ၊ နာဂရံဟု၊ ႏိုင္ငံအေပါင္း၊ ေတာၿမိဳ႕ေကာင္း၌၊ ပုန္းေအာင္းနီျငား၊ ရခိုင္သားကို၊ ေယာက္်ားမိမၼ၊ မလြတ္ရေအာင္၊ ခ်ိဳင္ေႏွာင္တန္းလန္း၊ ကၽြဲႏြားဖမ္းသို႔၊ လိုင္ဂုတ္ကိုျဖတ္၊ အသီသတ္၏၊ ေခ်ာမြတ္ရူပ၊ မိမၼလွကို၊ ပဥၥအာရံု၊ ကာမဂုဏ္ျဖင့္၊ ျမဴးတူးစိမ့္ငွာ၊ ယူၾကပါ၏။ သူနာသူအို၊ က်ိဳးကန္းကိုကား၊ မလိုပိတ္ထား၊ တိုက္လုပ္ျငား၍၊ သြင္းထားအျပည့္၊ ယမ္းဆီးထည့္လွ်က္၊ ၿမိေျမ့ညက္ႀကီ၊ မီးတိုက္စီ၏၊ သီလီမႄကြင္း၊ လူခပင္းရို႕၊ ခ်င္းခ်င္းႏြီးႏြီး၊ ကနိမြီးသား၊ သားထြီးသားငယ္။ အပုေခ်ရို႕၊ ၿပံဳးရယ္ရႊင္ဘိ၊ မွည္မသိကို၊ မြီးမိထံက၊ ယူၿပီးမွလွ်င္၊ လက္ႏွင့္ကိုင္ေျမႇာက္၊ ေကာင္းခင္ေရာက္က၊ ေအာက္ကတဖန္၊ ဓါးကိုလွန္၍၊ ခံၿပန္ၿပီးခါ၊ ျပဳသည္မွာေၾကာင့္၊ က်ကာမလြဲ၊ ရဲရဲသီြးစက္၊ အအူထြက္၏၊ တခ်က္ၿမီ၌၊ လွံကိုစိုက္၍၊ ခံလိုက္တံက်င္၊ ရင္က၀င္၏။ ႏွစ္လိုေပ်ာ္ပါး၊ သားမယားကို၊ ေပါင္းၾကအတူ၊ မထားမူဘဲ၊ ဆဲြယူရိုက္သတ္၊ နားႀကိဳးတပ္လွ်က္၊ ပူးႃပြတ္ခ်ိဳင္ေႏွာင္၊ ၾကက္ကိုေလွာင္သို႔၊ ပံုေဆာင္ပမာ၊ ယူၾကပါ၏၊ မ်ားစြာခြတ္ထစ္၊ သတ္၍ပစ္လွ်က္၊ အခ်စ္၀ါသနာ၊ မဟိပါျငား၊ ပ်ဴေအာက္သားသည္။ စကားမုသာ၀ါဒီတည္း --။
ပံုဘိေတာင္ႏွယ္၊ ေကာင္ပုတ္၀ယ္ကား၊ လူငယ္တေသာင္း၊ လူႀကီးေပါင္းမူ၊ သွ်စ္ေသာင္းအစြန္၊ တသိန္းလြန္၏၊ အမွန္ယင္းခါ၊ သီလီပါ၏၊ သိမ္းကာယူထ၊ ျပည္အင္း၀သို႔၊ ပါရလီျငား၊ လူေယာက္်ားႏွင့္၊ မျပားမွန္ထ၊ လူမိမၼကို၊ တြက္ခ်ရြီေသာ္၊ ႏွစ္သိန္းေက်ာ္၏၊ ၾကားေသာ္ျမင္ခါ၊ ေၾကာက္ဖြယ္သာတည္း၊ ဒြါရာသံတဲြ၊ ၿမိဳ႕ရမ္းၿဗဲႏွင့္၊ ျမစ္တဲ၀န္းေျမာင္၊ ကၽြန္မာန္ေအာင္၌၊ ဖမ္းေႏွာင္ခ်ိဳင္လွ်င္း၊ ယူလီျခင္းကို၊ သတင္းစကား၊ နားသာၾကား၏၊ မွတ္သားတထစ္၊ ရြီတြက္စစ္၍၊ တစ္ႏွစ္သံုးေလး၊ စာႏွင့္ေရးၿပီး၊ ပီးသူမဟိ၊ ျဖစ္လီဘိျခင္း၊ ဇိ၀သၤခါ၊ ယံုမွားစြာျဖင့္၊ ဆိုရာစကား၊ က်ယ္၀န္းလွ်ား၏၊ သီလားအေကာင္၊ ဖူးဖူးေရာင္၍၊ ပုပ္ေဟာင္နံေစာ္၊ ရုပ္ခႏၶာကို၊ ကာကာလင္းတ၊ သိန္းစြန္မွသည္၊ ခြီးကစလွ်က္၊ က်ားသစ္၀က္ရို႕၊ လုယက္ဖန္ဖန္၊ ကိုက္စားဟန္ကို၊ က်န္လူအမ်ား၊ ျမင္လီျငားမူ၊ ဘုရားတရား၊ သံဃာမ်ားကို၊ အားကိုးၿပီးခါ၊ ျမည္တမ္းပါ၍၊ ငိုခါရြီရြတ္၊ နဖူးသတ္သည္၊ ရင္ဖတ္လက္တင္ခတ္တီးတည္း --။
ရခိုင့္ေတာ္လွန္ေရးနိဒါန္း (ပထမပိုင္း)
(ရခိုင္ရာဇ၀င္သစ္က်မ္းမွ ေကာက္ႏႈတ္ေဖာ္ျပပါသည္။)
ကုန္းေဘာင္မင္းဆက္ ျမန္မာဘုရင္ဘိုးေတာ္င၀ိုင္း၏သားေတာ္ အိမ္ရွိငဥပရာဇာဦးစီး၍ ရာမရကန္ငတိုးလိုက္ပါေသာ ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူနယ္ခ်ဲ႕႐ို႕သည္ လြတ္လပ္ေသာ အခ်ဳပ္အခ်ာအာဏာလက္နက္ပိုင္ ရခိုင္ႏိုင္ငံေတာ္ႀကီးအား ရခိုင္သကၠရာဇ္ (၁၁၄၆) ခု ျပာသိုလဆုတ္ (၇) ရက္ စနီနိ။ ခရာဇ္သကၠရာဇ္ (၁၇၈၄) ခု ဒီဇင္ဘာလ (၃၁) ရက္နိတြင္ မတရားက်ဴးေက်ာ္သိမ္းပိုက္လိုက္သျဖင့္ ရခိုင္ျပည္ႏွင့္ ရခိုင္လူမ်ိဳး႐ို႕သည္ ျမန္မာကိုလိုနီကၽြန္ဘ၀သို႔ ေရာက္ျခင္းမလွေရာက္လားရသည္။
ရခိုင္ႏိုင္ငံေတာ္၏ေနာက္ဆံုးဘုရင္မဟာသမတရာဇာ (နံေတာ္စနီသား၊ သက္ေတာ္ ၄၂ ႏွစ္၊ နန္းစံ (၂) ႏွစ္အား) ရခိုင္သကၠရာဇ္ (၁၁၄၆) ခု ျပာသိုလဆုတ္ (၁၅) ရက္ တလဂုၤနီနိ။ ခရာဇ္သကၠရာဇ္ ၁၇၈၄ ခု ဇႏၷ၀ါရီလတြင္ ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူ႐ို႕သည္ မတရားဖမ္းဆီးသံၿခီခ်င္းခတ္၍ ျမန္မာျပည္သို႔ အက်ဥ္းသားအျဖစ္ ဖမ္းဆီးေခၚေဆာင္လားကာ အမရပူရၿမိဳ႕တြင္ ကြပ္မ်က္စီရင္လိုက္သည္။
ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူ႐ို႕သည္ ရခိုင္ႏိုင္ငံေတာ္အားသိမ္းပိုက္ၿပီးေနာက္ ရခိုင္ႏိုင္ငံေတာ္၏ၿမိဳ႕ေတာ္ ေျမာက္ဦးတြင္ ျမန္မာနႏၵငပက်န္အား ၿမိဳ႕၀န္ထား၍အုပ္ခ်ဳပ္ခိုင္း၏။ သို႔ေသာ္ ရခိုင္႐ို႕သည္ ျမန္မာ့သူ႕ကၽြန္မခံဘဲ (၁၁၄၆) ခု တေပါင္းလကစ၍ ဒါးပိုင္ႀကီး၏ေယာက္ဖေတာ္ေက်ာ္ပံု၏ဦးေဆာင္မႈကိုခံယူကာ ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူမ်ားအား စတင္ေတာ္လွန္သည္။
ေတာင္မင္းႀကီးေက်ာ္ထြီး၊ ယင္း၏ေနာင္ေတာ္ မုဇုႏၱတ္ႀကီးဘေရြး၊ ဒါးျပန္စီး႐ို႕အမႈးျပဳေသာ ရခိုင္တပ္မ်ားသည္လည္း ျမန္မာက်ဴးေသာ္သူ႐ို႕အား အေနာက္အရပ္က ေတာ္လွန္တိုက္ပဲြ၀င္သည္။
ျမန္မာနႏၵငပက်န္သည္ ရခိုင္႐ို႕၏ေတာ္လွန္မႈကိုအေၾကာင္းျပဳၿပီး အျပစ္မဟိေသာ ရခိုင္ျပည္သူ႐ို႕အား လက္နက္ခ်ရန္ဟုအေၾကာင္းျပကာ ေပါင္းတုန္အရပ္၌တေထာင္၊ သရက္အုပ္အရပ္၌တေထာင္၊ စံကားေတာင္အရပ္၌ႏွစ္ေထာင္၊ ၿမိဳ႕ေတာ္ပရိေစၦဒ၌ သံုးေသာင္းခုႏွစ္ေထာင္၊ ပုခက္တြင္းသားအသူငယ္႐ို႕အား ဒါးကဇတ္သည္ကတေသာင္း၊ ဘုရားေပၚအရပ္၊ ဒိုင္းက်ီအရပ္၊ ေမာင္းဆဲြအရပ္၊ ငရေကာက္အရပ္၊ ေဂါင္းၿပိဳေတာင္အရပ္၊ ပုရိန္အရပ္၊ ေပါင္းတုတ္အရပ္၊ ရတနာျပည္အရပ္၊ လက္မဖက္အရပ္၊ ေတာတန္းအရပ္၊ ကိုးဆယ့္ကိုးေတာင္အရပ္၊ သံတဲြ၊ ရမ္းျပည့္၊ မာန္ေအာင္အရပ္႐ို႕၌ လူေပါင္း တသိန္းသွ်စ္ေသာင္းေလးေထာင္႐ို႕ကို ယင္းႏွစ္အတြင္းမွာပင္ အဆံုးစီရင္လိုက္သည္။
ထို႔အျပင္ ျမန္မာနႏၵငပက်န္သည္ ဒါးပိုင္ႀကီးေက်ာ္ပံု၏မယား ေကာင္းေက်ာ္ထင္မကိုလည္း ကာမပိုင္လင္ေယာက္က်ားဟိယင့္သားႏွင့္ ဗလကၠာယယုတ္မာ႐ိုင္းျပစြာ ေစာ္ကားခသည္။
ေတာင္မင္းႀကီးေက်ာ္ထြီးသည္ စစ္တေကာင္းအဂၤလိပ္ၿမိဳ႕၀န္ထံမွ စစ္ေရးအကူအညီရယူရန္ ႀကိဳးစားသည္။ အဂၤလိပ္ဗိုလ္ခ်ဳပ္ႏွင့္ တြိဆံုေဆြးေႏြးရာတြင္ ဒါးျပန္စီး၏သမက္ သာမေကာင္းစံရႊီကို ဘာသာျပန္ခိုင္းသည္။ သို႔ေသာ္ မျပည္လည္ေသာေၾကာင့္ ၿမိဳ႕သစ္ေခ်ာင္းညာဖက္သို႔ခို၀င္ကာ ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူမ်ားအား ရရာလက္နက္စဲြကိုင္ ေတာ္လွန္သည္။
အားမတန္သျဖင့္ လက္၀ဲျမန္ကုန္းေဖာင္သည္၊ မုဇုႏၵာတ္ႀကီးဘေရြး၊ ဒါးျပန္စီး႐ို႕သည္ အေနာက္စစ္တေကာင္းနယ္သို႔ခို၀င္ေရာက္လာ၍ အဂၤလိပ္ၿမိဳ႕၀န္က ကၽြန္းရြာမ်ားပီးသနားထား၏။
(၁၁၄၆) ခု ကဆုန္လတြင္ ေတာင္မင္းႀကီးေက်ာ္ထြီးသည္ အေနာက္စစ္တေကာင္းအရပ္၌ တပ္စဲြ၍ ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူ႐ို႕အား ခုခံေတာ္လွန္ယင္း လက္နက္ထိမွန္က်ဆံုးသည္။
ျမန္မာနႏၵငက်န္၏တပ္မ်ားသည္ ေတာင္မင္းႀကီးေက်ာ္ထြီး ေတာ္လွန္သည္ကိုအေၾကာင္းျပဳ၍ ၿမိဳ႕သစ္ေခ်ာင္းအရပ္မွ မိမၼအသူငယ္႐ို႕အား ႀကိဳးတုတ္ခ်ိဳင္ေႏွာင္ကာ ျမစ္၀တြင္ပစ္ခ်၍ သတ္ျဖတ္လိုက္သည္။ အေနာက္စစ္တေကာင္းအရပ္မွ ေရာက္လာသူ လူအေပါင္း႐ို႕ကိုလည္း ေတာင္မင္းႀကီးေက်ာ္ထြီး၏လူဟုစြပ္စဲြကာ မ်ားစြာသတ္ျဖတ္လိုက္သည္။
ရခိုင္ျပည္ေတာင္ပိုင္း အေနာက္ခုႏွစ္ရိုင္ ေတာင္စိုင္အရပ္၌ စနည္းရြာသား႐ို႕သည္လည္း ျမန္မာ့သူ႕ကၽြန္မခံဘဲ ရမ္းျပည့္စားဗိုလ္ေပါလံုး၊ လမုစားဗိုလ္လာခိုင္႐ို႕ႏွင့္ေပါင္းဖက္ကာ ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူ႐ို႕အား ေတာ္လွန္တိုက္ပဲြ၀င္သည္။ ဤသည္ကိုအေၾကာင္းျပဳ၍ သံတဲြၿမိဳ႕ကို က်ဴးေက်ာ္သိမ္းပိုက္ထားေသာ ျမန္မာရာဇငသၾကၤန္သည္ သူ၏စစ္ကဲငလွကို လႊတ္ကာ စနည္းရြာသူရြာသားမ်ားအားလံုးကို အစတုန္းၿခီမႈန္းလိုက္သည္။
ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူ႐ို႕သည္ ၁၁၄၉ ခု တေပါင္းလတြင္ ရခိုင္ျပည္မွ ဘုန္းႀကီးရဟန္း၊ မင္းသားမင္းသမီးစုစုေပါင္း ခုႏွစ္ေထာင့္ခုႏွစ္ရာကို အမရပူရၿမိဳ႕သို႔ ဖမ္းဆီးေခၚေဆာင္လားသည့္အျပင္ သကၠရာဇ္ (၁၁၅၁) ခု နံယုန္လတြင္ ေျမာက္ဦး၊ သံတဲြ၊ ရမ္းျပည့္၊ မာန္ေအာင္၊ ေလးၿမိဳ႕စသည္အရပ္႐ို႕က လူေပါင္းေျခာက္ေထာင္ကိုလည္း ယိုးဒယားသို႔စစ္တိုက္ရန္ ဖမ္းဆီးေခၚေဆာင္လား၏။
သကၠရာဇ္ (၁၁၅၀) ျပည့္ နတ္ေတာ္လဆန္း (၉) ရက္နိတြင္ ျမန္မာအေနာက္ဖက္ငတိုက္၀န္သည္ ရခိုင္ႏိုင္ငံေတာ္ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕သို႔ ၀န္ျပဳလာၿပီး (၂) ႏွစ္ၾကာလွ်င္ ရာထူးမွ ျပဳတ္က်၏။ ျမန္မာပုသိမ္ငသခင္သည္ ငသီဟဘဲြ႕နာမည္ကိုခံလွ်က္ ၁၁၅၂ ခု တေပါင္းလတြင္ ရခိုင္ႏိုင္ငံေျမာက္ဦးၿမိဳ႕၌ ၀န္ျပဳလာျပန္၏။ တႏွစ္ဟိလွ်င္ သီ၏။
ပုသိမ္ငသခင္စုေတ့ၿပီးလွ်င္ ျမန္မာတိုင္းတာ၀န္သည္ အာကာကငေက်ာ္ထင္ဟူေသာနာမည္ကိုခံယူလွ်က္ ရခိုင္သကၠရာဇ္ (၁၁၅၃) ခု တန္းခူးလတြင္ ရခိုင္ႏိုင္ငံေျမာက္ဦးကို ၀န္ျပဳလာျပန္၏။ ယင္း အာကာငေက်ာ္ထင္သည္လည္း (၂) ႏွစ္ဟိလွ်င္ ရာထူးမွေခ်ာက်၏။ အာကာငေက်ာ္ထင္ရာထူးမွေခ်ာက်ၿပီးလွ်င္ ျမန္မာငေက်ာ္လွသည္ ငလွရာဇာဘဲြ႕ကိုခံယူ၍ ရခိုင္သကၠရာဇ္ (၁၁၅၅) ခု တပိုးထဲြလဆန္း (၉) ရက္ စနီနိတြင္ ရခိုင္ႏိုင္ငံေျမာက္ဦးၿမိဳ႕သို႔ ၀န္လုပ္လာျပန္၏။
ငေက်ာ္လွလက္ထက္တြင္ ရမ္းျပည့္စားဗိုလ္ေပါလံုး၊ ဗိုလ္ခြင္းေပါက္၊ ဗိုလ္ကၽြဲတေကာင္ႏိုင္႐ို႕သည္ အေနာက္စစ္တေကာင္းနယ္ကို ၿခီကုတ္ယူကာ ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူမ်ားအား ေတာ္လွန္တိုက္ပဲြ၏။ ေနမိ်ဳးငကုန္ဒရာ၊ ငေပါတလီစေသာ ျမန္မာတပ္မႈး႐ို႕သည္ အဂၤလိပ္စစ္တေကာင္းၿမိဳ႕၀န္ႏွင့္ေပါင္းဖက္ၿပီး ရခိုင္ဗိုလ္ေပါလံုး၊ ဗိုလ္ခြင္းေပါက္၊ ဗိုလ္ကၽြဲတေကာင္ႏိုင္႐ို႕အား ဖမ္းဆီးပီးရန္ေတာင္းဆို၏။
ျမန္မာသူယုတ္႐ို႕သည္ ရမ္းျပည့္၊ မာန္ေအာင္၊ ေျမာက္ဦး၊ ေလးၿမိဳ႕အရပ္အသီးသီးမွ လင္မယားအိမ္ေထာင္စံုတအိမ္ကို ေငြဒဂၤါး (၅) ျပားစီေကာက္ယူၿပီးလွ်င္ စုစုေပါင္းေငြဒဂၤါး တသိန္းႏွစ္ေသာင္းကို အဂၤလိပ္စစ္တေကာင္းၿမိဳ႕၀န္အား လဘ္ထိုး၏။ စစ္တေကာင္းအဂၤလိပ္ၿမိဳ႕၀န္သည္လည္း ရခိုင္ဗိုလ္ေပါလံုး၊ ဗိုလ္ခြင္းေပါက္၊ ကၽြဲတေကာင္ႏိုင္႐ို႕အား ဖမ္းဆီး၍ (၁၁၅၆) ခု ျပာသိုလျပည့္ေက်ာ္ (၂) ရက္ တလဂုၤနီနိတြင္ ပင္း၀ါ (ရာမူး) ရာဇဖက္အရပ္၌ ျမန္မာတပ္မ်ားအား လႊဲအပ္ပီးလိုက္၏။ အဂၤလိပ္ၿမိဳ႕၀န္ကိုယ္တိုင္ ကုလားဆင္ေခ်ာင္းဖ်ားတိုင္ေအာင္ လိုက္ပို႔ပီး၏။
သို႕ေသာ္ ရခိုင့္ေဂါင္းေဆာင္မ်ားျဖစ္ၾကေသာ ဗိုလ္စိန္ေရာင္၊ ဗိုလ္ျမေရာင္၊ ဗိုလ္ပက္လက္၊ ဗိုလ္ကိုးခြက္စား၊ ဗိုလ္ထြန္းဦး၊ ဗိုလ္မ်က္ေတာင္ျဖဴ၊ ဗိုလ္တိုင္းခ်စ္ပရံ၊ နတ္ေတာင္စားဗိုလ္ေရႊေက်ာ္၊ ဗိုလ္ဆယ္ခင္းစီးစေသာ သြီးေသာက္ရဲဗိုလ္ကိုးဦးကား အဂၤလိပ္ရို႕၏အဖမ္းအဆီးကိုတိမ္းေယွာင္ကာ ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူမ်ားအား အယာမခံ စြမ္းမာန္တရဲ ဆက္လက္ေတာ္လွန္တိုက္ပဲြ၀င္ခကတ္ပါသည္။
ဤသည္မွာ ပထမအႀကိမ္ (ရခိုင့္ေတာ္လွန္ေရးနိဒါန္း) ပင္ျဖစ္ပါသည္။
ရခိုင္ေတာ္လွန္ေရးနိဒါန္း (ဒုတိယပိုင္း)
ျမန္မာၿမိဳ႕၀န္ ငလွရာဇာ (ေခၚ) ငေက်ာ္လွသည္ ႏွစ္ႏွစ္ခန္႔ၾကာေသာ္ ရာထူးမွျပဳတ္က်၏။ ျမန္မာငစိန္ဘူးသည္ ငလွေက်ာ္ထင္နာမည္ကိုခံ၍ ရခိုင္သကၠရာဇ္ (၁၁၅၆) ခု နတ္ေတာ္လတြင္ ရခိုင္ႏိုင္ငံ ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕တြင္ ၀န္ျပဳလာ၏။ ထို႕အျပင္ ဘိုးေတာ္င၀ိုင္းလည္း မင္းကြန္းေစတီတည္ရန္ ရခိုင္လူမ်ိဳးႏွစ္ေထာင္ပီးရမည္ဟု ေတာင္းလာျပန္၏။ ရခိုင္ႏိုင္ငံတ၀ွမ္း ေလးၿမိဳ႕၊ ေျမာက္ဦး၊ သံတဲြ၊ ရမ္းျပည္။ မာန္ေအာင္႐ို႕မွ အုတ္ဖုတ္ရန္အတြက္ လူေပါင္းႏွစ္ေထာင္ကို စု႐ံုးေကာက္ခံလာေသာေၾကာင့္ မခံမရပ္ႏိုင္ေသာ ရခိုင္ျပည္သူျပည္သားမ်ားသည္ လက္ယာျမန္ရြာအုပ္ ဗိုလ္ထံုးစံ၊ ဗိုလ္ေကာေစြ၊ ဒၤဂါးေတာင္စား ဗိုလ္တံုးစံရီႊ႐ို႕၏ ဦးေဆာင္မႈကိုခံယူကာ ရခိုင္သကၠရာဇ္ (၁၁၆၀) ျပည့္ တန္းေဆာင္ဘုန္းလဆန္း အၤဂါနိတြင္ ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူမ်ားအား ထပ္မံေတာ္လွန္ပါသည္။
ၿမိဳ႕ေစာင့္ျမန္မာတပ္႐ို႕လည္း ရခိုင္႐ို႕၏ေတာ္လွန္မႈကိုတိုက္ဖ်က္ရန္ သူရဲလက္နက္မ်ားစြာႏွင့္ ၿမိဳ႕သူႀကီးငသံေတြ၏သား စိုင္းတင္စားဗိုလ္ခ်င္းျပန္ကို ေစလႊတ္လိုက္၏။ မယူကမ္းေအာင္တပ္သို႔ေရာက္လွ်င္ သစၥာေစာင့္သိေသာ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္သည္ ျမန္မာၿမိဳ႕၀န္ သီရိငေက်ာ္ထင္ႏွင့္ အခြန္စာရြီး ေဇယ်ငေက်ာ္႐ို႕အား အစတုန္းသတ္ပစ္လိုက္၏။ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္သည္ ေအာင္တပ္အရပ္က စတင္ေတာ္လွန္၍ လက္႐ံုးဗိုလ္ႏွင့္ပူးေပါင္းကာ မယူကမ္းေအာင္တပ္တြင္ တပ္တည္၍နီ၏။ ရခိုင္ႏိုင္ငံ သံတဲြၿမိဳ႕ကို က်ဴးေက်ာ္အုပ္ခ်ဳပ္နီေသာ ျမန္မာေက်ာ္ထင္ ငသီဟသည္ ဤသတင္းကိုၾကားေသာအခါ ရဲမက္ဗိုလ္ပါအေပါင္းျဖင့္ ေျမာက္ဦးသို႔ခ်ီလာ၍ ရမ္းျပည့္၊ မာန္ေအာင္၊ ေလးၿမိဳ႕၀န္႐ို႕အား ဗိုလ္ခ်င္းျပန္အားတိုက္ခိုက္ရန္ မယူကမ္းသို႔ခ်ီတက္ခိုင္း၏။
ရခိုင္သကၠရာဇ္ (၁၁၆၀) ျပည့္ ျပာသိုလတြင္ မယူကမ္းကၽြဲ႐ိုင္းခံု၌ တပ္တည္၍နီေသာ ရခိုင္ေဂါင္းေဆာင္ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၊ လက္႐ံုးဗိုလ္၊ ပလက္စားဗိုလ္စံအမႈးျပဳေသာ ရခိုင္တပ္မ်ားႏွင့္ က်ဴးေက်ာ္လာေသာ ျမန္မာတပ္႐ို႕ အႀကီးအက်ယ္တိုက္ပဲြျဖစ္ပြား၏။ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္႐ို႕တပ္သည္ အေနာက္စစ္တေကာင္းနယ္သို႔ ဆုတ္ခြာပီးရ၏။ ျမန္မာတပ္႐ို႕သည္ ေနာက္ကလိုက္၍ ပင္း၀ါေဂၚေတာပလႅင္တြင္ တပ္တည္လာ၏။ ထိုအေၾကာင္းကို စစ္တေကာင္း အဂၤလိပ္ၿမိဳ႕၀န္ၾကားေသာ္ အဂၤလိပ္စစ္တပ္အားခ်ီတက္ခိုင္း၍ ေဂၚေတာပလႅင္တြင္ တပ္ၿပိဳင္ခ်ထား၏။ ထိုအေၾကာင္းကို ဘိုးေတာင္င၀ိုင္းၾကားေသာအခါ ပင္းတလဲငဗိုလ္ကို ေတာင္ေၾကာင္းခရီး၊ အရွိ၀င္းမႈးငတာကို ရီေၾကာင္းခရီး၊ အသီးသီးလႊတ္၍ အင္အားျဖည့္တင္းလာ၏။
ရခိုင္သို႔ေရာက္ေသာအခါ ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူမ်ားသည္ ရခိုင္ေတာ္လွန္ေရးေဂါင္းေဆာင္ႀကီးမ်ားျဖစ္ၾကေသာ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၊ လက္႐ံုးဗိုလ္၊ ပလက္စားဗိုလ္စံ၊ ဗိုလ္ေကာေစြ၊ ဗိုလ္တံုးစံေရႊ႐ို႕အားဖမ္းပီးရန္ အဂၤလိပ္အစိုးရထံ ေတာင္းခံ၏။ အဂၤလိပ္ကမပီးဘဲျငင္းဆန္ေသာအခါ ရခိုင္သကၠရာဇ္ (၁၁၆၀) ျပည့္ တပိုးထဲြလျပည့္နိတြင္ ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္တပ္ႏွင့္ အဂၤလိပ္တပ္ စစ္ျဖစ္ပြား၏။ အဂၤလိပ္ဖက္မွ အဂၤလိပ္ဗိုလ္မႈးႏွစ္ဦးက်ဆံုး၍ ကုလားစစ္သည္ (၁၀၀) ေက်ာ္ သီဆံုး၏။ က်ဴးေက်ာ္သူျမန္မာတပ္႐ို႕သည္ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏ေတာ္လွန္မႈကိုအေၾကာင္းျပဳ၍ ရခိုင္ႏိုင္ငံအ၀ွမ္း ရခိုင္သားအေျမာက္အျမားကို သတ္ပစ္လိုက္၏။
ဤသည္မွာ ရခိုင္သကၠရာဇ္ (၁၁၅၇) ခုႏွစ္မွ (၁၁၆၀) ျပည့္ႏွစ္အထိ “ဒုတိယပိုင္း ရခိုင္ေတာ္လွန္ေရးနိဒါန္း” စိုင္းတင္ၿမိဳ႕စားဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏ ပထမအႀကိမ္ ျမန္မာေတာ္လွန္ေရးျဖစ္သည္။
ရခိုင့္ေတာ္လွန္ေရးနိဒါန္း (တတိယပိုင္း)
ရခိုင္သကၠရာဇ္ ၁၁၆၀ မွ ၁၁၇၃ ခုအထိ “ဒုတိယပိုင္း ရခိုင့္ေတာ္လွန္ေရးနိဒါန္း”
ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏ ဒုတိယအႀကိမ္ ျမန္မာေတာ္လွန္ေရး
ျမန္မာ႐ို႕သည္ ရခိုင္ေတာ္လွန္ေရးေဂါင္းေဆာင္မ်ားျဖစ္ၾကေသာ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၊ လက္႐ံုးဗိုလ္၊ ပလက္စားဗိုလ္စံ၊ ဗိုလ္တံုးစံေရႊ၊ အရွိ၀င္းမွဴး၊ လက္၀ဲျမန္ေဖာင္သာ႐ို႕အားဖမ္းဆီးပီးရန္ အဂၤလိပ္အစိုးရထံ အႀကိမ္ႀကိမ္ေတာင္းဆို၏။ အိႏၵိယတိုင္းမင္းႀကီးလည္း အေကာက္၀န္ဧရေကာက္ကိုသံျပဳ၍ ျမန္မာ၀န္မ်ားျဖစ္ၾကေသာ ေက်ာ္ထင္ငသီဟ၊ ရမ္းျပည့္၀န္ ငလယ္ကိုင္းစား၊ မာန္ေအာင္၀န္႐ို႕ႏွင့္ ရခိုင္သကၠရာဇ္ (၁၁၆၁) ခု နတ္ေတာ္လတြင္ ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕ ဗားဗူေတာင္ထိပ္၌ မ်က္ႏွာစံုညီအစည္းအေ၀းျပဳ၏။
သကၠရာဇ္ ၁၁၆၈ ခု နံယုန္လတြင္ ယိုးဒယားထိုင္းႏိုင္ငံသို႕ စစ္တိုက္ရန္ ရခိုင္ေလးၿမိဳ႕တြင္နီေသာ လူေပါင္းမ်ားစြာကို ျမန္မာ႐ို႕သည္ အတင္းအဓမၼသိမ္း႐ံုးေဆာင္ယူလား၏။ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္သည္ စစ္တေကာင္းနယ္မွ ေယွာင္ထြက္လာၿပီးလွ်င္ မ်ားစြာေသာသူရဲအေပါင္းႏွင့္ နတ္ျမစ္လက္ယာဖက္၌အေစာင့္ခ်ထားေသာ ျမန္မာတပ္မွဴးမုံေတာစားကို ၿခီမႈန္းၿပီးလွ်င္ မယူကမ္းေအာင္တပ္၌ ေအာင္တပ္တည္၍နီ၏။
သကၠရာဇ္ ၁၁၇၃ ခု ကဆုန္လတြင္ ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕ကို အႀကီးအက်ယ္ထိုးႏွက္တိုက္ခိုက္၍ ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူမ်ားထံမွ ျပန္လည္သိမ္းပိုက္ရယူလိုက္၏။ ဤသည္ကိုၾကားလွ်င္ မာန္ေအာင္၊ ရမ္းျပည္၌တပ္စဲြထားေသာ ျမန္မာတပ္မ်ားလာ၍တိုက္၏။ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏တပ္မ်ားသည္ လက္နက္အင္အားမမွ်သျဖင့္ ဆုတ္ခြာကာ ဆည္တိုင္ကန္တြင္ တပ္တည္၍နီ၏။
မာန္ေအာင္၀န္ ငရန္တိုင္၊ ရမ္းျပည့္၀န္ လက္ယာစည္သူ ငေနာ္ရထာ၊ သံတဲြ၀န္ငေရႊပန္းစေသာ ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူမ်ားသည္ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္တပ္စဲြရာသို႔ လာ၍တို္က္၏။ သို႔ေသာ္ မာန္ေအာင္၀န္အစဟိေသာ ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူမ်ားသည္ တေယာက္မက်န္ ၿခီမႈန္းျခင္းခံရ၏။ ထိုအခါ ျမန္မာတပ္မွဴး ဗိုလ္မွဴး႐ို႕သည္ ရွိဆက္မတိုက္၀ံ့ဘဲ ေၾကာက္ရြံ႕ကာ ေလာင္းကိုပစ္၍ ကုန္းေၾကာင္းထြက္ၿပီးၾကကုန္၏။
ျမန္မာငေရႊပန္း၊ ရမ္းျပည့္ျမန္မာ၀န္ လက္ယာစည္သူ ငေနာ္ရထာ႐ို႕သည္ သူရဲေဘာေၾကာင္စြာ ထြက္ၿပီးၾကကုန္၏။ ထိုအခါ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္ႏွင့္ လက္႐ံုးဗိုလ္႐ို႕သည္ ျမန္မာလူမ်ိဳးအမ်ားအျပားကိုသတ္၍ လက္နက္အေျမာက္အမ်ားကို သိမ္းပိုက္ရယူလိုက္၏။ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္လည္း ဗိုလ္ခ်ဳပ္မ်က္ေတာင္ရွည္ကို “နႏၵိေသနဗႏၶဳလ”ဘဲြ႕အပ္ႏွင္း၍ စစ္သူႀကီးအရာပီးသနားေတာ္မူ၏။ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္။ လက္႐ံုးဗိုလ္၊ ဗိုလ္ခ်ဳပ္မ်က္ေတာင္ရွည္႐ို႕ဦးေဆာင္ေသာ ရခိုင္တပ္႐ို႕သည္ ဆက္လက္ခ်ီတက္ကာ ရမ္းျပည့္၊ မာန္ေအာင္၊ သံတဲြနယ္အားလံုးကို ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူမ်ားလက္ထဲမွ ျပန္လည္သိမ္းပိုက္ရယူလိုက္၏။
ရခိုင္ႏိုင္ငံေတာ္၏ျပည္မဖက္တြင္ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္သည္ လက္ယာျမန္အရပ္၌ ပလက္စားဗိုလ္စံ၊ တပ္မွဴးဗိုလ္ေမာင္ေရႊ႐ို႕ကို၄င္း၊ ငရေကာက္အရပ္၌ ေနာင္ေတာ္ေလးၿမိဳ႕စားေက်ာ္ေအာင္ကို၄င္း၊ ေရႊနတ္ပင္အရပ္၌ ဗိုလ္ေအာင္ေက်ာ္ရီႊကို၄င္း၊ ေလာင္းၾကက္ၿမိဳ႕ေဟာင္း၌ ဗိုလ္ေစာ္ကဲ၊ တပ္မွဴးေသာက္ၾကာေအာင္ကို၄င္း၊ ရန္း၀ျမစ္က ဗိုလ္နန္းရီႊ၊ တပ္မွဴးသာရကႏၲ၊ ဗိုလ္တိုးေအာင္ေက်ာ္႐ို႕ကို၄င္း၊ ခုႏွစ္ခ႐ိုင္ေတာင္စိုင္တြင္ ျမန္မာ႐ို႕လာလမ္းျဖစ္ေသာ မအီအရပ္က ေတာင္စားဗိုလ္မွဴးေမာင္ညိဳ၊ တပ္မွဴးညိဳေရာင္ျဖဴ႐ို႕အား အသီးသီးတပ္ေစာင့္ခ်ထား၏။
ဤသို႕အသီးသီးတပ္ေစာင့္ခ်ထားၿပီး ဗိုလ္ခ်င္းျပန္သည္ ဂစၦပနဒီျမန္အေနာက္ဖက္ကမ္း ႐ိုးငူအရပ္၌ တပ္စီးတပ္နင္းျပဳ၍နီသည္ကို ဘိုးေတာ္င၀ိုင္းၾကားေသာအခါ ရခိုင္ႏိုင္ငံေတာ္တြင္က်န္ဟိနီေသာ အႄကြင္းအက်န္ျမန္မာတပ္႐ို႕အား အင္အားျဖည့္တင္းရန္ ငလွစည္သူကို ေစလႊတ္လိုက္၏။ ထိုႏွစ္တြင္ ဗိုလ္ခ်ဳပ္မ်က္ေတာင္ရွည္၊ လမၼဳစား႐ို႕ဦးစီးေသာ ရခိုင္တပ္မ်ားႏွင့္ ရမ္းျပည့္ၿမိဳ႕တြင္ဟိေသာ ျမန္မာတပ္မ်ား အႀကီးအက်ယ္တိုက္ပဲြျဖစ္ပြား၏။ ရခိုင္တပ္မ်ားသည္ အင္အားျဖည့္တင္းထားေသာ ျမန္မာတပ္မ်ားႏွင့္တိုက္ခိုက္ရာ အင္အားမမွ်သျဖင့္ လက္ဖန္အညာအရပ္သို႔ဆုတ္ခြာပီးရကာ ရခိုင္သကၠရာဇ္ ၁၁၇၃ ခု ၀ါေခါင္လဆန္း (၂) ရက္ စနီနိတြင္ စနည္းေခ်ာင္း၌ လွီတပ္တည္၍နီ၏။
သံတဲြၿမိဳ႕ကို၀ိုင္းရံထားေသာ ရခိုင္ဗိုလ္ ၿမိဳ႕သစ္စားေမာင္ငယ္၊ ဗိုလ္ဘခ်စ္ရည္႐ို႕လည္း စစ္ေရးမသာေသာေၾကာင့္ ထိုသကၠရာဇ္ ၀ါေခါင္လတြင္ လမၼဳေခ်ာင္း၀၌ တပ္တည္၍နီရကုန္၏။ မာန္ေအာင္ၿမိဳ႕ကို ၀ိုင္းရံထားေသာ လက္႐ံုးဗိုလ္၊ တိမ္ၾကားဗိုလ္႐ို႕လည္း စစ္ေရးမမွ်သျဖင့္ မာန္ေအာင္ၿမိဳ႕ အုန္းေခ်ာင္း၀၌ တပ္တည္၍နီရ၏။
ဤသို႕ ရမ္းျပည့္၊ သံတဲြ၊ မာန္ေအာင္႐ို႕၌ ရခိုင္တပ္႐ို႕ အင္အားမသာေၾကာင္းၾကားသိရလွ်င္ ျမန္မာၿမိဳ႕၀န္ ငလွစည္သူသည္ အသစ္ခန္႔ထားေသာ မာန္ေအာင္၀န္ကို အရွိခုႏွစ္ခ႐ိုင္ကိုတိုက္ရန္ လႊတ္လိုက္၏။ ျမန္မာမာန္ေအာင္၀န္ သူရဲတေထာင္ႏွင္ခ်ီလာၿပီး ရခိုင္သကၠရာဇ္ ၁၁၇၃ ခု ၀ါေခါင္လျပည့္နိ၌ မအီေခ်ာင္း၀တြင္ တပ္တည္လာ၏။ ယင္းသို႔ တပ္တည္လာေသာ မာန္ေအာင္၀န္သစ္တပ္အား ရခိုင္ဗိုလ္လမၼဳစားေရႊလူလား၍တိုက္ေသာ္ ျမန္မာမာန္ေအာင္၀န္သစ္တပ္တည္ တေယာက္မႄကြင္းျပဳန္း၏။
ထိုအခါ ျမန္မာဆင္ျဖဴကၽြန္းဗိုလ္သည္ အေရးမလွေသာျမန္မာတပ္႐ို႕အား အင္အားျဖည့္တင္းရန္ လူတေထာင္ႏွင့္ စစ္ကူေရာက္လာ၏။ ၄င္းသကၠရာဇ္ ေတာ္သလင္းလတြင္ ဒါးလေခ်ာင္း၀၌ တပ္တည္လာျပန္၏။ ထိုသတင္းကိုၾကားေသာအခါ ျမန္မာဆင္ျဖဴကၽြန္းဗိုလ္တပ္အား ရခိုင္တိမ္ၾကားဗိုလ္တပ္လား၍တိုက္ေသာ္ ျမန္မာတပ္႐ို႕ အတုန္းအ႐ံုးသီႀကီပ်က္စီး၏။ ယင္းႏွစ္တြင္ ေျမာက္ဦး၀န္ ျမန္မာငေက်ာ္ထင္သည္ ၿမိဳ႕သူႀကီးငရေကာက္ကို ဗိုလ္ခ်ဳပ္ခန္႔ၿပီးလွ်င္ ကုန္းအားရီအားခ်ီလာၿပီး ေလာင္းၾကက္ၿမိဳ႕ေဟာင္း၌ တပ္ေစာင့္ခ်၍နီေသာ ရခိုင္ဗိုလ္ေစာ္ကဲ၊ ဗိုလ္မွဴးေသာက္ၾကာေအာင္႐ို႕တပ္အား အႀကီးအက်ယ္ထိုးႏွက္တိုက္ခိုက္၏။ တပ္မွဴးေသာက္ၾကာေအာင္သည္ လက္နက္ထိမွန္သီဆံုး၏။
၄င္းသကၠရာဇ္ တန္းေဆာင္ဘုန္းလဆုတ္ (၅) ရက္ တလင္းလာနိတြင္ လက္ယာျမန္အရပ္၌ တပ္ေစာင့္နီေသာ ပလက္စားဗိုလ္စံ၊ တပ္မွဴးေမာင္ေရႊ႐ို႕ဦးစီးေသာရခိုင္တပ္႐ို႕အား ျမန္မာတပ္႐ို႕လာတိုက္သျဖင့္ အင္အားနည္းေသာ ရခိုင္တပ္မ်ားသည္ ကုန္းေၾကာင္းအားျဖင့္ ဆုတ္ခြာပီးရ၏။ ငရေကာက္အရပ္၌ တပ္စဲြထားေသာ ဗိုလ္ေအာင္ေက်ာ္၊ ေရႊနတ္ပင္တပ္ေစာင့္ ဗိုလ္ေအာင္ေက်ာ္ရႊီ႐ို႕လည္း ဗိုလ္ခ်င္းျပန္နီေသာ ေဇယ်၀တီၿမိဳ႕သို႔ဆုတ္ခြာပီးရ၏။
အေရးမသာေသာအျခင္းအရာမ်ားကို ၾကားရေသာအခါ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္သည္ ေဇယ်၀တီၿမိဳ႔၌ဟိေသာ တပ္မွဴးဗိုလ္မွဴး႐ို႕ႏွင့္တိုင္ပင္၍ စစ္ယံႈးေသာ ဗိုလ္မ်က္ေတာင္ရွည္၊ လမၼဳစားဗိုလ္ေရႊလူ၊ ဗိုလ္တလိုင္းရွည္၊ ဒဂၤါးေတာင္စား တံုးစံရီႊ၊ ဗိုလ္ေစာ္ကဲအစဟိေသာ သံုးရာ့ခုႏွစ္က်ိတ္ေသာလူ႐ို႕ကို ျမန္မာႏွင့္စစ္ၿပီးေသာအခါ အကုန္သူအား သတ္ပစ္မည္ဟု မွားယြင္းစြာတိုင္ပင္၏။
ထိုအခိုက္ ျမန္မာတိုင္းတာ၀န္ အာကာငေက်ာ္ထင္သည္ နဂါးရစ္ေမာ္တင္လမ္းက ခ်ီလာ၏။ မက်ည္းကၽြန္းအနားသို႔ေရာက္ေသာအခါ စတုကၽြန္း၌တပ္ေစာင့္ခ်နီေသာ ရခိုင္ဗိုလ္ တိုးေအာင္ေက်ာ္တပ္ ဆီးႀကိဳတိုက္ခိုက္သျဖင့္ ျမန္မာတိုင္းတာ၀န္ အာကာငေက်ာ္ထင္သည္ မခံမရပ္ႏိုင္ျဖစ္ၿပီး ထြက္ၿပီး၍ သံတဲြၿမိဳ႕ထဲသို႔ခို၀င္ကာ သံတဲြ၀န္ႏွင့္ေပါင္းဖက္၍နီ၏။ တခါ ဗိုလ္က်ားႀကီး၊ ၿမိဳ႕သစ္စား ငေ၀စေသာ ျမန္မာတပ္မ်ားေပါင္းဖက္၍ စတုျမစ္သို႔ခ်ီလာျပန္၏။
ျမန္မာဗိုလ္က်ားႀကီးတပ္ႏွင့္ စတုကၽြန္း၌တပ္စဲြနီေသာ ရခိုင္တပ္႐ို႕သည္ ရီေၾကာင္းတိုက္ပဲြျဖစ္ပြားရာ စစ္ကူမရေသာ ရခိုင္တပ္မ်ား အေရးမလွဆုတ္ခြာပီးရ၏။ ၄င္းရခိုင္စတုတပ္လည္း ရမ္းျပည့္စနည္းဖက္သို႔ခို၀င္ကာ ဗိုလ္မ်က္ေတာင္ရွည္တပ္ႏွင့္ ေပါင္းဖက္၍နီ၏။
ထိုအခါ ျမန္မာတိုင္းတာ၀န္အာကာငေက်ာ္ထင္ႏွင့္ ျမင္း၀န္ငမိႈင္း႐ို႕သည္ ကုန္းရီအားခ်ီလာၿပီး သံစစ္ျမစ္သို႔ေရာက္လွ်င္ စနည္းတြင္တပ္ခ်၍နီေသာ ဗိုလ္ခ်ဳပ္မ်က္ေတာင္ရွည္တပ္ႏွင့္တြိဆံု၍ တိုက္ပြဲျဖစ္ပြား၏။ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္ေျပာဆိုေသာစကားကိုၾကားႏွင့္ၿပီးေသာ ဗိုလ္ခ်ဳပ္မ်က္ေတာင္ရွည္သည္ အနည္းငယ္မွ် ရင္ဆိုင္တိုက္ခိုက္ၿပီး ေယွာင္ထြက္လားလီ၏။
ျမန္မာတိုင္းတာ၀န္ငေက်ာ္ထင္လည္း ရမ္းျပည့္၊ မာန္ေအာင္၊ သံတဲြၿမိဳ႕ကို အေစာင့္ခ်ထားခၿပီးလွ်င္ ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕ေတာ္သို႔ ခ်ီတက္လာ၏။ ေက်ာက္ငႏြားအရပ္သို႔ေရာက္ေသာအခါ ရခိုင္တပ္မ်ားႏွင့္တြိဆံု၏။ သို႔ေသာ္ ရခိုင္တပ္မွဴး႐ို႕သည္ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏စကားကို ၾကားႏွင့္ၿပီးျဖစ္ေသာေၾကာင့္ တိုက္ခိုက္လိုသည့္ဆႏၵမဟိဘဲ တိမ္းေယွာင္၍ နီကုန္၏။
ဗိုလ္ခ်င္းျပန္လည္း က်ဴးေက်ာ္လာေသာျမန္မာတပ္႐ို႕အားတိုက္ခိုက္ရန္ လမၼဳစားေရႊဗိုလ္၊ ၿမံဳေထာင္စား႐ို႕ကို ထပ္ေလာင္း၍ ခ်ီတက္ခိုင္း၏။ ရခိုင္တပ္မွဴးဗိုလ္မွဴး႐ို႕သည္ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏အၾကံကို သိရင္းစဲြဟိၾကသည္ႏွင့္ ထိုသို႔ဤသို႔ရာ တိမ္းေယွာင္လားၾကကုန္၏။ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္သည္ ဤအျခင္းအရာကို ၾကားသိရေသာအခါ မတည္မရပ္ႏိုင္ဘဲ ေနာင္တပူပန္ယူက်ံဳးမရျဖစ္ကာ ေလးၿမိဳ႕နီ ရခိုင္လူဦးေရစုစုေပါင္း ကိုးေသာင္းကိုးေထာင္ကို သိမ္းက်ံဳးၿပီး ရခိုင္သကၠရာဇ္ ၁၁၇၃ ခု ျပာသိုလျပည့္ ဗုဒၶဴးနိတြင္ ေဇယ်၀တီၿမိဳ႕မွ အဂၤလိပ္ပိုင္ အေနာက္ဘဂၤလားနယ္သို႔ တိမ္းေယွာင္ထြက္ခြာလာရ၏။
ျမန္မာတိုင္းတာ၀န္ အာကာငေက်ာ္ထင္သည္ တပ္အလံုးအရင္းျဖင့္ အေနာက္ဘဂၤလားဖက္သို႔ခ်ီတက္လာၿပီး မံုေတာတြင္ တပ္စခန္းခ်လာျပန္၏။ ဤသို႔ ျမန္မာတိုင္းတာ၀န္တပ္ခ်ီလာေၾကာင္းကို အဂၤလိပ္စစ္တေကာင္းၿမိဳ႕၀န္ ၾကားသိလွ်င္ အဂၤလိပ္တပ္မ်ားသည္လည္း အင္အားမ်ားစြာႏွင့္ နတ္ျမစ္လက္ယာဖက္ကမ္းအရပ္၌ တပ္တည္လာ၏။ ဤသို႔ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္ႏွင့္ လက္႐ို႕ဗိုလ္႐ို႕သည္ ရခိုင္ႏိုင္ငံတ၀ွမ္းလံုးအား ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူမ်ားလက္ထဲမွ ျပန္လည္သိမ္းပိုက္ထိမ္းခ်ဳပ္ႏိုင္ၿပီးခါမွ ျမန္မာစစ္အင္အားျဖည့္တင္းလာသည္ကို မခုခံႏိုင္ဘဲ ျပန္လည္ဆုတ္ခြာ ပီးလိုက္ရကုန္၏။
(ဤသည္မွာ ရခိုင္သကၠရာဇ္ ၁၁၆၀ မွ ၁၁၇၃ ခုအထိ “ဒုတိယပိုင္း ရခိုင့္ေတာ္လွန္ေရးနိဒါန္း” စိုင္းတင္ၿမိဳ႕စား ရခိုင္ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏ “ဒုတိယအႀကိမ္ ျမန္မာေတာ္လွန္ေရး” ျဖစ္ပါသည္)
ရခိုင့္ေတာ္လွန္ေရးနိဒါန္း (တတိယပိုင္း)
ရခိုင္သကၠရာဇ္ ၁၁၇၄ မွ ၁၁၈၅ အထိ “ဒုတိယပိုင္း ရခိုင့္ေတာ္လွန္ေရးနိဒါန္း”
ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏ “တတိယအႀကိမ္ ျမန္မာေတာ္လွန္ေရး”
ဗိုလ္ခ်င္းျပန္သည္ အေနာက္ဘဂၤလားနယ္သို႔ ခုိလံႈလာရၿပီးေနာက္ ေယာက္ဖေတာ္လက္ရံုးဗိုလ္ႏွင့္ စြမ္းရည္ဟိေသာ တပ္မႈူးဗိုလ္မႈးရိုအား ျပန္လည္စုရံုးၿပီးလွ်င္ သူရဲလက္နက္ကိုင္မ်ားကိုလႊတ္၍ ရခိုင္သကၠရာဇ္ ၁၁၇၄ ခုႏွစ္ ကဆုန္လတြင္ ျမန္မာရို႕တပ္စဲြထားေသာ ငၾကည္းေတာင္တပ္ကို တိုက္ခိုင္း၏။ ျမန္မာတပ္မႈးငလြန္းသည္ အေရးမလွ ယံႈးနိမ့္ထြက္ၿပီးရ၏။
ထိုအေၾကာင္းကို ျမန္မာ၀န္ငေက်ာ္ထင္ၾကားေသာ္ ဗိုလ္မႈူးတပ္မႈးသူရဲလက္နက္ကိုင္မ်ားကို ေစလႊတ္၍ ရခိုင္တပ္မ်ားအား တိုက္ခိုင္းစီေသာ္ ရခိုင္ဗိုလ္ခ်င္းျပန္တပ္သားမ်ားသည္ မခံမရပ္ႏိုင္၍ ဘဂၤလားနယ္သို႔ ဆုတ္ခြာပီးရ၏။ အဂၤလိပ္အစိုးရလည္း လမၺဳစားဗိုလ္ေရႊလူႏွင့္ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္မယား (မိမင္း) ရို႕အား လွည့္ဖ်ားေခၚယူၿပီးလွ်င္ ေဒလီပဆာသို႔ပို႔ေဆာင္ကာ အေစာင့္အေယွာက္ျဖင့္ထား၏။ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္ေယာက္ဖ လက္ရံုးဗိုလ္သည္ အဂၤလိပ္၏အဖမ္းအဆီးခံရ၍ စစ္တေကာင္း၌အက်ဥ္းခ်ထားလီရာ အက်ဥ္းေထာင္၌ပင္ ကြယ္လြန္အနိစၥေရာက္၏။
သို႔တိုင္ေအာင္ အယာမခံ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္သည္ တပ္မႈးဗိုလ္မႈးလူသူလက္နက္ရို႕အား စုရံုးၿပီးလွ်င္ ဘဂၤလားမွျပန္ထြက္ခြာကာ နတ္ျမစ္လက္ယာဖက္ မဂၤလာႀကီးအရပ္၌တပ္တည္၍ ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူရို႕အား ထပ္မံေတာ္လွန္၏။ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္သည္ သူ၏အစ္ကို ေလးၿမိဳ႕စားေအာင္ေက်ာ္၊ ဒဂၤါးေတာင္စား တံုးစရီႊ၊ ဗိုလ္ေစာ္ကဲႏွင့္ တပ္မႈးဗိုလ္မႈးရို႕အားရံုးစု၍ သူ၏ေယာက္ဖအသက္ႏွံကို ဗိုလ္ခ်ဳပ္ခန္႔ကာ ျမန္မာ၀န္ငေက်ာ္ထင္ကို ရီေၾကာင္းကုန္းေၾကာင္းခ်ီ၍ တိုက္၏။ ဤအေၾကာင္းကို ျမန္မာ၀န္ငေက်ာ္ထင္ၾကားသိေသာ္ ရမ္းၿဗဲမွ ျမန္မာသူရဲမ်ားႏွင့္ ရမ္းၿဗဲ၀န္ လက္ယာငစည္သူကို ဗိုလ္ခ်ဳပ္ခန္႔၍ ခ်ီတက္ခိုင္းရာ ရခိုင္သကၠရာဇ္ ၁၁၇၄ ခု ျပာသိုလတြင္ ရခိုင္ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏တပ္ႏွင့္ မိုးစည္းျမစ္တြင္တြိဆံု၍ ရင္ဆိုင္တိုက္ပဲြျဖစ္ပြား၏။ ဗိုလ္ခ်င္းပ်ံ၏တပ္မ်ား လက္နက္အင္အားမမွ်သျဖင့္ မိုးစည္းကၽြန္းသို႔ ဆုတ္ခြာပီးရ၏။ ထိုအခါ ျမန္မာတပ္ရို႔သည္ မိုးစည္းကၽြန္း၌ဟိေသာ ရခိုင္ျပည္သူအေပါင္းအား ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏လူဟုစြပ္စဲြၿပီး ၿမီလွန္သတ္ျဖတ္လိုက္၏။
ထိုအေၾကာင္းကို ေနာက္ခ်ီလာေသာ ဗိုလ္ေအာင္ေက်ာ္၊ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏ေယာက္ဖ ဗိုလ္ခ်ဳပ္အသက္ႏွံၾကားသိရလွ်င္ တပ္ရပ္နီၿပီး ဗိုလ္ခ်င္းျပန္သည္ မဂၤလာႀကီးအရပ္ကေျပာင္း၍ ေရွာက္ေခ်ာင္းဖ်ား၌ ရခိုင္သကၠရာဇ္ ၁၁၇၄ ခု၊ တပိုးထဲြလတြင္ သရက္ခ်ိဳၿမိဳ႕ကို တည္၍နီ၏။ ျမန္မာစိန္ဘူးငေက်ာ္ထင္သည္ အမ်ားမၾကာသီလြန္၏။
စိန္ဘူးငေက်ာ္ထင္သီလြန္ၿပီးေနာက္ ျမန္မာ မဟာငေနာ္ရထာသည္ ရခိုင္သကၠရာဇ္ ၁၁၇၅ ခုႏွစ္ နတ္ေတာ္လတြင္ ရခိုင္၀န္ျပဳလာ၏။ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္လည္း သမက္ေတာ္ တိမ္ၾကားဗိုလ္ႏွင့္ တပ္မႈးဗိုလ္မႈးရို႕အား အသီးသီးခန္႔၍ သူရဲတေထာင္ႏွင့္ ျမန္မာၿမိဳ႕၀န္ မဟာငေနာ္ရထာကို တုိက္ရန္ေစလႊတ္လိုက္၏။ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏တပ္မႈူးဗိုလ္မႈရို႕လည္း တပ္ခ်ီတက္လာ၍ ဂစၧပနဒီျမစ္ညွာ၀သို႔ေရာက္ေသာအခါ ျမန္မာငေနာ္ရထာသတင္းရၿပီး ျမန္မာၿမိဳ႕သူႀကီး ငရန္ကင္းကို ဗိုလ္ခ်ဳပ္ခန္႔၍ မ်ားစြာေသာ လက္နက္ကိုင္ရို႕ႏွင့္ ခ်ီတက္ခိုင္း၏။ ထိုအခါ ရခိုင္သကၠရာဇ္ ၁၁၇၅ ခု ျပာသိုလတြင္ ဂစၧပနဒီ (ကုလားတန္) ျမစ္ညွာကူး၀တြင္ ရခိုင္ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏တပ္ႏွင့္ ျမန္မာတပ္မ်ား ရခိုင္တိုက္ပဲြျဖစ္ပြား၏။ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္တပ္မ်ား မ်ားစြာထိခိုက္နစ္နာ ဆံုးယံႈး၏။ ထိုအခါ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္လည္း သရက္ခ်ိဳၿမိဳ႕မွ ေျပာင္းရႊိကာ ပင္း၀ါ (ရာမူး) ဘဂၤလားနယ္သို႔ ဆုတ္ခြာလာ၏။ ႄကြင္းက်န္ေသာ ရခိုင္တပ္ရို႕သည္လည္း ျမန္မာတပ္ရို႕၏၀ိုင္း၀န္းပိတ္ဆို႔တိုက္ခိုက္ျခင္းခံရ၏။ သို႔ေသာ္ ရခိုင္သူရဲရို႕သည္ကား ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူမ်ားအား အယာမခံ စြမ္းမံတရဲ အလံမလွဲ ေတာ္လွန္တိုက္ပဲြ၀င္ခကတ္ပါသည္။
ဗိုလ္ခ်င္းျပန္သည္ ပင္း၀ါရာမူးနယ္သို႔ ၀င္ေရာက္လာေၾကာင္းကို စစ္တေကာင္းအဂၤလိပ္ၿမိဳ႕၀န္ၾကားသိလွ်င္ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္အားဖမ္းဆီးစီျပန္၏။ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္သည္ ေတာနက္ထဲသို႔ ၀င္ပုနု္းနီရ၏။ ျမန္မာ၀န္ မဟာငေနာ္ရထာလည္း ရခိုင္သကၠရာဇ္ တေပါင္းလမွစ၍ အေနာက္ျပည္မွလာေသာ ရခိုင္သားရို႕အား၄င္း၊ ရခိုင္ျပည္၌ႄကြင္းက်န္ရစ္ေသာလူသန္လူျမန္အားလံုးအား ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏လူဟုစာရင္းသြင္းကာ အစတံုး ၿခီမႈန္းပစ္လိုက္၏။
၁၁၇၄ ခုႏွစ္မစ၍ (၅) ႏွစ္တိုင္တိုင္ ရခိုင္ျပည္၌ စပါးဆန္ရီယွားပါးကာ အငတ္ေဘးေၾကာင့္ လူေပါင္းေျမာက္မ်ားစြာ သီႀကီပ်က္စီး၏။ ထိုေနာက္ ရခိုင္သကၠရာဇ္ ၁၁၇၇ ခု၊ တပိုးထဲြလ ခရစ္သကၠရာဇ္ ၁၈၁၅ ခု ဇႏၷ၀ါရီလ (၂၄) ရက္နိတြင္ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္သည္ ပင္း၀ါ ဖေလာင္းဆူအရပ္၌ ဆံုဆို႔နာျဖင့္ ကြယ္လြန္အနိစၥေရာက္၏။ ဇႏၷ၀ါရီ (၂၈) ရက္နိတြင္ ေကာင္းမြန္စြာသၿဂိဳဟ္ျခင္းၿပီးစီး၏။
(ဤသည္မွာ “ဒုတိယပိုင္းရခိုင္ေတာ္လွန္ေရးနိဒါန္း” စိုင္းတင္ၿမိဳ႕စားဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏ “တတိအႀကိမ္ေျမာက္ ျမန္မာေတာ္လွန္ေရး” ျဖစ္သည္။)
------------------------------
မဟာ၀ိဟႎက ေမာ္ကြန္းလကၤာ
------------------------------
မဟိရန္သူ၊ ဖက္မျပဴသား၊ သံုးလူထြဋ္ထား၊ ျမတ္ဘုရား၏၊ ကိုယ္စားရုပ္၀ါ၊ ေျခာက္ေရာင္ျဖာ၍၊ မဟာမုနိ၊ ဘုရားႀကီးကို၊ ညြတ္ၿပီးေကာ္ေရာ္၊ ရွိပူေဇာ္၍၊ ပင့္ေခၚၿပီးမွ၊ ရကၡပူရ၊ နန္းမေဒ၀ီ၊ မေဟသီႏွင့္၊ အညီယႆ၊ ရံေမာင္းမကို၊ ယူၾကစုၿပီ၊ ေဆာင္ယူလီ၏။ သင့္နီဌာန၊ ရပ္ေဒသ၌၊ ေစာင့္ထၿပီးခိုင္၊ လက္နက္ကိုင္ရို႕၊ အႏိုင္ျပဳလွ်င္း၊ ရဲမက္ခ်င္း၏၊ ၿမိဳ႕တြင္းမွန္သား၊ ၿမိဳ႕ျပင္မ်ားႏွင့္၊ တိုင္းကားရပ္ဌံ၊ နာဂရံဟု၊ ႏိုင္ငံအေပါင္း၊ ေတာၿမိဳ႕ေကာင္း၌၊ ပုန္းေအာင္းနီျငား၊ ရခိုင္သားကို၊ ေယာက္်ားမိမၼ၊ မလြတ္ရေအာင္၊ ခ်ိဳင္ေႏွာင္တန္းလန္း၊ ကၽြဲႏြားဖမ္းသို႔၊ လိုင္ဂုတ္ကိုျဖတ္၊ အသီသတ္၏၊ ေခ်ာမြတ္ရူပ၊ မိမၼလွကို၊ ပဥၥအာရံု၊ ကာမဂုဏ္ျဖင့္၊ ျမဴးတူးစိမ့္ငွာ၊ ယူၾကပါ၏။ သူနာသူအို၊ က်ိဳးကန္းကိုကား၊ မလိုပိတ္ထား၊ တိုက္လုပ္ျငား၍၊ သြင္းထားအျပည့္၊ ယမ္းဆီးထည့္လွ်က္၊ ၿမိေျမ့ညက္ႀကီ၊ မီးတိုက္စီ၏၊ သီလီမႄကြင္း၊ လူခပင္းရို႕၊ ခ်င္းခ်င္းႏြီးႏြီး၊ ကနိမြီးသား၊ သားထြီးသားငယ္။ အပုေခ်ရို႕၊ ၿပံဳးရယ္ရႊင္ဘိ၊ မွည္မသိကို၊ မြီးမိထံက၊ ယူၿပီးမွလွ်င္၊ လက္ႏွင့္ကိုင္ေျမႇာက္၊ ေကာင္းခင္ေရာက္က၊ ေအာက္ကတဖန္၊ ဓါးကိုလွန္၍၊ ခံၿပန္ၿပီးခါ၊ ျပဳသည္မွာေၾကာင့္၊ က်ကာမလြဲ၊ ရဲရဲသီြးစက္၊ အအူထြက္၏၊ တခ်က္ၿမီ၌၊ လွံကိုစိုက္၍၊ ခံလိုက္တံက်င္၊ ရင္က၀င္၏။ ႏွစ္လိုေပ်ာ္ပါး၊ သားမယားကို၊ ေပါင္းၾကအတူ၊ မထားမူဘဲ၊ ဆဲြယူရိုက္သတ္၊ နားႀကိဳးတပ္လွ်က္၊ ပူးႃပြတ္ခ်ိဳင္ေႏွာင္၊ ၾကက္ကိုေလွာင္သို႔၊ ပံုေဆာင္ပမာ၊ ယူၾကပါ၏၊ မ်ားစြာခြတ္ထစ္၊ သတ္၍ပစ္လွ်က္၊ အခ်စ္၀ါသနာ၊ မဟိပါျငား၊ ပ်ဴေအာက္သားသည္။ စကားမုသာ၀ါဒီတည္း --။
ပံုဘိေတာင္ႏွယ္၊ ေကာင္ပုတ္၀ယ္ကား၊ လူငယ္တေသာင္း၊ လူႀကီးေပါင္းမူ၊ သွ်စ္ေသာင္းအစြန္၊ တသိန္းလြန္၏၊ အမွန္ယင္းခါ၊ သီလီပါ၏၊ သိမ္းကာယူထ၊ ျပည္အင္း၀သို႔၊ ပါရလီျငား၊ လူေယာက္်ားႏွင့္၊ မျပားမွန္ထ၊ လူမိမၼကို၊ တြက္ခ်ရြီေသာ္၊ ႏွစ္သိန္းေက်ာ္၏၊ ၾကားေသာ္ျမင္ခါ၊ ေၾကာက္ဖြယ္သာတည္း၊ ဒြါရာသံတဲြ၊ ၿမိဳ႕ရမ္းၿဗဲႏွင့္၊ ျမစ္တဲ၀န္းေျမာင္၊ ကၽြန္မာန္ေအာင္၌၊ ဖမ္းေႏွာင္ခ်ိဳင္လွ်င္း၊ ယူလီျခင္းကို၊ သတင္းစကား၊ နားသာၾကား၏၊ မွတ္သားတထစ္၊ ရြီတြက္စစ္၍၊ တစ္ႏွစ္သံုးေလး၊ စာႏွင့္ေရးၿပီး၊ ပီးသူမဟိ၊ ျဖစ္လီဘိျခင္း၊ ဇိ၀သၤခါ၊ ယံုမွားစြာျဖင့္၊ ဆိုရာစကား၊ က်ယ္၀န္းလွ်ား၏၊ သီလားအေကာင္၊ ဖူးဖူးေရာင္၍၊ ပုပ္ေဟာင္နံေစာ္၊ ရုပ္ခႏၶာကို၊ ကာကာလင္းတ၊ သိန္းစြန္မွသည္၊ ခြီးကစလွ်က္၊ က်ားသစ္၀က္ရို႕၊ လုယက္ဖန္ဖန္၊ ကိုက္စားဟန္ကို၊ က်န္လူအမ်ား၊ ျမင္လီျငားမူ၊ ဘုရားတရား၊ သံဃာမ်ားကို၊ အားကိုးၿပီးခါ၊ ျမည္တမ္းပါ၍၊ ငိုခါရြီရြတ္၊ နဖူးသတ္သည္၊ ရင္ဖတ္လက္တင္ခတ္တီးတည္း --။
ရခိုင့္ေတာ္လွန္ေရးနိဒါန္း (ပထမပိုင္း)
(ရခိုင္ရာဇ၀င္သစ္က်မ္းမွ ေကာက္ႏႈတ္ေဖာ္ျပပါသည္။)
ကုန္းေဘာင္မင္းဆက္ ျမန္မာဘုရင္ဘိုးေတာ္င၀ိုင္း၏သားေတာ္ အိမ္ရွိငဥပရာဇာဦးစီး၍ ရာမရကန္ငတိုးလိုက္ပါေသာ ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူနယ္ခ်ဲ႕႐ို႕သည္ လြတ္လပ္ေသာ အခ်ဳပ္အခ်ာအာဏာလက္နက္ပိုင္ ရခိုင္ႏိုင္ငံေတာ္ႀကီးအား ရခိုင္သကၠရာဇ္ (၁၁၄၆) ခု ျပာသိုလဆုတ္ (၇) ရက္ စနီနိ။ ခရာဇ္သကၠရာဇ္ (၁၇၈၄) ခု ဒီဇင္ဘာလ (၃၁) ရက္နိတြင္ မတရားက်ဴးေက်ာ္သိမ္းပိုက္လိုက္သျဖင့္ ရခိုင္ျပည္ႏွင့္ ရခိုင္လူမ်ိဳး႐ို႕သည္ ျမန္မာကိုလိုနီကၽြန္ဘ၀သို႔ ေရာက္ျခင္းမလွေရာက္လားရသည္။
ရခိုင္ႏိုင္ငံေတာ္၏ေနာက္ဆံုးဘုရင္မဟာသမတရာဇာ (နံေတာ္စနီသား၊ သက္ေတာ္ ၄၂ ႏွစ္၊ နန္းစံ (၂) ႏွစ္အား) ရခိုင္သကၠရာဇ္ (၁၁၄၆) ခု ျပာသိုလဆုတ္ (၁၅) ရက္ တလဂုၤနီနိ။ ခရာဇ္သကၠရာဇ္ ၁၇၈၄ ခု ဇႏၷ၀ါရီလတြင္ ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူ႐ို႕သည္ မတရားဖမ္းဆီးသံၿခီခ်င္းခတ္၍ ျမန္မာျပည္သို႔ အက်ဥ္းသားအျဖစ္ ဖမ္းဆီးေခၚေဆာင္လားကာ အမရပူရၿမိဳ႕တြင္ ကြပ္မ်က္စီရင္လိုက္သည္။
ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူ႐ို႕သည္ ရခိုင္ႏိုင္ငံေတာ္အားသိမ္းပိုက္ၿပီးေနာက္ ရခိုင္ႏိုင္ငံေတာ္၏ၿမိဳ႕ေတာ္ ေျမာက္ဦးတြင္ ျမန္မာနႏၵငပက်န္အား ၿမိဳ႕၀န္ထား၍အုပ္ခ်ဳပ္ခိုင္း၏။ သို႔ေသာ္ ရခိုင္႐ို႕သည္ ျမန္မာ့သူ႕ကၽြန္မခံဘဲ (၁၁၄၆) ခု တေပါင္းလကစ၍ ဒါးပိုင္ႀကီး၏ေယာက္ဖေတာ္ေက်ာ္ပံု၏ဦးေဆာင္မႈကိုခံယူကာ ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူမ်ားအား စတင္ေတာ္လွန္သည္။
ေတာင္မင္းႀကီးေက်ာ္ထြီး၊ ယင္း၏ေနာင္ေတာ္ မုဇုႏၱတ္ႀကီးဘေရြး၊ ဒါးျပန္စီး႐ို႕အမႈးျပဳေသာ ရခိုင္တပ္မ်ားသည္လည္း ျမန္မာက်ဴးေသာ္သူ႐ို႕အား အေနာက္အရပ္က ေတာ္လွန္တိုက္ပဲြ၀င္သည္။
ျမန္မာနႏၵငပက်န္သည္ ရခိုင္႐ို႕၏ေတာ္လွန္မႈကိုအေၾကာင္းျပဳၿပီး အျပစ္မဟိေသာ ရခိုင္ျပည္သူ႐ို႕အား လက္နက္ခ်ရန္ဟုအေၾကာင္းျပကာ ေပါင္းတုန္အရပ္၌တေထာင္၊ သရက္အုပ္အရပ္၌တေထာင္၊ စံကားေတာင္အရပ္၌ႏွစ္ေထာင္၊ ၿမိဳ႕ေတာ္ပရိေစၦဒ၌ သံုးေသာင္းခုႏွစ္ေထာင္၊ ပုခက္တြင္းသားအသူငယ္႐ို႕အား ဒါးကဇတ္သည္ကတေသာင္း၊ ဘုရားေပၚအရပ္၊ ဒိုင္းက်ီအရပ္၊ ေမာင္းဆဲြအရပ္၊ ငရေကာက္အရပ္၊ ေဂါင္းၿပိဳေတာင္အရပ္၊ ပုရိန္အရပ္၊ ေပါင္းတုတ္အရပ္၊ ရတနာျပည္အရပ္၊ လက္မဖက္အရပ္၊ ေတာတန္းအရပ္၊ ကိုးဆယ့္ကိုးေတာင္အရပ္၊ သံတဲြ၊ ရမ္းျပည့္၊ မာန္ေအာင္အရပ္႐ို႕၌ လူေပါင္း တသိန္းသွ်စ္ေသာင္းေလးေထာင္႐ို႕ကို ယင္းႏွစ္အတြင္းမွာပင္ အဆံုးစီရင္လိုက္သည္။
ထို႔အျပင္ ျမန္မာနႏၵငပက်န္သည္ ဒါးပိုင္ႀကီးေက်ာ္ပံု၏မယား ေကာင္းေက်ာ္ထင္မကိုလည္း ကာမပိုင္လင္ေယာက္က်ားဟိယင့္သားႏွင့္ ဗလကၠာယယုတ္မာ႐ိုင္းျပစြာ ေစာ္ကားခသည္။
ေတာင္မင္းႀကီးေက်ာ္ထြီးသည္ စစ္တေကာင္းအဂၤလိပ္ၿမိဳ႕၀န္ထံမွ စစ္ေရးအကူအညီရယူရန္ ႀကိဳးစားသည္။ အဂၤလိပ္ဗိုလ္ခ်ဳပ္ႏွင့္ တြိဆံုေဆြးေႏြးရာတြင္ ဒါးျပန္စီး၏သမက္ သာမေကာင္းစံရႊီကို ဘာသာျပန္ခိုင္းသည္။ သို႔ေသာ္ မျပည္လည္ေသာေၾကာင့္ ၿမိဳ႕သစ္ေခ်ာင္းညာဖက္သို႔ခို၀င္ကာ ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူမ်ားအား ရရာလက္နက္စဲြကိုင္ ေတာ္လွန္သည္။
အားမတန္သျဖင့္ လက္၀ဲျမန္ကုန္းေဖာင္သည္၊ မုဇုႏၵာတ္ႀကီးဘေရြး၊ ဒါးျပန္စီး႐ို႕သည္ အေနာက္စစ္တေကာင္းနယ္သို႔ခို၀င္ေရာက္လာ၍ အဂၤလိပ္ၿမိဳ႕၀န္က ကၽြန္းရြာမ်ားပီးသနားထား၏။
(၁၁၄၆) ခု ကဆုန္လတြင္ ေတာင္မင္းႀကီးေက်ာ္ထြီးသည္ အေနာက္စစ္တေကာင္းအရပ္၌ တပ္စဲြ၍ ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူ႐ို႕အား ခုခံေတာ္လွန္ယင္း လက္နက္ထိမွန္က်ဆံုးသည္။
ျမန္မာနႏၵငက်န္၏တပ္မ်ားသည္ ေတာင္မင္းႀကီးေက်ာ္ထြီး ေတာ္လွန္သည္ကိုအေၾကာင္းျပဳ၍ ၿမိဳ႕သစ္ေခ်ာင္းအရပ္မွ မိမၼအသူငယ္႐ို႕အား ႀကိဳးတုတ္ခ်ိဳင္ေႏွာင္ကာ ျမစ္၀တြင္ပစ္ခ်၍ သတ္ျဖတ္လိုက္သည္။ အေနာက္စစ္တေကာင္းအရပ္မွ ေရာက္လာသူ လူအေပါင္း႐ို႕ကိုလည္း ေတာင္မင္းႀကီးေက်ာ္ထြီး၏လူဟုစြပ္စဲြကာ မ်ားစြာသတ္ျဖတ္လိုက္သည္။
ရခိုင္ျပည္ေတာင္ပိုင္း အေနာက္ခုႏွစ္ရိုင္ ေတာင္စိုင္အရပ္၌ စနည္းရြာသား႐ို႕သည္လည္း ျမန္မာ့သူ႕ကၽြန္မခံဘဲ ရမ္းျပည့္စားဗိုလ္ေပါလံုး၊ လမုစားဗိုလ္လာခိုင္႐ို႕ႏွင့္ေပါင္းဖက္ကာ ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူ႐ို႕အား ေတာ္လွန္တိုက္ပဲြ၀င္သည္။ ဤသည္ကိုအေၾကာင္းျပဳ၍ သံတဲြၿမိဳ႕ကို က်ဴးေက်ာ္သိမ္းပိုက္ထားေသာ ျမန္မာရာဇငသၾကၤန္သည္ သူ၏စစ္ကဲငလွကို လႊတ္ကာ စနည္းရြာသူရြာသားမ်ားအားလံုးကို အစတုန္းၿခီမႈန္းလိုက္သည္။
ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူ႐ို႕သည္ ၁၁၄၉ ခု တေပါင္းလတြင္ ရခိုင္ျပည္မွ ဘုန္းႀကီးရဟန္း၊ မင္းသားမင္းသမီးစုစုေပါင္း ခုႏွစ္ေထာင့္ခုႏွစ္ရာကို အမရပူရၿမိဳ႕သို႔ ဖမ္းဆီးေခၚေဆာင္လားသည့္အျပင္ သကၠရာဇ္ (၁၁၅၁) ခု နံယုန္လတြင္ ေျမာက္ဦး၊ သံတဲြ၊ ရမ္းျပည့္၊ မာန္ေအာင္၊ ေလးၿမိဳ႕စသည္အရပ္႐ို႕က လူေပါင္းေျခာက္ေထာင္ကိုလည္း ယိုးဒယားသို႔စစ္တိုက္ရန္ ဖမ္းဆီးေခၚေဆာင္လား၏။
သကၠရာဇ္ (၁၁၅၀) ျပည့္ နတ္ေတာ္လဆန္း (၉) ရက္နိတြင္ ျမန္မာအေနာက္ဖက္ငတိုက္၀န္သည္ ရခိုင္ႏိုင္ငံေတာ္ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕သို႔ ၀န္ျပဳလာၿပီး (၂) ႏွစ္ၾကာလွ်င္ ရာထူးမွ ျပဳတ္က်၏။ ျမန္မာပုသိမ္ငသခင္သည္ ငသီဟဘဲြ႕နာမည္ကိုခံလွ်က္ ၁၁၅၂ ခု တေပါင္းလတြင္ ရခိုင္ႏိုင္ငံေျမာက္ဦးၿမိဳ႕၌ ၀န္ျပဳလာျပန္၏။ တႏွစ္ဟိလွ်င္ သီ၏။
ပုသိမ္ငသခင္စုေတ့ၿပီးလွ်င္ ျမန္မာတိုင္းတာ၀န္သည္ အာကာကငေက်ာ္ထင္ဟူေသာနာမည္ကိုခံယူလွ်က္ ရခိုင္သကၠရာဇ္ (၁၁၅၃) ခု တန္းခူးလတြင္ ရခိုင္ႏိုင္ငံေျမာက္ဦးကို ၀န္ျပဳလာျပန္၏။ ယင္း အာကာငေက်ာ္ထင္သည္လည္း (၂) ႏွစ္ဟိလွ်င္ ရာထူးမွေခ်ာက်၏။ အာကာငေက်ာ္ထင္ရာထူးမွေခ်ာက်ၿပီးလွ်င္ ျမန္မာငေက်ာ္လွသည္ ငလွရာဇာဘဲြ႕ကိုခံယူ၍ ရခိုင္သကၠရာဇ္ (၁၁၅၅) ခု တပိုးထဲြလဆန္း (၉) ရက္ စနီနိတြင္ ရခိုင္ႏိုင္ငံေျမာက္ဦးၿမိဳ႕သို႔ ၀န္လုပ္လာျပန္၏။
ငေက်ာ္လွလက္ထက္တြင္ ရမ္းျပည့္စားဗိုလ္ေပါလံုး၊ ဗိုလ္ခြင္းေပါက္၊ ဗိုလ္ကၽြဲတေကာင္ႏိုင္႐ို႕သည္ အေနာက္စစ္တေကာင္းနယ္ကို ၿခီကုတ္ယူကာ ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူမ်ားအား ေတာ္လွန္တိုက္ပဲြ၏။ ေနမိ်ဳးငကုန္ဒရာ၊ ငေပါတလီစေသာ ျမန္မာတပ္မႈး႐ို႕သည္ အဂၤလိပ္စစ္တေကာင္းၿမိဳ႕၀န္ႏွင့္ေပါင္းဖက္ၿပီး ရခိုင္ဗိုလ္ေပါလံုး၊ ဗိုလ္ခြင္းေပါက္၊ ဗိုလ္ကၽြဲတေကာင္ႏိုင္႐ို႕အား ဖမ္းဆီးပီးရန္ေတာင္းဆို၏။
ျမန္မာသူယုတ္႐ို႕သည္ ရမ္းျပည့္၊ မာန္ေအာင္၊ ေျမာက္ဦး၊ ေလးၿမိဳ႕အရပ္အသီးသီးမွ လင္မယားအိမ္ေထာင္စံုတအိမ္ကို ေငြဒဂၤါး (၅) ျပားစီေကာက္ယူၿပီးလွ်င္ စုစုေပါင္းေငြဒဂၤါး တသိန္းႏွစ္ေသာင္းကို အဂၤလိပ္စစ္တေကာင္းၿမိဳ႕၀န္အား လဘ္ထိုး၏။ စစ္တေကာင္းအဂၤလိပ္ၿမိဳ႕၀န္သည္လည္း ရခိုင္ဗိုလ္ေပါလံုး၊ ဗိုလ္ခြင္းေပါက္၊ ကၽြဲတေကာင္ႏိုင္႐ို႕အား ဖမ္းဆီး၍ (၁၁၅၆) ခု ျပာသိုလျပည့္ေက်ာ္ (၂) ရက္ တလဂုၤနီနိတြင္ ပင္း၀ါ (ရာမူး) ရာဇဖက္အရပ္၌ ျမန္မာတပ္မ်ားအား လႊဲအပ္ပီးလိုက္၏။ အဂၤလိပ္ၿမိဳ႕၀န္ကိုယ္တိုင္ ကုလားဆင္ေခ်ာင္းဖ်ားတိုင္ေအာင္ လိုက္ပို႔ပီး၏။
သို႕ေသာ္ ရခိုင့္ေဂါင္းေဆာင္မ်ားျဖစ္ၾကေသာ ဗိုလ္စိန္ေရာင္၊ ဗိုလ္ျမေရာင္၊ ဗိုလ္ပက္လက္၊ ဗိုလ္ကိုးခြက္စား၊ ဗိုလ္ထြန္းဦး၊ ဗိုလ္မ်က္ေတာင္ျဖဴ၊ ဗိုလ္တိုင္းခ်စ္ပရံ၊ နတ္ေတာင္စားဗိုလ္ေရႊေက်ာ္၊ ဗိုလ္ဆယ္ခင္းစီးစေသာ သြီးေသာက္ရဲဗိုလ္ကိုးဦးကား အဂၤလိပ္ရို႕၏အဖမ္းအဆီးကိုတိမ္းေယွာင္ကာ ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူမ်ားအား အယာမခံ စြမ္းမာန္တရဲ ဆက္လက္ေတာ္လွန္တိုက္ပဲြ၀င္ခကတ္ပါသည္။
ဤသည္မွာ ပထမအႀကိမ္ (ရခိုင့္ေတာ္လွန္ေရးနိဒါန္း) ပင္ျဖစ္ပါသည္။
ရခိုင္ေတာ္လွန္ေရးနိဒါန္း (ဒုတိယပိုင္း)
ျမန္မာၿမိဳ႕၀န္ ငလွရာဇာ (ေခၚ) ငေက်ာ္လွသည္ ႏွစ္ႏွစ္ခန္႔ၾကာေသာ္ ရာထူးမွျပဳတ္က်၏။ ျမန္မာငစိန္ဘူးသည္ ငလွေက်ာ္ထင္နာမည္ကိုခံ၍ ရခိုင္သကၠရာဇ္ (၁၁၅၆) ခု နတ္ေတာ္လတြင္ ရခိုင္ႏိုင္ငံ ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕တြင္ ၀န္ျပဳလာ၏။ ထို႕အျပင္ ဘိုးေတာ္င၀ိုင္းလည္း မင္းကြန္းေစတီတည္ရန္ ရခိုင္လူမ်ိဳးႏွစ္ေထာင္ပီးရမည္ဟု ေတာင္းလာျပန္၏။ ရခိုင္ႏိုင္ငံတ၀ွမ္း ေလးၿမိဳ႕၊ ေျမာက္ဦး၊ သံတဲြ၊ ရမ္းျပည္။ မာန္ေအာင္႐ို႕မွ အုတ္ဖုတ္ရန္အတြက္ လူေပါင္းႏွစ္ေထာင္ကို စု႐ံုးေကာက္ခံလာေသာေၾကာင့္ မခံမရပ္ႏိုင္ေသာ ရခိုင္ျပည္သူျပည္သားမ်ားသည္ လက္ယာျမန္ရြာအုပ္ ဗိုလ္ထံုးစံ၊ ဗိုလ္ေကာေစြ၊ ဒၤဂါးေတာင္စား ဗိုလ္တံုးစံရီႊ႐ို႕၏ ဦးေဆာင္မႈကိုခံယူကာ ရခိုင္သကၠရာဇ္ (၁၁၆၀) ျပည့္ တန္းေဆာင္ဘုန္းလဆန္း အၤဂါနိတြင္ ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူမ်ားအား ထပ္မံေတာ္လွန္ပါသည္။
ၿမိဳ႕ေစာင့္ျမန္မာတပ္႐ို႕လည္း ရခိုင္႐ို႕၏ေတာ္လွန္မႈကိုတိုက္ဖ်က္ရန္ သူရဲလက္နက္မ်ားစြာႏွင့္ ၿမိဳ႕သူႀကီးငသံေတြ၏သား စိုင္းတင္စားဗိုလ္ခ်င္းျပန္ကို ေစလႊတ္လိုက္၏။ မယူကမ္းေအာင္တပ္သို႔ေရာက္လွ်င္ သစၥာေစာင့္သိေသာ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္သည္ ျမန္မာၿမိဳ႕၀န္ သီရိငေက်ာ္ထင္ႏွင့္ အခြန္စာရြီး ေဇယ်ငေက်ာ္႐ို႕အား အစတုန္းသတ္ပစ္လိုက္၏။ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္သည္ ေအာင္တပ္အရပ္က စတင္ေတာ္လွန္၍ လက္႐ံုးဗိုလ္ႏွင့္ပူးေပါင္းကာ မယူကမ္းေအာင္တပ္တြင္ တပ္တည္၍နီ၏။ ရခိုင္ႏိုင္ငံ သံတဲြၿမိဳ႕ကို က်ဴးေက်ာ္အုပ္ခ်ဳပ္နီေသာ ျမန္မာေက်ာ္ထင္ ငသီဟသည္ ဤသတင္းကိုၾကားေသာအခါ ရဲမက္ဗိုလ္ပါအေပါင္းျဖင့္ ေျမာက္ဦးသို႔ခ်ီလာ၍ ရမ္းျပည့္၊ မာန္ေအာင္၊ ေလးၿမိဳ႕၀န္႐ို႕အား ဗိုလ္ခ်င္းျပန္အားတိုက္ခိုက္ရန္ မယူကမ္းသို႔ခ်ီတက္ခိုင္း၏။
ရခိုင္သကၠရာဇ္ (၁၁၆၀) ျပည့္ ျပာသိုလတြင္ မယူကမ္းကၽြဲ႐ိုင္းခံု၌ တပ္တည္၍နီေသာ ရခိုင္ေဂါင္းေဆာင္ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၊ လက္႐ံုးဗိုလ္၊ ပလက္စားဗိုလ္စံအမႈးျပဳေသာ ရခိုင္တပ္မ်ားႏွင့္ က်ဴးေက်ာ္လာေသာ ျမန္မာတပ္႐ို႕ အႀကီးအက်ယ္တိုက္ပဲြျဖစ္ပြား၏။ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္႐ို႕တပ္သည္ အေနာက္စစ္တေကာင္းနယ္သို႔ ဆုတ္ခြာပီးရ၏။ ျမန္မာတပ္႐ို႕သည္ ေနာက္ကလိုက္၍ ပင္း၀ါေဂၚေတာပလႅင္တြင္ တပ္တည္လာ၏။ ထိုအေၾကာင္းကို စစ္တေကာင္း အဂၤလိပ္ၿမိဳ႕၀န္ၾကားေသာ္ အဂၤလိပ္စစ္တပ္အားခ်ီတက္ခိုင္း၍ ေဂၚေတာပလႅင္တြင္ တပ္ၿပိဳင္ခ်ထား၏။ ထိုအေၾကာင္းကို ဘိုးေတာင္င၀ိုင္းၾကားေသာအခါ ပင္းတလဲငဗိုလ္ကို ေတာင္ေၾကာင္းခရီး၊ အရွိ၀င္းမႈးငတာကို ရီေၾကာင္းခရီး၊ အသီးသီးလႊတ္၍ အင္အားျဖည့္တင္းလာ၏။
ရခိုင္သို႔ေရာက္ေသာအခါ ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူမ်ားသည္ ရခိုင္ေတာ္လွန္ေရးေဂါင္းေဆာင္ႀကီးမ်ားျဖစ္ၾကေသာ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၊ လက္႐ံုးဗိုလ္၊ ပလက္စားဗိုလ္စံ၊ ဗိုလ္ေကာေစြ၊ ဗိုလ္တံုးစံေရႊ႐ို႕အားဖမ္းပီးရန္ အဂၤလိပ္အစိုးရထံ ေတာင္းခံ၏။ အဂၤလိပ္ကမပီးဘဲျငင္းဆန္ေသာအခါ ရခိုင္သကၠရာဇ္ (၁၁၆၀) ျပည့္ တပိုးထဲြလျပည့္နိတြင္ ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္တပ္ႏွင့္ အဂၤလိပ္တပ္ စစ္ျဖစ္ပြား၏။ အဂၤလိပ္ဖက္မွ အဂၤလိပ္ဗိုလ္မႈးႏွစ္ဦးက်ဆံုး၍ ကုလားစစ္သည္ (၁၀၀) ေက်ာ္ သီဆံုး၏။ က်ဴးေက်ာ္သူျမန္မာတပ္႐ို႕သည္ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏ေတာ္လွန္မႈကိုအေၾကာင္းျပဳ၍ ရခိုင္ႏိုင္ငံအ၀ွမ္း ရခိုင္သားအေျမာက္အျမားကို သတ္ပစ္လိုက္၏။
ဤသည္မွာ ရခိုင္သကၠရာဇ္ (၁၁၅၇) ခုႏွစ္မွ (၁၁၆၀) ျပည့္ႏွစ္အထိ “ဒုတိယပိုင္း ရခိုင္ေတာ္လွန္ေရးနိဒါန္း” စိုင္းတင္ၿမိဳ႕စားဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏ ပထမအႀကိမ္ ျမန္မာေတာ္လွန္ေရးျဖစ္သည္။
ရခိုင့္ေတာ္လွန္ေရးနိဒါန္း (တတိယပိုင္း)
ရခိုင္သကၠရာဇ္ ၁၁၆၀ မွ ၁၁၇၃ ခုအထိ “ဒုတိယပိုင္း ရခိုင့္ေတာ္လွန္ေရးနိဒါန္း”
ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏ ဒုတိယအႀကိမ္ ျမန္မာေတာ္လွန္ေရး
ျမန္မာ႐ို႕သည္ ရခိုင္ေတာ္လွန္ေရးေဂါင္းေဆာင္မ်ားျဖစ္ၾကေသာ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၊ လက္႐ံုးဗိုလ္၊ ပလက္စားဗိုလ္စံ၊ ဗိုလ္တံုးစံေရႊ၊ အရွိ၀င္းမွဴး၊ လက္၀ဲျမန္ေဖာင္သာ႐ို႕အားဖမ္းဆီးပီးရန္ အဂၤလိပ္အစိုးရထံ အႀကိမ္ႀကိမ္ေတာင္းဆို၏။ အိႏၵိယတိုင္းမင္းႀကီးလည္း အေကာက္၀န္ဧရေကာက္ကိုသံျပဳ၍ ျမန္မာ၀န္မ်ားျဖစ္ၾကေသာ ေက်ာ္ထင္ငသီဟ၊ ရမ္းျပည့္၀န္ ငလယ္ကိုင္းစား၊ မာန္ေအာင္၀န္႐ို႕ႏွင့္ ရခိုင္သကၠရာဇ္ (၁၁၆၁) ခု နတ္ေတာ္လတြင္ ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕ ဗားဗူေတာင္ထိပ္၌ မ်က္ႏွာစံုညီအစည္းအေ၀းျပဳ၏။
သကၠရာဇ္ ၁၁၆၈ ခု နံယုန္လတြင္ ယိုးဒယားထိုင္းႏိုင္ငံသို႕ စစ္တိုက္ရန္ ရခိုင္ေလးၿမိဳ႕တြင္နီေသာ လူေပါင္းမ်ားစြာကို ျမန္မာ႐ို႕သည္ အတင္းအဓမၼသိမ္း႐ံုးေဆာင္ယူလား၏။ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္သည္ စစ္တေကာင္းနယ္မွ ေယွာင္ထြက္လာၿပီးလွ်င္ မ်ားစြာေသာသူရဲအေပါင္းႏွင့္ နတ္ျမစ္လက္ယာဖက္၌အေစာင့္ခ်ထားေသာ ျမန္မာတပ္မွဴးမုံေတာစားကို ၿခီမႈန္းၿပီးလွ်င္ မယူကမ္းေအာင္တပ္၌ ေအာင္တပ္တည္၍နီ၏။
သကၠရာဇ္ ၁၁၇၃ ခု ကဆုန္လတြင္ ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕ကို အႀကီးအက်ယ္ထိုးႏွက္တိုက္ခိုက္၍ ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူမ်ားထံမွ ျပန္လည္သိမ္းပိုက္ရယူလိုက္၏။ ဤသည္ကိုၾကားလွ်င္ မာန္ေအာင္၊ ရမ္းျပည္၌တပ္စဲြထားေသာ ျမန္မာတပ္မ်ားလာ၍တိုက္၏။ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏တပ္မ်ားသည္ လက္နက္အင္အားမမွ်သျဖင့္ ဆုတ္ခြာကာ ဆည္တိုင္ကန္တြင္ တပ္တည္၍နီ၏။
မာန္ေအာင္၀န္ ငရန္တိုင္၊ ရမ္းျပည့္၀န္ လက္ယာစည္သူ ငေနာ္ရထာ၊ သံတဲြ၀န္ငေရႊပန္းစေသာ ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူမ်ားသည္ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္တပ္စဲြရာသို႔ လာ၍တို္က္၏။ သို႔ေသာ္ မာန္ေအာင္၀န္အစဟိေသာ ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူမ်ားသည္ တေယာက္မက်န္ ၿခီမႈန္းျခင္းခံရ၏။ ထိုအခါ ျမန္မာတပ္မွဴး ဗိုလ္မွဴး႐ို႕သည္ ရွိဆက္မတိုက္၀ံ့ဘဲ ေၾကာက္ရြံ႕ကာ ေလာင္းကိုပစ္၍ ကုန္းေၾကာင္းထြက္ၿပီးၾကကုန္၏။
ျမန္မာငေရႊပန္း၊ ရမ္းျပည့္ျမန္မာ၀န္ လက္ယာစည္သူ ငေနာ္ရထာ႐ို႕သည္ သူရဲေဘာေၾကာင္စြာ ထြက္ၿပီးၾကကုန္၏။ ထိုအခါ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္ႏွင့္ လက္႐ံုးဗိုလ္႐ို႕သည္ ျမန္မာလူမ်ိဳးအမ်ားအျပားကိုသတ္၍ လက္နက္အေျမာက္အမ်ားကို သိမ္းပိုက္ရယူလိုက္၏။ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္လည္း ဗိုလ္ခ်ဳပ္မ်က္ေတာင္ရွည္ကို “နႏၵိေသနဗႏၶဳလ”ဘဲြ႕အပ္ႏွင္း၍ စစ္သူႀကီးအရာပီးသနားေတာ္မူ၏။ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္။ လက္႐ံုးဗိုလ္၊ ဗိုလ္ခ်ဳပ္မ်က္ေတာင္ရွည္႐ို႕ဦးေဆာင္ေသာ ရခိုင္တပ္႐ို႕သည္ ဆက္လက္ခ်ီတက္ကာ ရမ္းျပည့္၊ မာန္ေအာင္၊ သံတဲြနယ္အားလံုးကို ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူမ်ားလက္ထဲမွ ျပန္လည္သိမ္းပိုက္ရယူလိုက္၏။
ရခိုင္ႏိုင္ငံေတာ္၏ျပည္မဖက္တြင္ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္သည္ လက္ယာျမန္အရပ္၌ ပလက္စားဗိုလ္စံ၊ တပ္မွဴးဗိုလ္ေမာင္ေရႊ႐ို႕ကို၄င္း၊ ငရေကာက္အရပ္၌ ေနာင္ေတာ္ေလးၿမိဳ႕စားေက်ာ္ေအာင္ကို၄င္း၊ ေရႊနတ္ပင္အရပ္၌ ဗိုလ္ေအာင္ေက်ာ္ရီႊကို၄င္း၊ ေလာင္းၾကက္ၿမိဳ႕ေဟာင္း၌ ဗိုလ္ေစာ္ကဲ၊ တပ္မွဴးေသာက္ၾကာေအာင္ကို၄င္း၊ ရန္း၀ျမစ္က ဗိုလ္နန္းရီႊ၊ တပ္မွဴးသာရကႏၲ၊ ဗိုလ္တိုးေအာင္ေက်ာ္႐ို႕ကို၄င္း၊ ခုႏွစ္ခ႐ိုင္ေတာင္စိုင္တြင္ ျမန္မာ႐ို႕လာလမ္းျဖစ္ေသာ မအီအရပ္က ေတာင္စားဗိုလ္မွဴးေမာင္ညိဳ၊ တပ္မွဴးညိဳေရာင္ျဖဴ႐ို႕အား အသီးသီးတပ္ေစာင့္ခ်ထား၏။
ဤသို႕အသီးသီးတပ္ေစာင့္ခ်ထားၿပီး ဗိုလ္ခ်င္းျပန္သည္ ဂစၦပနဒီျမန္အေနာက္ဖက္ကမ္း ႐ိုးငူအရပ္၌ တပ္စီးတပ္နင္းျပဳ၍နီသည္ကို ဘိုးေတာ္င၀ိုင္းၾကားေသာအခါ ရခိုင္ႏိုင္ငံေတာ္တြင္က်န္ဟိနီေသာ အႄကြင္းအက်န္ျမန္မာတပ္႐ို႕အား အင္အားျဖည့္တင္းရန္ ငလွစည္သူကို ေစလႊတ္လိုက္၏။ ထိုႏွစ္တြင္ ဗိုလ္ခ်ဳပ္မ်က္ေတာင္ရွည္၊ လမၼဳစား႐ို႕ဦးစီးေသာ ရခိုင္တပ္မ်ားႏွင့္ ရမ္းျပည့္ၿမိဳ႕တြင္ဟိေသာ ျမန္မာတပ္မ်ား အႀကီးအက်ယ္တိုက္ပဲြျဖစ္ပြား၏။ ရခိုင္တပ္မ်ားသည္ အင္အားျဖည့္တင္းထားေသာ ျမန္မာတပ္မ်ားႏွင့္တိုက္ခိုက္ရာ အင္အားမမွ်သျဖင့္ လက္ဖန္အညာအရပ္သို႔ဆုတ္ခြာပီးရကာ ရခိုင္သကၠရာဇ္ ၁၁၇၃ ခု ၀ါေခါင္လဆန္း (၂) ရက္ စနီနိတြင္ စနည္းေခ်ာင္း၌ လွီတပ္တည္၍နီ၏။
သံတဲြၿမိဳ႕ကို၀ိုင္းရံထားေသာ ရခိုင္ဗိုလ္ ၿမိဳ႕သစ္စားေမာင္ငယ္၊ ဗိုလ္ဘခ်စ္ရည္႐ို႕လည္း စစ္ေရးမသာေသာေၾကာင့္ ထိုသကၠရာဇ္ ၀ါေခါင္လတြင္ လမၼဳေခ်ာင္း၀၌ တပ္တည္၍နီရကုန္၏။ မာန္ေအာင္ၿမိဳ႕ကို ၀ိုင္းရံထားေသာ လက္႐ံုးဗိုလ္၊ တိမ္ၾကားဗိုလ္႐ို႕လည္း စစ္ေရးမမွ်သျဖင့္ မာန္ေအာင္ၿမိဳ႕ အုန္းေခ်ာင္း၀၌ တပ္တည္၍နီရ၏။
ဤသို႕ ရမ္းျပည့္၊ သံတဲြ၊ မာန္ေအာင္႐ို႕၌ ရခိုင္တပ္႐ို႕ အင္အားမသာေၾကာင္းၾကားသိရလွ်င္ ျမန္မာၿမိဳ႕၀န္ ငလွစည္သူသည္ အသစ္ခန္႔ထားေသာ မာန္ေအာင္၀န္ကို အရွိခုႏွစ္ခ႐ိုင္ကိုတိုက္ရန္ လႊတ္လိုက္၏။ ျမန္မာမာန္ေအာင္၀န္ သူရဲတေထာင္ႏွင္ခ်ီလာၿပီး ရခိုင္သကၠရာဇ္ ၁၁၇၃ ခု ၀ါေခါင္လျပည့္နိ၌ မအီေခ်ာင္း၀တြင္ တပ္တည္လာ၏။ ယင္းသို႔ တပ္တည္လာေသာ မာန္ေအာင္၀န္သစ္တပ္အား ရခိုင္ဗိုလ္လမၼဳစားေရႊလူလား၍တိုက္ေသာ္ ျမန္မာမာန္ေအာင္၀န္သစ္တပ္တည္ တေယာက္မႄကြင္းျပဳန္း၏။
ထိုအခါ ျမန္မာဆင္ျဖဴကၽြန္းဗိုလ္သည္ အေရးမလွေသာျမန္မာတပ္႐ို႕အား အင္အားျဖည့္တင္းရန္ လူတေထာင္ႏွင့္ စစ္ကူေရာက္လာ၏။ ၄င္းသကၠရာဇ္ ေတာ္သလင္းလတြင္ ဒါးလေခ်ာင္း၀၌ တပ္တည္လာျပန္၏။ ထိုသတင္းကိုၾကားေသာအခါ ျမန္မာဆင္ျဖဴကၽြန္းဗိုလ္တပ္အား ရခိုင္တိမ္ၾကားဗိုလ္တပ္လား၍တိုက္ေသာ္ ျမန္မာတပ္႐ို႕ အတုန္းအ႐ံုးသီႀကီပ်က္စီး၏။ ယင္းႏွစ္တြင္ ေျမာက္ဦး၀န္ ျမန္မာငေက်ာ္ထင္သည္ ၿမိဳ႕သူႀကီးငရေကာက္ကို ဗိုလ္ခ်ဳပ္ခန္႔ၿပီးလွ်င္ ကုန္းအားရီအားခ်ီလာၿပီး ေလာင္းၾကက္ၿမိဳ႕ေဟာင္း၌ တပ္ေစာင့္ခ်၍နီေသာ ရခိုင္ဗိုလ္ေစာ္ကဲ၊ ဗိုလ္မွဴးေသာက္ၾကာေအာင္႐ို႕တပ္အား အႀကီးအက်ယ္ထိုးႏွက္တိုက္ခိုက္၏။ တပ္မွဴးေသာက္ၾကာေအာင္သည္ လက္နက္ထိမွန္သီဆံုး၏။
၄င္းသကၠရာဇ္ တန္းေဆာင္ဘုန္းလဆုတ္ (၅) ရက္ တလင္းလာနိတြင္ လက္ယာျမန္အရပ္၌ တပ္ေစာင့္နီေသာ ပလက္စားဗိုလ္စံ၊ တပ္မွဴးေမာင္ေရႊ႐ို႕ဦးစီးေသာရခိုင္တပ္႐ို႕အား ျမန္မာတပ္႐ို႕လာတိုက္သျဖင့္ အင္အားနည္းေသာ ရခိုင္တပ္မ်ားသည္ ကုန္းေၾကာင္းအားျဖင့္ ဆုတ္ခြာပီးရ၏။ ငရေကာက္အရပ္၌ တပ္စဲြထားေသာ ဗိုလ္ေအာင္ေက်ာ္၊ ေရႊနတ္ပင္တပ္ေစာင့္ ဗိုလ္ေအာင္ေက်ာ္ရႊီ႐ို႕လည္း ဗိုလ္ခ်င္းျပန္နီေသာ ေဇယ်၀တီၿမိဳ႕သို႔ဆုတ္ခြာပီးရ၏။
အေရးမသာေသာအျခင္းအရာမ်ားကို ၾကားရေသာအခါ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္သည္ ေဇယ်၀တီၿမိဳ႔၌ဟိေသာ တပ္မွဴးဗိုလ္မွဴး႐ို႕ႏွင့္တိုင္ပင္၍ စစ္ယံႈးေသာ ဗိုလ္မ်က္ေတာင္ရွည္၊ လမၼဳစားဗိုလ္ေရႊလူ၊ ဗိုလ္တလိုင္းရွည္၊ ဒဂၤါးေတာင္စား တံုးစံရီႊ၊ ဗိုလ္ေစာ္ကဲအစဟိေသာ သံုးရာ့ခုႏွစ္က်ိတ္ေသာလူ႐ို႕ကို ျမန္မာႏွင့္စစ္ၿပီးေသာအခါ အကုန္သူအား သတ္ပစ္မည္ဟု မွားယြင္းစြာတိုင္ပင္၏။
ထိုအခိုက္ ျမန္မာတိုင္းတာ၀န္ အာကာငေက်ာ္ထင္သည္ နဂါးရစ္ေမာ္တင္လမ္းက ခ်ီလာ၏။ မက်ည္းကၽြန္းအနားသို႔ေရာက္ေသာအခါ စတုကၽြန္း၌တပ္ေစာင့္ခ်နီေသာ ရခိုင္ဗိုလ္ တိုးေအာင္ေက်ာ္တပ္ ဆီးႀကိဳတိုက္ခိုက္သျဖင့္ ျမန္မာတိုင္းတာ၀န္ အာကာငေက်ာ္ထင္သည္ မခံမရပ္ႏိုင္ျဖစ္ၿပီး ထြက္ၿပီး၍ သံတဲြၿမိဳ႕ထဲသို႔ခို၀င္ကာ သံတဲြ၀န္ႏွင့္ေပါင္းဖက္၍နီ၏။ တခါ ဗိုလ္က်ားႀကီး၊ ၿမိဳ႕သစ္စား ငေ၀စေသာ ျမန္မာတပ္မ်ားေပါင္းဖက္၍ စတုျမစ္သို႔ခ်ီလာျပန္၏။
ျမန္မာဗိုလ္က်ားႀကီးတပ္ႏွင့္ စတုကၽြန္း၌တပ္စဲြနီေသာ ရခိုင္တပ္႐ို႕သည္ ရီေၾကာင္းတိုက္ပဲြျဖစ္ပြားရာ စစ္ကူမရေသာ ရခိုင္တပ္မ်ား အေရးမလွဆုတ္ခြာပီးရ၏။ ၄င္းရခိုင္စတုတပ္လည္း ရမ္းျပည့္စနည္းဖက္သို႔ခို၀င္ကာ ဗိုလ္မ်က္ေတာင္ရွည္တပ္ႏွင့္ ေပါင္းဖက္၍နီ၏။
ထိုအခါ ျမန္မာတိုင္းတာ၀န္အာကာငေက်ာ္ထင္ႏွင့္ ျမင္း၀န္ငမိႈင္း႐ို႕သည္ ကုန္းရီအားခ်ီလာၿပီး သံစစ္ျမစ္သို႔ေရာက္လွ်င္ စနည္းတြင္တပ္ခ်၍နီေသာ ဗိုလ္ခ်ဳပ္မ်က္ေတာင္ရွည္တပ္ႏွင့္တြိဆံု၍ တိုက္ပြဲျဖစ္ပြား၏။ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္ေျပာဆိုေသာစကားကိုၾကားႏွင့္ၿပီးေသာ ဗိုလ္ခ်ဳပ္မ်က္ေတာင္ရွည္သည္ အနည္းငယ္မွ် ရင္ဆိုင္တိုက္ခိုက္ၿပီး ေယွာင္ထြက္လားလီ၏။
ျမန္မာတိုင္းတာ၀န္ငေက်ာ္ထင္လည္း ရမ္းျပည့္၊ မာန္ေအာင္၊ သံတဲြၿမိဳ႕ကို အေစာင့္ခ်ထားခၿပီးလွ်င္ ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕ေတာ္သို႔ ခ်ီတက္လာ၏။ ေက်ာက္ငႏြားအရပ္သို႔ေရာက္ေသာအခါ ရခိုင္တပ္မ်ားႏွင့္တြိဆံု၏။ သို႔ေသာ္ ရခိုင္တပ္မွဴး႐ို႕သည္ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏စကားကို ၾကားႏွင့္ၿပီးျဖစ္ေသာေၾကာင့္ တိုက္ခိုက္လိုသည့္ဆႏၵမဟိဘဲ တိမ္းေယွာင္၍ နီကုန္၏။
ဗိုလ္ခ်င္းျပန္လည္း က်ဴးေက်ာ္လာေသာျမန္မာတပ္႐ို႕အားတိုက္ခိုက္ရန္ လမၼဳစားေရႊဗိုလ္၊ ၿမံဳေထာင္စား႐ို႕ကို ထပ္ေလာင္း၍ ခ်ီတက္ခိုင္း၏။ ရခိုင္တပ္မွဴးဗိုလ္မွဴး႐ို႕သည္ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏အၾကံကို သိရင္းစဲြဟိၾကသည္ႏွင့္ ထိုသို႔ဤသို႔ရာ တိမ္းေယွာင္လားၾကကုန္၏။ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္သည္ ဤအျခင္းအရာကို ၾကားသိရေသာအခါ မတည္မရပ္ႏိုင္ဘဲ ေနာင္တပူပန္ယူက်ံဳးမရျဖစ္ကာ ေလးၿမိဳ႕နီ ရခိုင္လူဦးေရစုစုေပါင္း ကိုးေသာင္းကိုးေထာင္ကို သိမ္းက်ံဳးၿပီး ရခိုင္သကၠရာဇ္ ၁၁၇၃ ခု ျပာသိုလျပည့္ ဗုဒၶဴးနိတြင္ ေဇယ်၀တီၿမိဳ႕မွ အဂၤလိပ္ပိုင္ အေနာက္ဘဂၤလားနယ္သို႔ တိမ္းေယွာင္ထြက္ခြာလာရ၏။
ျမန္မာတိုင္းတာ၀န္ အာကာငေက်ာ္ထင္သည္ တပ္အလံုးအရင္းျဖင့္ အေနာက္ဘဂၤလားဖက္သို႔ခ်ီတက္လာၿပီး မံုေတာတြင္ တပ္စခန္းခ်လာျပန္၏။ ဤသို႔ ျမန္မာတိုင္းတာ၀န္တပ္ခ်ီလာေၾကာင္းကို အဂၤလိပ္စစ္တေကာင္းၿမိဳ႕၀န္ ၾကားသိလွ်င္ အဂၤလိပ္တပ္မ်ားသည္လည္း အင္အားမ်ားစြာႏွင့္ နတ္ျမစ္လက္ယာဖက္ကမ္းအရပ္၌ တပ္တည္လာ၏။ ဤသို႔ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္ႏွင့္ လက္႐ို႕ဗိုလ္႐ို႕သည္ ရခိုင္ႏိုင္ငံတ၀ွမ္းလံုးအား ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူမ်ားလက္ထဲမွ ျပန္လည္သိမ္းပိုက္ထိမ္းခ်ဳပ္ႏိုင္ၿပီးခါမွ ျမန္မာစစ္အင္အားျဖည့္တင္းလာသည္ကို မခုခံႏိုင္ဘဲ ျပန္လည္ဆုတ္ခြာ ပီးလိုက္ရကုန္၏။
(ဤသည္မွာ ရခိုင္သကၠရာဇ္ ၁၁၆၀ မွ ၁၁၇၃ ခုအထိ “ဒုတိယပိုင္း ရခိုင့္ေတာ္လွန္ေရးနိဒါန္း” စိုင္းတင္ၿမိဳ႕စား ရခိုင္ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏ “ဒုတိယအႀကိမ္ ျမန္မာေတာ္လွန္ေရး” ျဖစ္ပါသည္)
ရခိုင့္ေတာ္လွန္ေရးနိဒါန္း (တတိယပိုင္း)
ရခိုင္သကၠရာဇ္ ၁၁၇၄ မွ ၁၁၈၅ အထိ “ဒုတိယပိုင္း ရခိုင့္ေတာ္လွန္ေရးနိဒါန္း”
ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏ “တတိယအႀကိမ္ ျမန္မာေတာ္လွန္ေရး”
ဗိုလ္ခ်င္းျပန္သည္ အေနာက္ဘဂၤလားနယ္သို႔ ခုိလံႈလာရၿပီးေနာက္ ေယာက္ဖေတာ္လက္ရံုးဗိုလ္ႏွင့္ စြမ္းရည္ဟိေသာ တပ္မႈူးဗိုလ္မႈးရိုအား ျပန္လည္စုရံုးၿပီးလွ်င္ သူရဲလက္နက္ကိုင္မ်ားကိုလႊတ္၍ ရခိုင္သကၠရာဇ္ ၁၁၇၄ ခုႏွစ္ ကဆုန္လတြင္ ျမန္မာရို႕တပ္စဲြထားေသာ ငၾကည္းေတာင္တပ္ကို တိုက္ခိုင္း၏။ ျမန္မာတပ္မႈးငလြန္းသည္ အေရးမလွ ယံႈးနိမ့္ထြက္ၿပီးရ၏။
ထိုအေၾကာင္းကို ျမန္မာ၀န္ငေက်ာ္ထင္ၾကားေသာ္ ဗိုလ္မႈူးတပ္မႈးသူရဲလက္နက္ကိုင္မ်ားကို ေစလႊတ္၍ ရခိုင္တပ္မ်ားအား တိုက္ခိုင္းစီေသာ္ ရခိုင္ဗိုလ္ခ်င္းျပန္တပ္သားမ်ားသည္ မခံမရပ္ႏိုင္၍ ဘဂၤလားနယ္သို႔ ဆုတ္ခြာပီးရ၏။ အဂၤလိပ္အစိုးရလည္း လမၺဳစားဗိုလ္ေရႊလူႏွင့္ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္မယား (မိမင္း) ရို႕အား လွည့္ဖ်ားေခၚယူၿပီးလွ်င္ ေဒလီပဆာသို႔ပို႔ေဆာင္ကာ အေစာင့္အေယွာက္ျဖင့္ထား၏။ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္ေယာက္ဖ လက္ရံုးဗိုလ္သည္ အဂၤလိပ္၏အဖမ္းအဆီးခံရ၍ စစ္တေကာင္း၌အက်ဥ္းခ်ထားလီရာ အက်ဥ္းေထာင္၌ပင္ ကြယ္လြန္အနိစၥေရာက္၏။
သို႔တိုင္ေအာင္ အယာမခံ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္သည္ တပ္မႈးဗိုလ္မႈးလူသူလက္နက္ရို႕အား စုရံုးၿပီးလွ်င္ ဘဂၤလားမွျပန္ထြက္ခြာကာ နတ္ျမစ္လက္ယာဖက္ မဂၤလာႀကီးအရပ္၌တပ္တည္၍ ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူရို႕အား ထပ္မံေတာ္လွန္၏။ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္သည္ သူ၏အစ္ကို ေလးၿမိဳ႕စားေအာင္ေက်ာ္၊ ဒဂၤါးေတာင္စား တံုးစရီႊ၊ ဗိုလ္ေစာ္ကဲႏွင့္ တပ္မႈးဗိုလ္မႈးရို႕အားရံုးစု၍ သူ၏ေယာက္ဖအသက္ႏွံကို ဗိုလ္ခ်ဳပ္ခန္႔ကာ ျမန္မာ၀န္ငေက်ာ္ထင္ကို ရီေၾကာင္းကုန္းေၾကာင္းခ်ီ၍ တိုက္၏။ ဤအေၾကာင္းကို ျမန္မာ၀န္ငေက်ာ္ထင္ၾကားသိေသာ္ ရမ္းၿဗဲမွ ျမန္မာသူရဲမ်ားႏွင့္ ရမ္းၿဗဲ၀န္ လက္ယာငစည္သူကို ဗိုလ္ခ်ဳပ္ခန္႔၍ ခ်ီတက္ခိုင္းရာ ရခိုင္သကၠရာဇ္ ၁၁၇၄ ခု ျပာသိုလတြင္ ရခိုင္ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏တပ္ႏွင့္ မိုးစည္းျမစ္တြင္တြိဆံု၍ ရင္ဆိုင္တိုက္ပဲြျဖစ္ပြား၏။ ဗိုလ္ခ်င္းပ်ံ၏တပ္မ်ား လက္နက္အင္အားမမွ်သျဖင့္ မိုးစည္းကၽြန္းသို႔ ဆုတ္ခြာပီးရ၏။ ထိုအခါ ျမန္မာတပ္ရို႔သည္ မိုးစည္းကၽြန္း၌ဟိေသာ ရခိုင္ျပည္သူအေပါင္းအား ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏လူဟုစြပ္စဲြၿပီး ၿမီလွန္သတ္ျဖတ္လိုက္၏။
ထိုအေၾကာင္းကို ေနာက္ခ်ီလာေသာ ဗိုလ္ေအာင္ေက်ာ္၊ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏ေယာက္ဖ ဗိုလ္ခ်ဳပ္အသက္ႏွံၾကားသိရလွ်င္ တပ္ရပ္နီၿပီး ဗိုလ္ခ်င္းျပန္သည္ မဂၤလာႀကီးအရပ္ကေျပာင္း၍ ေရွာက္ေခ်ာင္းဖ်ား၌ ရခိုင္သကၠရာဇ္ ၁၁၇၄ ခု၊ တပိုးထဲြလတြင္ သရက္ခ်ိဳၿမိဳ႕ကို တည္၍နီ၏။ ျမန္မာစိန္ဘူးငေက်ာ္ထင္သည္ အမ်ားမၾကာသီလြန္၏။
စိန္ဘူးငေက်ာ္ထင္သီလြန္ၿပီးေနာက္ ျမန္မာ မဟာငေနာ္ရထာသည္ ရခိုင္သကၠရာဇ္ ၁၁၇၅ ခုႏွစ္ နတ္ေတာ္လတြင္ ရခိုင္၀န္ျပဳလာ၏။ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္လည္း သမက္ေတာ္ တိမ္ၾကားဗိုလ္ႏွင့္ တပ္မႈးဗိုလ္မႈးရို႕အား အသီးသီးခန္႔၍ သူရဲတေထာင္ႏွင့္ ျမန္မာၿမိဳ႕၀န္ မဟာငေနာ္ရထာကို တုိက္ရန္ေစလႊတ္လိုက္၏။ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏တပ္မႈူးဗိုလ္မႈရို႕လည္း တပ္ခ်ီတက္လာ၍ ဂစၧပနဒီျမစ္ညွာ၀သို႔ေရာက္ေသာအခါ ျမန္မာငေနာ္ရထာသတင္းရၿပီး ျမန္မာၿမိဳ႕သူႀကီး ငရန္ကင္းကို ဗိုလ္ခ်ဳပ္ခန္႔၍ မ်ားစြာေသာ လက္နက္ကိုင္ရို႕ႏွင့္ ခ်ီတက္ခိုင္း၏။ ထိုအခါ ရခိုင္သကၠရာဇ္ ၁၁၇၅ ခု ျပာသိုလတြင္ ဂစၧပနဒီ (ကုလားတန္) ျမစ္ညွာကူး၀တြင္ ရခိုင္ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏တပ္ႏွင့္ ျမန္မာတပ္မ်ား ရခိုင္တိုက္ပဲြျဖစ္ပြား၏။ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္တပ္မ်ား မ်ားစြာထိခိုက္နစ္နာ ဆံုးယံႈး၏။ ထိုအခါ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္လည္း သရက္ခ်ိဳၿမိဳ႕မွ ေျပာင္းရႊိကာ ပင္း၀ါ (ရာမူး) ဘဂၤလားနယ္သို႔ ဆုတ္ခြာလာ၏။ ႄကြင္းက်န္ေသာ ရခိုင္တပ္ရို႕သည္လည္း ျမန္မာတပ္ရို႕၏၀ိုင္း၀န္းပိတ္ဆို႔တိုက္ခိုက္ျခင္းခံရ၏။ သို႔ေသာ္ ရခိုင္သူရဲရို႕သည္ကား ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူမ်ားအား အယာမခံ စြမ္းမံတရဲ အလံမလွဲ ေတာ္လွန္တိုက္ပဲြ၀င္ခကတ္ပါသည္။
ဗိုလ္ခ်င္းျပန္သည္ ပင္း၀ါရာမူးနယ္သို႔ ၀င္ေရာက္လာေၾကာင္းကို စစ္တေကာင္းအဂၤလိပ္ၿမိဳ႕၀န္ၾကားသိလွ်င္ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္အားဖမ္းဆီးစီျပန္၏။ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္သည္ ေတာနက္ထဲသို႔ ၀င္ပုနု္းနီရ၏။ ျမန္မာ၀န္ မဟာငေနာ္ရထာလည္း ရခိုင္သကၠရာဇ္ တေပါင္းလမွစ၍ အေနာက္ျပည္မွလာေသာ ရခိုင္သားရို႕အား၄င္း၊ ရခိုင္ျပည္၌ႄကြင္းက်န္ရစ္ေသာလူသန္လူျမန္အားလံုးအား ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏လူဟုစာရင္းသြင္းကာ အစတံုး ၿခီမႈန္းပစ္လိုက္၏။
၁၁၇၄ ခုႏွစ္မစ၍ (၅) ႏွစ္တိုင္တိုင္ ရခိုင္ျပည္၌ စပါးဆန္ရီယွားပါးကာ အငတ္ေဘးေၾကာင့္ လူေပါင္းေျမာက္မ်ားစြာ သီႀကီပ်က္စီး၏။ ထိုေနာက္ ရခိုင္သကၠရာဇ္ ၁၁၇၇ ခု၊ တပိုးထဲြလ ခရစ္သကၠရာဇ္ ၁၈၁၅ ခု ဇႏၷ၀ါရီလ (၂၄) ရက္နိတြင္ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္သည္ ပင္း၀ါ ဖေလာင္းဆူအရပ္၌ ဆံုဆို႔နာျဖင့္ ကြယ္လြန္အနိစၥေရာက္၏။ ဇႏၷ၀ါရီ (၂၈) ရက္နိတြင္ ေကာင္းမြန္စြာသၿဂိဳဟ္ျခင္းၿပီးစီး၏။
(ဤသည္မွာ “ဒုတိယပိုင္းရခိုင္ေတာ္လွန္ေရးနိဒါန္း” စိုင္းတင္ၿမိဳ႕စားဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏ “တတိအႀကိမ္ေျမာက္ ျမန္မာေတာ္လွန္ေရး” ျဖစ္သည္။)
Subscribe to:
Posts (Atom)